Fæðuöryggi þjóðar, sláum í klárinn, togum í tauminn Helgi Eyleifur Þorvaldsson skrifar 22. janúar 2025 11:03 Íslenska ríkið setti af stað metnaðarfulla áætlun um eflingu íslenskrar kornræktar í upphafi árs 2024 eftir greiningarvinnu sem hófst árið 2022. Nú skyldi slegið í klárinn. Umræðan spratt upp eftir Úkraínustríð og Covid faraldur. Fæðuöryggi komst aftur á dagskrá ogrödd matvælaframleiðenda var ljáð eyra. Í fyrsta sinn í þrjátíu ár setti ríkið nýja peninga í landbúnað sem ekki var ætlað að slökkva elda vegna vanda í landbúnaðarkerfinu. Tveir milljarðar voru á fimm ára ríkisfjármálaáætlun ætlaðir í eflingu kornræktar, einkum til að hefja aftur kynbætur á korni til að aðlaga það íslenskum aðstæðum og til að styrkja bændur til að fjárfesta í hagkvæmum kornþurrkstöðvum. Bændur höfðu jú sýnt fram á, ár eftir ár, að hægt er að rækta gott korn á Íslandi þótt stuðningskerfið hafi skort. Hugmyndin var sú að smám saman myndi lager þjóðarinnar fyllast af innlendu byggi, hveiti og höfrum og við yrðum sjálfum okkur nóg. Margt styður þetta, en færa má rök fyrir því að um aldamót hafi besta ræktarland heimsins klárast og því þörf á að færa ræktun á norðlægari slóðir. Mörg ríki leggja í sambærilega vinnu enda vilja flest ríki vera sjálfstæð um alla þá matvælaframleiðslu sem þau geta. Það sama á við um orkuöflun en matvæli eru jú lítið annað en orka. Á Íslandi búum við svo vel að eiga yfir að ráða nauðsynlegum úrvinnslustöðvum fyrir korn. Korn þarf í flestum tilfellum að vinna áfram til að mynda úr því enn frekari verðmæti. Þarna ber helst að nefna fóðurgerðarstöðvar, brugghús og ein hveitimylla. Öll eru þessi félög rekin af einkaaðilum. Þessi fyrirtæki búa til verðmæti sem ríkið nýtur góðs af. Þau skapa störf, þau greiða af innlendum lánum og tryggingum, þau nota innlenda græna orkugjafa. Þau búa til meiri verðmæti innanlands. Ef þessa innviði skortir er erfitt að vinna úr hráefnum sem búin eru til. Þessu má líkja við að kúabændur hefðu enga mjólkurafurðastöð sem vinnur hráefnið áfram til endanota. Myllan og Dominos kaupa ekki hveitikorn af bændum. Það þarf að vera malað og sekkjað, gæðaúttekt þarf að framkvæma og stöðugt eftirlit þarf að vera til staðar. Eina hveitimylla landsins, Kornax, er nú að loka af því þeim er sagt upp húsaleigusamningi við Faxaflóahafnir, en samkvæmt fréttum er það gert í öryggisskyni. Verksmiðjan er gömul, stór og samsett og því ómögulegt að taka hana í sundur og flytja. Eigandinn, fyrirtækið Lífland, vill byggja nýja verksmiðju á Grundartanga þar sem fyrirtækið starfrækir kjarnfóðurverksmiðju sem framleiðir kjarnfóður fyrir dýr. Mikil samlegð er fólgin í að reka hveitimyllu og fóðurstöð á sama stað til að fullnýta flutningsgetu skipa. Korn er þá geymt á sama stað sem bíður úrvinnslu. Skipsfarmar eru geymdir í sílóum sem mynda öryggislager þjóðarinnar af korni. Hveitiklíð sem fellur til við hveitimölun, þegar klíðið er tekið af hveitikorninu, er svo nýtt í kjarnfóður fyrir dýr. Starfsmannaaðstaða samnýtist og svo má lengi telja fleiri samlegðaráhrif. Ný verksmiðja er dýr og framlegð þunn. Ef ætlunin er að byggja þannig að reksturinn beri sig verður að líta í öll horn. Eigandinn hefur komist að því að nauðsynlegt sé að byggja þar sem samlegðaráhrif séu fullnýtt. En hér togar ríkið í tauminn. Tölvan segir nei. Evrópureglugerð bannar matvælaframleiðslu til manneldis á fyrirhuguðum stað á Grundartanga. Ítarlegar mælingar gerðar af óháðum aðilum og hinu opinbera sýna fram á minna magn af óæskilegum efnum í andrúmslofti á þessu svæði heldur en þar sem verksmiðjan stendur nú í Reykjavík. Að auki færi framleiðslan fram í lokuðu kerfi svo loftgæðin myndu skipta ennþá minna máli. En tölvan segir bara nei. Reglugerðin segir bara nei og þar við situr. Að vísu verður reglugerðin líklega einhvertíma endurskoðað, en það er of seint. Einkaframtakið vill styðja við íslenska framleiðslu, vill auka fæðuöryggi þjóðarinnar, en þá togar ríkið í taumana um leið og það slær í. Niðurstaðan er sorglegur endir á farsælli framleiðslu Kornax sem geymdi öryggislager þjóðarinnar. Ríkið hefði frekar þurft að veita hvata til að stækka þann lager frekar en hitt. Eigandinn fær þau skilaboð, eftir ítrekaðar tilraunir, að eina leiðin sé að kæra Heilbrigðiseftirlitið sem þetta bannar. Hversu langt þarf einkaframtakið að ganga til að sinna slíku þjóðþrifamáli? Kerfið á að virka og greiða götu svona framtaks. Hvers vegna er ekki frekar spurt, hvað getum við gert til að aðstoða og styðja það að þessi framleiðsla fái þrifist? Höfundur er aðjúnkt og brautastjóri við Landbúnaðarháskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matvælaframleiðsla Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Sjá meira
Íslenska ríkið setti af stað metnaðarfulla áætlun um eflingu íslenskrar kornræktar í upphafi árs 2024 eftir greiningarvinnu sem hófst árið 2022. Nú skyldi slegið í klárinn. Umræðan spratt upp eftir Úkraínustríð og Covid faraldur. Fæðuöryggi komst aftur á dagskrá ogrödd matvælaframleiðenda var ljáð eyra. Í fyrsta sinn í þrjátíu ár setti ríkið nýja peninga í landbúnað sem ekki var ætlað að slökkva elda vegna vanda í landbúnaðarkerfinu. Tveir milljarðar voru á fimm ára ríkisfjármálaáætlun ætlaðir í eflingu kornræktar, einkum til að hefja aftur kynbætur á korni til að aðlaga það íslenskum aðstæðum og til að styrkja bændur til að fjárfesta í hagkvæmum kornþurrkstöðvum. Bændur höfðu jú sýnt fram á, ár eftir ár, að hægt er að rækta gott korn á Íslandi þótt stuðningskerfið hafi skort. Hugmyndin var sú að smám saman myndi lager þjóðarinnar fyllast af innlendu byggi, hveiti og höfrum og við yrðum sjálfum okkur nóg. Margt styður þetta, en færa má rök fyrir því að um aldamót hafi besta ræktarland heimsins klárast og því þörf á að færa ræktun á norðlægari slóðir. Mörg ríki leggja í sambærilega vinnu enda vilja flest ríki vera sjálfstæð um alla þá matvælaframleiðslu sem þau geta. Það sama á við um orkuöflun en matvæli eru jú lítið annað en orka. Á Íslandi búum við svo vel að eiga yfir að ráða nauðsynlegum úrvinnslustöðvum fyrir korn. Korn þarf í flestum tilfellum að vinna áfram til að mynda úr því enn frekari verðmæti. Þarna ber helst að nefna fóðurgerðarstöðvar, brugghús og ein hveitimylla. Öll eru þessi félög rekin af einkaaðilum. Þessi fyrirtæki búa til verðmæti sem ríkið nýtur góðs af. Þau skapa störf, þau greiða af innlendum lánum og tryggingum, þau nota innlenda græna orkugjafa. Þau búa til meiri verðmæti innanlands. Ef þessa innviði skortir er erfitt að vinna úr hráefnum sem búin eru til. Þessu má líkja við að kúabændur hefðu enga mjólkurafurðastöð sem vinnur hráefnið áfram til endanota. Myllan og Dominos kaupa ekki hveitikorn af bændum. Það þarf að vera malað og sekkjað, gæðaúttekt þarf að framkvæma og stöðugt eftirlit þarf að vera til staðar. Eina hveitimylla landsins, Kornax, er nú að loka af því þeim er sagt upp húsaleigusamningi við Faxaflóahafnir, en samkvæmt fréttum er það gert í öryggisskyni. Verksmiðjan er gömul, stór og samsett og því ómögulegt að taka hana í sundur og flytja. Eigandinn, fyrirtækið Lífland, vill byggja nýja verksmiðju á Grundartanga þar sem fyrirtækið starfrækir kjarnfóðurverksmiðju sem framleiðir kjarnfóður fyrir dýr. Mikil samlegð er fólgin í að reka hveitimyllu og fóðurstöð á sama stað til að fullnýta flutningsgetu skipa. Korn er þá geymt á sama stað sem bíður úrvinnslu. Skipsfarmar eru geymdir í sílóum sem mynda öryggislager þjóðarinnar af korni. Hveitiklíð sem fellur til við hveitimölun, þegar klíðið er tekið af hveitikorninu, er svo nýtt í kjarnfóður fyrir dýr. Starfsmannaaðstaða samnýtist og svo má lengi telja fleiri samlegðaráhrif. Ný verksmiðja er dýr og framlegð þunn. Ef ætlunin er að byggja þannig að reksturinn beri sig verður að líta í öll horn. Eigandinn hefur komist að því að nauðsynlegt sé að byggja þar sem samlegðaráhrif séu fullnýtt. En hér togar ríkið í tauminn. Tölvan segir nei. Evrópureglugerð bannar matvælaframleiðslu til manneldis á fyrirhuguðum stað á Grundartanga. Ítarlegar mælingar gerðar af óháðum aðilum og hinu opinbera sýna fram á minna magn af óæskilegum efnum í andrúmslofti á þessu svæði heldur en þar sem verksmiðjan stendur nú í Reykjavík. Að auki færi framleiðslan fram í lokuðu kerfi svo loftgæðin myndu skipta ennþá minna máli. En tölvan segir bara nei. Reglugerðin segir bara nei og þar við situr. Að vísu verður reglugerðin líklega einhvertíma endurskoðað, en það er of seint. Einkaframtakið vill styðja við íslenska framleiðslu, vill auka fæðuöryggi þjóðarinnar, en þá togar ríkið í taumana um leið og það slær í. Niðurstaðan er sorglegur endir á farsælli framleiðslu Kornax sem geymdi öryggislager þjóðarinnar. Ríkið hefði frekar þurft að veita hvata til að stækka þann lager frekar en hitt. Eigandinn fær þau skilaboð, eftir ítrekaðar tilraunir, að eina leiðin sé að kæra Heilbrigðiseftirlitið sem þetta bannar. Hversu langt þarf einkaframtakið að ganga til að sinna slíku þjóðþrifamáli? Kerfið á að virka og greiða götu svona framtaks. Hvers vegna er ekki frekar spurt, hvað getum við gert til að aðstoða og styðja það að þessi framleiðsla fái þrifist? Höfundur er aðjúnkt og brautastjóri við Landbúnaðarháskóla Íslands.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun