Íslensku menntaverðlaunin – íslenskt skólastarf Jón Torfi Jónasson skrifar 11. nóvember 2024 14:16 Þann 5. nóvember voru Íslensku menntaverðlaunin veitt í fimm ólíkum flokkum. Þær fjölmörgu tilnefningar sem kynntar voru benda til þess að fjölbreytt og metnaðarfullt starf fari fram í menntakerfinu. En ég orða þetta varlega vegna þess að þær sýna líka alvarlegan veikleika í almennri umræðu um menntamál. Af kynnum mínum af skólamálum undanfarin ár veit ég að á öllum skólastigum og úti um allt land eru í gangi aragrúi frábærra verkefna sem alltof fáir heyra af. Sanngjörn kynning á þeim gæfi allt aðra mynd af skólastarfi en heyra má í neikvæðri umræðu fjölmiðla. Ég hef heyrt fjölmarga erlenda gesti sem heimsækja skólana okkar dást að þeirri fjölbreytni, hugmyndaauðgi, frumkvæði og krafti sem þeir sjá í íslensku skólastarfi. Við sjáum fjölda öflugra ungmenna streyma út úr skólakerfinu sem standa sig frábærlega vel í framhaldsnámi, atvinnulífi, íþróttum, tónlist – eiginlega hvar sem litið er sjáum við dæmi um frumkvæði og atorku. Þetta er allt önnur mynd en sú sem birtist í umræðu um skólakerfi á heljarþröm á grundvelli PISA niðurstaðna sem hafa ekki fengið gagnrýna umræðu. Hvorki hvað varðar mælitækni (sem er þó rædd gagnrýnið í PISA-skýrslunum sjálfum) né hugsmíðaréttmæti (þ.e. að verið sé að mæla þætti sem örugglega skipta miklu máli), að ekki sé talað um áhrifaréttmæti (þ.e. að þau séu líkleg til að hafa tiltekin áhrif), en þetta er ekki rætt í skýrslum Menntavísindasviðs HÍ. Svo kalla menn eftir samræmdum prófum sem reist eru á faglegum hugmyndum Steingríms Arasonar frá árunum kringum 1924 en eru að mestu úreltar. Slík próf eru hvorki gagnleg mælitæki né duga til skynsamlegrar leiðsagnar og ég trúi því ekki að nokkur sem þekkir vel til mælinga mæli þeim bót. Þá treysti ég langtum betur núna, 2024, fagmennsku Freyju Birgisdóttur sem ég veit að er öflugur fræðimaður og leiðir mjög áhugavert starf Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu sem snýst um þróun matsferils. Viss vandi í umræðu Steingríms er þó enn til staðar. En þrátt fyrir fjölmargar mjög jákvæðar vísbendingar sem berast út úr skólakerfinu held ég að öllum sé ljóst að það þarf að takast á við brýnar og erfiðar áskoranir, ekki síst tengdar börnum með erlendan bakgrunn og börnum sem standa höllum fæti af öðrum toga og búa sum auk þess við félags- og efnahagsleg vanefni. Þau sem bera faglega og fjárhagslega ábyrgð á skólakerfinu verða að horfast í augu við þær áskoranir sem sannarlega eru ekki auðveldar viðfangs. Ég fæ ekki betur séð en að þar sem ég þekki best til, og vísa þá til uppbyggingar af hálfu mennta- og barnamálaráðuneytis, sé verið að bretta upp ermarnar – m.a. í starfi Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu og t.d. MEMM verkefninu og einnig hjá Reykjavíkurborg. En ég óttast að áskorunin sé talsvert meiri en þeir sem eru utan kerfisins átta sig fyllilega á, en fáir innan kerfisins fara í grafgötur um eðli þeirra og umfang. Á vormánuðum síðastliðið ár átti ég þess kost að hlusta á ítarlega faglega umræðu starfsfólks leikskóla, grunnskóla, frístunda- og félagsmiðstöðva í Breiðholti með þátttöku yfirmanna skólamála í Reykjavík um stefnumótun og aðgerðir í málefnum síns borgarhluta. Þetta samtal sannfærði mig um það sama og ég hafði heyrt frá hinum erlendu gestum. Þarna var rætt af metnaði um hugmyndir til umbóta og mjög faglega um þær áskoranir sem þyrfti að takast á við. Fagfólkið, bæði kennarar og aðrir, settu fram eðlilegar kröfur um stuðning til þess að geta sjálft tekist á við þær. Þau birtust mér sem afar sterkur hópur fagfólks sem einmitt væri skynsamlegt að treysta fyrir menntun þeirra barna og ungmenna sem voru á þeirra faglega verksviði og mikilvægt að veita þeim það veganesti sem þyrfti, bæði faglegt og fjárhagslegt. Þau voru ekkert að fela vandamálin og þau voru heldur ekki að veigra sér við því að takast á við þau. Það var augljóst að þetta væri fólkið sem ætti að vinna verkið og ætlaði sér að gera það og ég sannfærðist um að þeim væri vissulega treystandi til þess. Íslensku menntaverðlaunin ættum við nota til að færa umræðu um íslensk skólamál í nýjan farveg, viðurkenna allt það sem vel er gert og jafnframt hve margslungin viðfangsefnin eru. En vitaskuld verður að horfast í augu við vandann sem við þekkjum nokkuð vel og gefa fagfólki skýrt umboð og stuðning til að glíma við hann. En skólakerfið eitt leysir hann vitanlega ekki allan. Til þess að lyfta umræðunni mætti einnig taka mið af þeim skýra tóni sem forsetinn, Halla Tómasdóttir, sló í ávarpi sínu þegar menntaverðlaunin voru veitt. Höfundur er fyrrum prófessor við Menntavísindasvið HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Skoðun Draumurinn um hið fullkomna öryggisnet Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Sönnunarbyrði og hagsmunaárekstur Arnar Sigurðsson skrifar Skoðun Sem doktorsnemi styð ég Silju Báru til Rektors Háskóla Íslands Eva Jörgensen skrifar Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Sjá meira
Þann 5. nóvember voru Íslensku menntaverðlaunin veitt í fimm ólíkum flokkum. Þær fjölmörgu tilnefningar sem kynntar voru benda til þess að fjölbreytt og metnaðarfullt starf fari fram í menntakerfinu. En ég orða þetta varlega vegna þess að þær sýna líka alvarlegan veikleika í almennri umræðu um menntamál. Af kynnum mínum af skólamálum undanfarin ár veit ég að á öllum skólastigum og úti um allt land eru í gangi aragrúi frábærra verkefna sem alltof fáir heyra af. Sanngjörn kynning á þeim gæfi allt aðra mynd af skólastarfi en heyra má í neikvæðri umræðu fjölmiðla. Ég hef heyrt fjölmarga erlenda gesti sem heimsækja skólana okkar dást að þeirri fjölbreytni, hugmyndaauðgi, frumkvæði og krafti sem þeir sjá í íslensku skólastarfi. Við sjáum fjölda öflugra ungmenna streyma út úr skólakerfinu sem standa sig frábærlega vel í framhaldsnámi, atvinnulífi, íþróttum, tónlist – eiginlega hvar sem litið er sjáum við dæmi um frumkvæði og atorku. Þetta er allt önnur mynd en sú sem birtist í umræðu um skólakerfi á heljarþröm á grundvelli PISA niðurstaðna sem hafa ekki fengið gagnrýna umræðu. Hvorki hvað varðar mælitækni (sem er þó rædd gagnrýnið í PISA-skýrslunum sjálfum) né hugsmíðaréttmæti (þ.e. að verið sé að mæla þætti sem örugglega skipta miklu máli), að ekki sé talað um áhrifaréttmæti (þ.e. að þau séu líkleg til að hafa tiltekin áhrif), en þetta er ekki rætt í skýrslum Menntavísindasviðs HÍ. Svo kalla menn eftir samræmdum prófum sem reist eru á faglegum hugmyndum Steingríms Arasonar frá árunum kringum 1924 en eru að mestu úreltar. Slík próf eru hvorki gagnleg mælitæki né duga til skynsamlegrar leiðsagnar og ég trúi því ekki að nokkur sem þekkir vel til mælinga mæli þeim bót. Þá treysti ég langtum betur núna, 2024, fagmennsku Freyju Birgisdóttur sem ég veit að er öflugur fræðimaður og leiðir mjög áhugavert starf Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu sem snýst um þróun matsferils. Viss vandi í umræðu Steingríms er þó enn til staðar. En þrátt fyrir fjölmargar mjög jákvæðar vísbendingar sem berast út úr skólakerfinu held ég að öllum sé ljóst að það þarf að takast á við brýnar og erfiðar áskoranir, ekki síst tengdar börnum með erlendan bakgrunn og börnum sem standa höllum fæti af öðrum toga og búa sum auk þess við félags- og efnahagsleg vanefni. Þau sem bera faglega og fjárhagslega ábyrgð á skólakerfinu verða að horfast í augu við þær áskoranir sem sannarlega eru ekki auðveldar viðfangs. Ég fæ ekki betur séð en að þar sem ég þekki best til, og vísa þá til uppbyggingar af hálfu mennta- og barnamálaráðuneytis, sé verið að bretta upp ermarnar – m.a. í starfi Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu og t.d. MEMM verkefninu og einnig hjá Reykjavíkurborg. En ég óttast að áskorunin sé talsvert meiri en þeir sem eru utan kerfisins átta sig fyllilega á, en fáir innan kerfisins fara í grafgötur um eðli þeirra og umfang. Á vormánuðum síðastliðið ár átti ég þess kost að hlusta á ítarlega faglega umræðu starfsfólks leikskóla, grunnskóla, frístunda- og félagsmiðstöðva í Breiðholti með þátttöku yfirmanna skólamála í Reykjavík um stefnumótun og aðgerðir í málefnum síns borgarhluta. Þetta samtal sannfærði mig um það sama og ég hafði heyrt frá hinum erlendu gestum. Þarna var rætt af metnaði um hugmyndir til umbóta og mjög faglega um þær áskoranir sem þyrfti að takast á við. Fagfólkið, bæði kennarar og aðrir, settu fram eðlilegar kröfur um stuðning til þess að geta sjálft tekist á við þær. Þau birtust mér sem afar sterkur hópur fagfólks sem einmitt væri skynsamlegt að treysta fyrir menntun þeirra barna og ungmenna sem voru á þeirra faglega verksviði og mikilvægt að veita þeim það veganesti sem þyrfti, bæði faglegt og fjárhagslegt. Þau voru ekkert að fela vandamálin og þau voru heldur ekki að veigra sér við því að takast á við þau. Það var augljóst að þetta væri fólkið sem ætti að vinna verkið og ætlaði sér að gera það og ég sannfærðist um að þeim væri vissulega treystandi til þess. Íslensku menntaverðlaunin ættum við nota til að færa umræðu um íslensk skólamál í nýjan farveg, viðurkenna allt það sem vel er gert og jafnframt hve margslungin viðfangsefnin eru. En vitaskuld verður að horfast í augu við vandann sem við þekkjum nokkuð vel og gefa fagfólki skýrt umboð og stuðning til að glíma við hann. En skólakerfið eitt leysir hann vitanlega ekki allan. Til þess að lyfta umræðunni mætti einnig taka mið af þeim skýra tóni sem forsetinn, Halla Tómasdóttir, sló í ávarpi sínu þegar menntaverðlaunin voru veitt. Höfundur er fyrrum prófessor við Menntavísindasvið HÍ.
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun