Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar 9. nóvember 2024 12:02 Frá einni nýbakaðri móður til annarrar móður: Ég held með þér og vona að það gangi allt vel. Það er þó sjaldnast alveg þannig, hvort sem það er svefnleysi, brjóstagjöfin, kveisa, erfiðleikar við þyngdaraukningu hjá litla krílinu, fæðingarþunglyndi eða hvaðeina. Allt þetta dynur á í kjölfar meðgöngu sem tekur yfir líkamann og fæðingu sem getur gengið á alla vegu. Þetta er mikið álag í bland við yndislegustu og fallegustu stundir og tilfinningar sem hægt er að finna. Á þessum tíma þurfum við að reiða okkur á stjórnvöld og þar er hægt að gera miklu betur. Mismunun gegn konum á vinnumarkaði - nauðsyn mæðraorlofs „Hvenær hættirðu svo að vinna?“ er spurning sem var svo algeng á meðgöngunni. Af hverju? Jú, því það vita öll sem vilja að það er ekki skynsamlegt að vinna fram að fæðingardegi. Mæðraorlof, einnig stundum nefnt hvíldarréttur, er réttur móður til hvíldar fjórum vikum fyrir fæðingu. Það eru 34 ár síðan það var fyrst mælt fyrir skýlausum rétti kvenna til mæðraorlofs á Alþingi, en það gerði móðir mín sem var á þingi fyrir hönd Kvennalistans 5. desember 1990. Undanfarið hefur Samfylkingin lagt fram frumvarp um mæðraorlof á Alþingi en meirihlutinn ekki tekið undir það. Læknar og heilbrigðisstarfsfólk hafa lengi gert það ljóst að á meðgöngu sé ekki ráðlegt að vinna lengur en til 36 viku en full meðganga er 40 vikur (+/- 2 vikur). Þar af leiðandi þurfa barnshafandi konur að nota margar vikur af veikindarétti sínum til að hætta að vinna á heilsufarslega skynsamlegum tíma. Það er mismunun. Samkvæmt lögum er óbein mismunun skilgreind: Þegar að því er virðist hlutlaust skilyrði, viðmið eða ráðstöfun kæmi verr við einstaklinga vegna einhverra þeirra þátta sem um getur í 1. mgr. 1. gr. (kyns, þjóðernisuppruna, trú, fötlun o.fl.) borið saman við aðra einstaklinga nema slíkt sé unnt að réttlæta á málefnalegan hátt með lögmætu markmiði og aðferðirnar til að ná þessu markmiði séu viðeigandi og nauðsynlegar. Veikindaréttur er áunninn með þátttöku á vinnumarkaði og veikindarétturinn eykst eftir því hve lengi einstaklingur tekur þátt á vinnumarkaði. Þetta gildir um öll kyn og gengur jafnt yfir alla. Þessi svokallaða jafna staða þegar kemur að veikindarétti kemur þó augljóslega verr út fyrir konur því að með hverju barni sem þær eignast, fylgir að fjórar vikur af veikindarétti þeirra eru fráteknar í meðgönguna. Ungt fólk sem hefur verið 1-5 ár á vinnumarkaði á að jafnaði 2 mánuði á ári af veikindarétti samkvæmt kjarasamningum VR og BHM. Því þurfa ungar konur að ganga á helming af sínum veikindarétti vegna barneigna, á meðan karlar þurfa aldrei að gera það af þessum ástæðum heldur eiga allan sinn veikindarétt fyrir sjúkdóma, pestir, slys og veikindi sem geta komið fyrir hvern sem er og við hugsum veikindaréttinn jú þannig almennt. Frændfólk okkar á Norðurlöndum hafa fyrir löngu lagfært þessa skekkju, til dæmis verður móðir í Noregi að taka orlof síðustu þrjár vikur fyrir áætlaðan fæðingardag barns á 100% meðaltali launa en þannig hefur það verið frá 1993, þremur árum eftir að mamma mín bar upp tillögu þess efnis í fyrsta sinn hér á landi. Greiðslur í fæðingarorlofi - kerfisbundin mismunun og þörf á hærri greiðslum Tvær mæður eru í orlofi á sama tíma, í sömu efnahagslegu aðstæðum og hafa sömu laun fyrir upphaf orlofsins, en fá ekki jafnar greiðslur frá fæðingarorlofssjóði. Af hverju? Jú, því kerfisbundin mismunun að þessu leyti var lögfest á síðasta vorþingi. Hámarksgreiðslur í fæðingarorlofi voru hækkaðar, sem var löngu tímabært enda höfðu þær staðið óhaggaðar í 600 þúsund kr. í fimm ár þar áður. Hækkun hámarksgreiðslna er aðgerð sem er til þess fallin að auka þátttöku feðra í heimilislífi og samvistir við barn, því ef hámarksgreiðslur þróast ekki í takt við efnahagsástand eru feður og/eða tekjuhærra foreldrið ólíklegra til að nýta orlofið til þess að takmarka tekjuskerðingu heimilisins. Mismununum felst í útfærslu hækkunarinnar. Hækkunin fer fram í þremur skrefum. Fyrsta skref: Ef barn fæðist fyrir 1. janúar 2025 verða hámarksgreiðslur 700 þúsund í stað 600 þúsund krónur. Annað skref: Barn fæðist milli 1. janúar 2025 - 31. desember 2025 og þá fær foreldri 100 þúsund krónum meira, eða 800 þúsund kr. Fæðist barn hins vegar degi síðar, þ.e. 1. janúar 2026, fær það foreldri 900 þúsund krónur með þriðja skrefi hækkunarinnar. Því er staðan sú að jafnvel þó orlofin hjá þessum foreldrum standa á gott sem nákvæmlega sama tímabili og í sömu efnahagslegu og samfélagslegu aðstæðum, munar 1,2 milljón króna á greiðslunum fyrir 12 mánuða tímabil fæðingarorlofs. Í orlofinu eru heimilin því fryst í greiðsluhámarki sem á ekki við um aðra sem eru í orlofi á sama tíma. Þetta er óásættanlegt og ættu breytingar og hækkanir á greiðslum í fæðingarorlofskerfinu að ná til allra sem eru í orlofi á sama tíma, rétt eins og gildir um breytingar á greiðslum í öllum öðrum öngum almannatryggingakerfisins. Það lagði Samfylkingin til, en meiri hlutinn hlustaði ekki. Lágmarksgreiðslur í fæðingarorlofi þarf nauðsynlega að hækka auk þess að halda fyrstu 450 þúsund krónur af viðmiðunartekjum óskertum. Þá er löngu tímabært að hækka fæðingarstyrki til námsmanna og fólks utan vinnumarkaðar enda varla mögulegt að lifa á svo lágum greiðslum, sérstaklega í hávaxtaumhverfinu sem við búum við í dag. „En hvað ætlarðu að hafa langt á milli barna?“ Já það væri óskandi að það væri þægilegt að hafa stutt á milli barna, til dæmis í þeirri von að systkini verði náin og geti leikið saman. Kerfið gerir þetta þó alls ekki auðvelt. Af hverju? Jú, því fjárhæð greiðslna í fæðingarorlofi eru ákveðnar út frá tekjum foreldris á 12 mánaða tímabili sem hefst heilum 18 mánuðum fyrir fæðingardag barns. Þar sem enn á eftir að brúa bilið milli fæðingarolofs og dagvistunar er algengt að foreldrar teygja fæðingarorlofið yfir lengri tíma en 12 mánuði með tilheyrandi lækkun greiðslna. Þetta þýðir að þegar næsta barn kemur, t.d. 24 mánuðum eftir fæðingu elsta barnsins, verða viðmiðunartekjurnar fyrir fæðingarorlof með seinna barnið í raun skertu tekjurnar sem foreldri þurfti að búa við úr fyrra fæðingarorlofi. Semsagt, skertu tekjurnar eru skertar meira. Fæstir hafa efni á að lifa á svo mikilli tekjuskerðingu og þekki ég dæmi þess að fólk hikar við að eignast fleiri börn af þessum ástæðum. Lögfestum rétt barna til leikskólavistar og komum þróun barnabóta í fastari skorður Fljótlega eftir fæðingarorlofið þurfum við að tryggja barninu dagvistun og leikskólapláss. Það þarf að lögfesta rétt barna til leikskólavistar frá tilteknum aldri eins og gert hefur verið í öllum Norðurlöndum, að Íslandi undanskildu. Í því samhengi skiptir grundvallar máli að gert sé ráð fyrir rekstri leikskóla í lögum um tekjustofna sveitarfélaga sem lögbundins og fjármagnaðs verkefnis sveitarfélaga og það þarf því að endurskoða þau lög samtímis. Þetta er grundvallar þáttur í því að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla. Þá þarf barnabótakerfið að vera sterkt og koma þarf þróun barnabóta í fastari skorður. Það er nauðsynlegt að hækka barnabætur árlega til jafns við hækkun þrepamarka í tekjuskattskerfinu og uppfæra skerðingarmörk þannig að fjöldi heimila sem fá stuðning haldist stöðugur. Til þess að tryggja breytingar þarf að kjósa breytingar, Samfylkingin er með plan og boðar þessar breytingar. Höfundur er móðir í fæðingarorlofi með 3 mánaða gamalt barn og í 5. sæti á lista Samfylkingarinnar í Suðvesturkjördæmi í komandi Alþingiskosningum 30. nóvember nk. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Fæðingarorlof Samfylkingin Jóna Þórey Pétursdóttir Börn og uppeldi Mest lesið Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Sjá meira
Frá einni nýbakaðri móður til annarrar móður: Ég held með þér og vona að það gangi allt vel. Það er þó sjaldnast alveg þannig, hvort sem það er svefnleysi, brjóstagjöfin, kveisa, erfiðleikar við þyngdaraukningu hjá litla krílinu, fæðingarþunglyndi eða hvaðeina. Allt þetta dynur á í kjölfar meðgöngu sem tekur yfir líkamann og fæðingu sem getur gengið á alla vegu. Þetta er mikið álag í bland við yndislegustu og fallegustu stundir og tilfinningar sem hægt er að finna. Á þessum tíma þurfum við að reiða okkur á stjórnvöld og þar er hægt að gera miklu betur. Mismunun gegn konum á vinnumarkaði - nauðsyn mæðraorlofs „Hvenær hættirðu svo að vinna?“ er spurning sem var svo algeng á meðgöngunni. Af hverju? Jú, því það vita öll sem vilja að það er ekki skynsamlegt að vinna fram að fæðingardegi. Mæðraorlof, einnig stundum nefnt hvíldarréttur, er réttur móður til hvíldar fjórum vikum fyrir fæðingu. Það eru 34 ár síðan það var fyrst mælt fyrir skýlausum rétti kvenna til mæðraorlofs á Alþingi, en það gerði móðir mín sem var á þingi fyrir hönd Kvennalistans 5. desember 1990. Undanfarið hefur Samfylkingin lagt fram frumvarp um mæðraorlof á Alþingi en meirihlutinn ekki tekið undir það. Læknar og heilbrigðisstarfsfólk hafa lengi gert það ljóst að á meðgöngu sé ekki ráðlegt að vinna lengur en til 36 viku en full meðganga er 40 vikur (+/- 2 vikur). Þar af leiðandi þurfa barnshafandi konur að nota margar vikur af veikindarétti sínum til að hætta að vinna á heilsufarslega skynsamlegum tíma. Það er mismunun. Samkvæmt lögum er óbein mismunun skilgreind: Þegar að því er virðist hlutlaust skilyrði, viðmið eða ráðstöfun kæmi verr við einstaklinga vegna einhverra þeirra þátta sem um getur í 1. mgr. 1. gr. (kyns, þjóðernisuppruna, trú, fötlun o.fl.) borið saman við aðra einstaklinga nema slíkt sé unnt að réttlæta á málefnalegan hátt með lögmætu markmiði og aðferðirnar til að ná þessu markmiði séu viðeigandi og nauðsynlegar. Veikindaréttur er áunninn með þátttöku á vinnumarkaði og veikindarétturinn eykst eftir því hve lengi einstaklingur tekur þátt á vinnumarkaði. Þetta gildir um öll kyn og gengur jafnt yfir alla. Þessi svokallaða jafna staða þegar kemur að veikindarétti kemur þó augljóslega verr út fyrir konur því að með hverju barni sem þær eignast, fylgir að fjórar vikur af veikindarétti þeirra eru fráteknar í meðgönguna. Ungt fólk sem hefur verið 1-5 ár á vinnumarkaði á að jafnaði 2 mánuði á ári af veikindarétti samkvæmt kjarasamningum VR og BHM. Því þurfa ungar konur að ganga á helming af sínum veikindarétti vegna barneigna, á meðan karlar þurfa aldrei að gera það af þessum ástæðum heldur eiga allan sinn veikindarétt fyrir sjúkdóma, pestir, slys og veikindi sem geta komið fyrir hvern sem er og við hugsum veikindaréttinn jú þannig almennt. Frændfólk okkar á Norðurlöndum hafa fyrir löngu lagfært þessa skekkju, til dæmis verður móðir í Noregi að taka orlof síðustu þrjár vikur fyrir áætlaðan fæðingardag barns á 100% meðaltali launa en þannig hefur það verið frá 1993, þremur árum eftir að mamma mín bar upp tillögu þess efnis í fyrsta sinn hér á landi. Greiðslur í fæðingarorlofi - kerfisbundin mismunun og þörf á hærri greiðslum Tvær mæður eru í orlofi á sama tíma, í sömu efnahagslegu aðstæðum og hafa sömu laun fyrir upphaf orlofsins, en fá ekki jafnar greiðslur frá fæðingarorlofssjóði. Af hverju? Jú, því kerfisbundin mismunun að þessu leyti var lögfest á síðasta vorþingi. Hámarksgreiðslur í fæðingarorlofi voru hækkaðar, sem var löngu tímabært enda höfðu þær staðið óhaggaðar í 600 þúsund kr. í fimm ár þar áður. Hækkun hámarksgreiðslna er aðgerð sem er til þess fallin að auka þátttöku feðra í heimilislífi og samvistir við barn, því ef hámarksgreiðslur þróast ekki í takt við efnahagsástand eru feður og/eða tekjuhærra foreldrið ólíklegra til að nýta orlofið til þess að takmarka tekjuskerðingu heimilisins. Mismununum felst í útfærslu hækkunarinnar. Hækkunin fer fram í þremur skrefum. Fyrsta skref: Ef barn fæðist fyrir 1. janúar 2025 verða hámarksgreiðslur 700 þúsund í stað 600 þúsund krónur. Annað skref: Barn fæðist milli 1. janúar 2025 - 31. desember 2025 og þá fær foreldri 100 þúsund krónum meira, eða 800 þúsund kr. Fæðist barn hins vegar degi síðar, þ.e. 1. janúar 2026, fær það foreldri 900 þúsund krónur með þriðja skrefi hækkunarinnar. Því er staðan sú að jafnvel þó orlofin hjá þessum foreldrum standa á gott sem nákvæmlega sama tímabili og í sömu efnahagslegu og samfélagslegu aðstæðum, munar 1,2 milljón króna á greiðslunum fyrir 12 mánuða tímabil fæðingarorlofs. Í orlofinu eru heimilin því fryst í greiðsluhámarki sem á ekki við um aðra sem eru í orlofi á sama tíma. Þetta er óásættanlegt og ættu breytingar og hækkanir á greiðslum í fæðingarorlofskerfinu að ná til allra sem eru í orlofi á sama tíma, rétt eins og gildir um breytingar á greiðslum í öllum öðrum öngum almannatryggingakerfisins. Það lagði Samfylkingin til, en meiri hlutinn hlustaði ekki. Lágmarksgreiðslur í fæðingarorlofi þarf nauðsynlega að hækka auk þess að halda fyrstu 450 þúsund krónur af viðmiðunartekjum óskertum. Þá er löngu tímabært að hækka fæðingarstyrki til námsmanna og fólks utan vinnumarkaðar enda varla mögulegt að lifa á svo lágum greiðslum, sérstaklega í hávaxtaumhverfinu sem við búum við í dag. „En hvað ætlarðu að hafa langt á milli barna?“ Já það væri óskandi að það væri þægilegt að hafa stutt á milli barna, til dæmis í þeirri von að systkini verði náin og geti leikið saman. Kerfið gerir þetta þó alls ekki auðvelt. Af hverju? Jú, því fjárhæð greiðslna í fæðingarorlofi eru ákveðnar út frá tekjum foreldris á 12 mánaða tímabili sem hefst heilum 18 mánuðum fyrir fæðingardag barns. Þar sem enn á eftir að brúa bilið milli fæðingarolofs og dagvistunar er algengt að foreldrar teygja fæðingarorlofið yfir lengri tíma en 12 mánuði með tilheyrandi lækkun greiðslna. Þetta þýðir að þegar næsta barn kemur, t.d. 24 mánuðum eftir fæðingu elsta barnsins, verða viðmiðunartekjurnar fyrir fæðingarorlof með seinna barnið í raun skertu tekjurnar sem foreldri þurfti að búa við úr fyrra fæðingarorlofi. Semsagt, skertu tekjurnar eru skertar meira. Fæstir hafa efni á að lifa á svo mikilli tekjuskerðingu og þekki ég dæmi þess að fólk hikar við að eignast fleiri börn af þessum ástæðum. Lögfestum rétt barna til leikskólavistar og komum þróun barnabóta í fastari skorður Fljótlega eftir fæðingarorlofið þurfum við að tryggja barninu dagvistun og leikskólapláss. Það þarf að lögfesta rétt barna til leikskólavistar frá tilteknum aldri eins og gert hefur verið í öllum Norðurlöndum, að Íslandi undanskildu. Í því samhengi skiptir grundvallar máli að gert sé ráð fyrir rekstri leikskóla í lögum um tekjustofna sveitarfélaga sem lögbundins og fjármagnaðs verkefnis sveitarfélaga og það þarf því að endurskoða þau lög samtímis. Þetta er grundvallar þáttur í því að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla. Þá þarf barnabótakerfið að vera sterkt og koma þarf þróun barnabóta í fastari skorður. Það er nauðsynlegt að hækka barnabætur árlega til jafns við hækkun þrepamarka í tekjuskattskerfinu og uppfæra skerðingarmörk þannig að fjöldi heimila sem fá stuðning haldist stöðugur. Til þess að tryggja breytingar þarf að kjósa breytingar, Samfylkingin er með plan og boðar þessar breytingar. Höfundur er móðir í fæðingarorlofi með 3 mánaða gamalt barn og í 5. sæti á lista Samfylkingarinnar í Suðvesturkjördæmi í komandi Alþingiskosningum 30. nóvember nk.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar