Algengt neyðartilfelli Marianne E. Klinke skrifar 30. október 2024 12:02 Heilaslag er algengt neyðartilfelli sem ber að bregðast við án tafar. Ef heilaslag á sér stað er mikilvægt að einstaklingur komist á spítala sem fyrst því læknismeðferð þarf að veita innan ákveðins tímaramma. Á hverri mínútu eftir að slag á sér stað deyja tæplega tvær milljónir heilafruma. Allir þjónustuaðilar, frá sjúkraflutningafólki til þeirra sem veita bráðaþjónustu, eru meðvitaðir um að snör viðbrögð skipta sköpum. Bráðaþjónusta hefur einmitt verið uppbyggð samkvæmt þessari hugmyndarfræði og þegar upplýsingar berast til starfsfólks Landsspítala um „Slag innan tímamarka” ýtir það af stað hröðu og skilvirku meðferðarferil. Þessi viðbrögð eru æfð af viðbragðsaðilum og er meginmarkmiðið að samhæfa þau til að spara tíma og þar með bjarga heilafrumum og færni. Þó að bráðameðferð sé skilvirk nýtist hún ekki sem skildi ef fólk kemst ekki nægilega fljótt á sjúkrahús þar sem það hlýtur viðeigandi meðferð. Þess vegna hefur verið hrundið af stað átaki til að fræða fólk hér á landi um einkenni heilaslags. Starfsfólk taugalækningardeildar Landspítala hafði frumkvæði af átakinu með verkefni sem kallast FAST hetjurnar. Um er að ræða skólverkefni fyrir 5-9 ára börn þar sem kennarar kenna börnunum einkenni heilaslags og hvernig á að bregðast við þeim. Börnin kenna svo mömmum sínum og pöbbum, ömmum, öfum og fólkinu í kringum sig um einkennin, þannig næst að fræða alla fjölskylduna í gegnum börnin. Röng fyrstu viðbrögð Einkenni heilaslags eru skyndileg andlitslömun, lömun í útlim og taltruflunum, verði einhverra þessara einkenna vart skal hringja strax í 112. Því miður gera allt að 80% slagsjúklinga sér ekki grein fyrir að þeir séu að fá heilaslag og hjá 70% þeirra eru fyrstu viðbrögð að hringja í náin aðstandanda í stað þess að hringja strax á sjúkrabíl. Þegar aðstandendur svara mæla þeir langoftast með að fólk hvíli sig og sjái til. Þetta má hugsanlega rekja til þess að í flestu tilfellum er heilaslag verkjalaust, annað en til dæmi hjartaáfall og hringir það því ekki sömu viðvörunarbjöllum hjá fólki. Nú þegar hafa þúsundir barna lært um FAST hetjurnar í yfir 80 íslenskum skólum. FAST hetjurnar eru þó ekki einungis kenndar hér á Íslandi, yfir 500 þúsund börn um víða veröld hafa lært einkenni heilaslags og viðbrögð við þeim í gegnum hetjurar, allt frá Grikklandi til Singapúr, í Búlgaríu, Suður-Afríku, í Tælandi, Póllandi og á Ítalíu og mörgum öðrum löndum. En sama hvar í heiminum námsefnið er kennt, er markmiðið alltaf það sama: að auka þekkingu á heilaslagi og koma í veg fyrir töf á bráðaaðstoð. Þekkingin könnuð Til að skoða þekkingu Íslendinga á FAST-hetjunum, einkennum heilaslags og fyrstu viðbrögðum var send út könnun á vegum Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands í ágúst á síðasta ári. Svarhlutfall könnunarinnar var mjög gott en alls svöruðu 953 manns á aldrinum 20-70 Frumniðurstöður sýna að rúmlega 50% þátttakenda eru sammála eða mjög sammála því að þau geti lýst fyrir starfsfólki Neyðarlínunnar ef einhver í kringum þau eru að fá heilaslag , 47% segjast sammála eða mjög sammála því að þau þekki helstu einkenni heilaslags og get borið kennsl á þau. Þá segjast 42% vera sammála eða mjög sammála því að þau viti hvernig skuli bregðast við ef einhver er að fá heilaslag og 31% eru sammála eða mjög sammála að þau geta frætt vini og vandamenn um helstu einkenni heilaslags. Þesar tölur sýna okkur að við stöndum vel miðað við mörg önnur lönd hvað varðar þekkingu á einkennum heilaslags en einnig er augljóst að bæta má þekkinguna enn frekar. Einnig sýna niðurstöður könnunarinnar að fræðslu skortir varðandi áhættuþætti heilaslags og hvernig minnka má líkur á því. Einungis 22,5% svarenda nefndu til dæmis hækkaðan blóðþrýsting sem áhættuþátt, rn hár blóðþrýstingur er stærsti áhættuþáttur heilaslags og getur tvöfaldað líkurnar. Það er því mikilvægt að auka þekkingu á bæði einkennum heilaslags og áhættuþætti þess. Hreyfing, mataræði og reykingar auka áhættuna til dæmis gríðarlega, en þessa þætti má auðveldlega hafa áhrif á með breyttum lífsstíl. 29. október er alþjóðlegi slagdagurinn og því nota ég tækifærið til að minna á einkenni og áhættuþætti heilaslags, Einnig minni ég á FAST hetjurnar og hvet alla kennara 5-9 ára barna til að taka þátt. Verkefnið er auðelt í kennslu og það er ókeypist fyrir kennara, skóla og nemendur. Í lok þess árs verður könnunin sem rædd var hér að ofan endurtekin, þá skulum við vera búin að auka þekkingu okkar enn frekar, saman getum við bjargað mannslífum. Höfundur er forstöðumaður fræðasviðs í hjúkrun tauga- og endurhæfingarsjúklinga á Landspítala háskólasjúkrahúsi og verkefnastjóri FAST verkefnisins á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Landspítalinn Mest lesið Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Heilaslag er algengt neyðartilfelli sem ber að bregðast við án tafar. Ef heilaslag á sér stað er mikilvægt að einstaklingur komist á spítala sem fyrst því læknismeðferð þarf að veita innan ákveðins tímaramma. Á hverri mínútu eftir að slag á sér stað deyja tæplega tvær milljónir heilafruma. Allir þjónustuaðilar, frá sjúkraflutningafólki til þeirra sem veita bráðaþjónustu, eru meðvitaðir um að snör viðbrögð skipta sköpum. Bráðaþjónusta hefur einmitt verið uppbyggð samkvæmt þessari hugmyndarfræði og þegar upplýsingar berast til starfsfólks Landsspítala um „Slag innan tímamarka” ýtir það af stað hröðu og skilvirku meðferðarferil. Þessi viðbrögð eru æfð af viðbragðsaðilum og er meginmarkmiðið að samhæfa þau til að spara tíma og þar með bjarga heilafrumum og færni. Þó að bráðameðferð sé skilvirk nýtist hún ekki sem skildi ef fólk kemst ekki nægilega fljótt á sjúkrahús þar sem það hlýtur viðeigandi meðferð. Þess vegna hefur verið hrundið af stað átaki til að fræða fólk hér á landi um einkenni heilaslags. Starfsfólk taugalækningardeildar Landspítala hafði frumkvæði af átakinu með verkefni sem kallast FAST hetjurnar. Um er að ræða skólverkefni fyrir 5-9 ára börn þar sem kennarar kenna börnunum einkenni heilaslags og hvernig á að bregðast við þeim. Börnin kenna svo mömmum sínum og pöbbum, ömmum, öfum og fólkinu í kringum sig um einkennin, þannig næst að fræða alla fjölskylduna í gegnum börnin. Röng fyrstu viðbrögð Einkenni heilaslags eru skyndileg andlitslömun, lömun í útlim og taltruflunum, verði einhverra þessara einkenna vart skal hringja strax í 112. Því miður gera allt að 80% slagsjúklinga sér ekki grein fyrir að þeir séu að fá heilaslag og hjá 70% þeirra eru fyrstu viðbrögð að hringja í náin aðstandanda í stað þess að hringja strax á sjúkrabíl. Þegar aðstandendur svara mæla þeir langoftast með að fólk hvíli sig og sjái til. Þetta má hugsanlega rekja til þess að í flestu tilfellum er heilaslag verkjalaust, annað en til dæmi hjartaáfall og hringir það því ekki sömu viðvörunarbjöllum hjá fólki. Nú þegar hafa þúsundir barna lært um FAST hetjurnar í yfir 80 íslenskum skólum. FAST hetjurnar eru þó ekki einungis kenndar hér á Íslandi, yfir 500 þúsund börn um víða veröld hafa lært einkenni heilaslags og viðbrögð við þeim í gegnum hetjurar, allt frá Grikklandi til Singapúr, í Búlgaríu, Suður-Afríku, í Tælandi, Póllandi og á Ítalíu og mörgum öðrum löndum. En sama hvar í heiminum námsefnið er kennt, er markmiðið alltaf það sama: að auka þekkingu á heilaslagi og koma í veg fyrir töf á bráðaaðstoð. Þekkingin könnuð Til að skoða þekkingu Íslendinga á FAST-hetjunum, einkennum heilaslags og fyrstu viðbrögðum var send út könnun á vegum Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands í ágúst á síðasta ári. Svarhlutfall könnunarinnar var mjög gott en alls svöruðu 953 manns á aldrinum 20-70 Frumniðurstöður sýna að rúmlega 50% þátttakenda eru sammála eða mjög sammála því að þau geti lýst fyrir starfsfólki Neyðarlínunnar ef einhver í kringum þau eru að fá heilaslag , 47% segjast sammála eða mjög sammála því að þau þekki helstu einkenni heilaslags og get borið kennsl á þau. Þá segjast 42% vera sammála eða mjög sammála því að þau viti hvernig skuli bregðast við ef einhver er að fá heilaslag og 31% eru sammála eða mjög sammála að þau geta frætt vini og vandamenn um helstu einkenni heilaslags. Þesar tölur sýna okkur að við stöndum vel miðað við mörg önnur lönd hvað varðar þekkingu á einkennum heilaslags en einnig er augljóst að bæta má þekkinguna enn frekar. Einnig sýna niðurstöður könnunarinnar að fræðslu skortir varðandi áhættuþætti heilaslags og hvernig minnka má líkur á því. Einungis 22,5% svarenda nefndu til dæmis hækkaðan blóðþrýsting sem áhættuþátt, rn hár blóðþrýstingur er stærsti áhættuþáttur heilaslags og getur tvöfaldað líkurnar. Það er því mikilvægt að auka þekkingu á bæði einkennum heilaslags og áhættuþætti þess. Hreyfing, mataræði og reykingar auka áhættuna til dæmis gríðarlega, en þessa þætti má auðveldlega hafa áhrif á með breyttum lífsstíl. 29. október er alþjóðlegi slagdagurinn og því nota ég tækifærið til að minna á einkenni og áhættuþætti heilaslags, Einnig minni ég á FAST hetjurnar og hvet alla kennara 5-9 ára barna til að taka þátt. Verkefnið er auðelt í kennslu og það er ókeypist fyrir kennara, skóla og nemendur. Í lok þess árs verður könnunin sem rædd var hér að ofan endurtekin, þá skulum við vera búin að auka þekkingu okkar enn frekar, saman getum við bjargað mannslífum. Höfundur er forstöðumaður fræðasviðs í hjúkrun tauga- og endurhæfingarsjúklinga á Landspítala háskólasjúkrahúsi og verkefnastjóri FAST verkefnisins á Íslandi.
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun