ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar 24. september 2024 12:02 Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar.
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun