Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar 16. maí 2024 09:31 Samkeppniseftirlitið hefur nú lokið skoðun á kvörtun Samtaka ferðaþjónustunnar (SAF) og Perlu norðursins hf. (PN) frá því í janúar í fyrra vegna áforma Náttúruminjasafns Íslands, eins þriggja höfuðsafna landsins ásamt Þjóðminjasafni Íslands og Listasafni Íslands, um að starfrækja sýningu með ríkisframlagi í nýjum höfuðstöðvum safnsins á Seltjarnarnesi. Vinna við gerð sýningarinnar hefur staðið yfir frá því um mitt ár 2022 og er stefnt er að því að opna hana vorið 2026. Meginþema sýningarinnar snýst um hafið og sjávarlífríkið. SAF og PN fóru fram á tvennt við Samkeppniseftirlitið. Að það mælti fyrir um fjárhagslegan aðskilnað sýningahalds frá öðrum rekstri Náttúruminjasafnsins í samræmi við 14. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005 og að kannað yrði hvort sú starfsemi Náttúruminjasafnsins, sem sé í beinni samkeppni við starfsemi PN, teljist til brota á samkeppnislögum og hvort tilefni sé til að grípa til aðgerða gagnvart safninu á grundvelli ákvæða samkeppnislaga. Niðurstaða Samkeppniseftirlitsins er í hnotskurn sú að fyrirhugað sýningahald Náttúruminjasafnsins á Seltjarnarnesi sé ekki á skjön við samkeppnislög og að rétt sé að loka rannsókn málsins með vísan til forgangsröðunar og þeirra sérlaga sem gilda um Náttúruminjasafn Íslands, þ.e. lög um Náttúruminjasafn Íslands nr. 35/2007 og safnalög nr. 1412/2011. Áform Náttúruminjasafns Íslands um sýningahald í Náttúruhúsinu í Nesi, eins og höfuðstöðvarnar eru kallaðar, standa því blessunarlega óbreytt. Kvörtunin og niðurstaðan Tilefni kvörtunar SAF og PN er ótti þeirra við að sýning Náttúruminjasafnsins muni keppa við sýningu PN í Perlunni, en þar er að finna sýningaratriði um hafið og aðra þætti náttúru Íslands, sem SAF og PN telja að myndi kippa fótunum undan rekstri PN. SAF og PN líta svo á að starfsemi Náttúruminjasafnsins sé ríkisstyrkt atvinnustarfsemi í beinni samkeppni við einkageirann á frjálsum markaði sem ekki njóti framlaga frá ríkinu. Slíkt skekkti samkeppnisstöðu gangvart einkaaðilum og bryti í bága við ákvæði samkeppnislaga. Samkeppniseftirlitið kemst að annarri niðurstöðu en SAF og PN. Að mati eftirlitsins uppfylla ákvæði í sérlögunum sem gilda um safnið, lög nr. 35/2007 og nr. 141/2011, þau skilyrði …„að ganga framar samkeppnislögum, að þau séu skýr og feli í sér afdráttarlausar og sérgreindar heimildir til frávika frá samkeppnislögum.“. Samkeppniseftirlitið komst jafnframt að því að rekstur fyrirhugaðrar sýningar Náttúruminjasafnsins væri ekki þess eðlis að hann myndi hafa víðtæk skaðleg áhrif á samkeppni þannig að ástæða væri til þess að aðhafast frekar vegna kvörtunarinnar (sbr. 3. mgr. 8.gr. laga nr. 44/2005 og 2. mgr. 9. gr. reglna nr. 880/2005). Sérlögin sem gilda um Náttúruminjasafn Íslands eru að mati Samkeppniseftirlitsins það skýr og fela í sér afdráttarlausar og sérgreindar heimildir til frávika frá samkeppnislögum að þau ganga framar almennum ákvæðum samkeppnislaga (niðurstöðuliður nr. 14). Samkeppniseftirlitið lítur einkum til þess að starfsemi Náttúruminjasafnsins er rekin í menningar- og samfélagslegum tilgangi án hagnaðarmarkmiða og að stofnunin gegnir lögbundnum hlutverkum á sviði vísindarannsókna, varðveislu, skráningar og fræðslu, ólíkt því sem gildir um PN og önnur einkafyrirtæki undir hatti SAF. Náttúruminjasafnið rækir miðlunarhlutverk sín með sýningahaldi, útgáfu og öðrum hætti og stuðlar þannig að varðveislu á menningar- og náttúruarfi þjóðar og lands. Starfsemi Náttúruminjasafnsins er með slíku móti að hún fellur hvorki undir skilgreiningu á hefðbundinni atvinnustarfsemi né fyrirtæki í skilningi samkeppnislaga (sbr. 1. mgr. 2. gr. og 2. tölul. 1 mgr. 4. gr. samkeppnislaga). Fleiri aðilar undir og frekari málsókn? Niðurstaða Samkeppniseftirlitsins er afar þýðingarmikil fyrir Náttúruminjasafnið og vonandi fær safnið núna frið til að vinna óhindrað að undirbúningi á grunnsýningu safnsins á Seltjarnarnesi. Það er hins vegar spurning hvort niðurstaðan hafi ekki fordæmisgildi fyrir aðra opinbera aðila sem sinna sýningahaldi. Eðlilegt er að velta þessu fyrir sér m.a. vegna þess að SAF og PN hvöttu Samkeppniseftirlitið ekki einvörðungu til að skoða starfsemi Náttúruminjasafnsins heldur einnig til að …„taka til athugunar þau söfn og sýningar sem rekin eru af opinberum aðilum og fyrirtækjum í eigu ríkisins,“. Samkeppniseftirlitið fjallar hins vegar ekkert um þennan þátt í niðurstöðum sínum. Líklega er það vegna þess að málatilbúnaður SAF og PN er þannig vaxin að hann gefur ekki tilefni til þess að fjalla frekar um málið (sbr. 2. mgr. 9. gr. reglna nr. 880/2005). Enda þótt ólíklegt verði að teljast að SAF og PN muni aðhafast frekar í málinu á grundvelli íslenskrar löggjafar er ekki útilokað að farið verði með málið út fyrir landsteinana. SAF og PN beindu nefnilega þeirri fyrirspurn einnig til Samkeppniseftirlitsins hvort framlög ríkisins til Náttúruminjasafnsins … „geti talist til ólögmætrar ríkisaðstoðar.“ á grundvelli ákvæða um ríkisaðstoð í EES-samningnum, sem hefur lagagildi hér á landi á grundvelli laga um Evrópska efnahagssvæðið. Í niðurstöðu Samkeppniseftirlitsins er ekki tekin afstaða til þessa atriðis en bent á að SAF og PN geti leitað réttar síns hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA). Er ekki mál að linni? Fátt bendir til þess málatilbúnaður SAF og PN gegn Náttúruminjasafni Íslands sé þannig vaxinn að hann muni við frekari meðferð Samkeppniseftirlitsins og eða hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) breyta nokkru um starfsemi eða rekstur Náttúruminjasafnsins. Hið sama virðist eiga við um sýningastarfsemi opinberra aðila almennt í landinu þar sem starfsemin byggir á lögbundnum hlutverkum sem varða rannsóknir, varðveislu og miðlun á menningar- og náttúruarfi okkar. Þá verður að teljast afar langsótt að niðurstaða ESA muni á nokkurn hátt hugnast hugmyndafræði SAF og PN. Þetta helgast m.a. af því að starfsemi Náttúruminjasafns Íslands hvílir á íslenskum sérlögum sem taka mið af evrópskri löggjöf og reglum Alþjóðaráðs safna (ICOM) á sviði safnamála og sýningastarfsemi. Kvörtun SAF og PN hjá ESA myndi snerta grunnstarfsemi hjá fleiri tugum þúsunda opinberra sýningaraðila í Evrópu, aðilum sem hafa ríkum, lögbundnum skyldum að gegna við rannsóknir, varðveislu og miðlun á menningar- og náttúrarfi til almennings, hlutverk sem einkageirinn gegnir ekki lögum samkvæmt. Ætla SAF og PN að umbylta þessu fyrirkomulagi í sýningastarfsemi í Evrópu á grundvelli þeirrar hugmyndafræði að einkaaðilar fari betur með almannafé og menningar- og náttúruarf þjóða en opinberir aðilar? Vonandi verður þeim ekki kápan úr því klæðinu. Það er rúm fyrir bæði einkareknar sýningar og ríkisrekin söfn sem sinna sýningahaldi. Höfundur er forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Söfn Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Samkeppniseftirlitið hefur nú lokið skoðun á kvörtun Samtaka ferðaþjónustunnar (SAF) og Perlu norðursins hf. (PN) frá því í janúar í fyrra vegna áforma Náttúruminjasafns Íslands, eins þriggja höfuðsafna landsins ásamt Þjóðminjasafni Íslands og Listasafni Íslands, um að starfrækja sýningu með ríkisframlagi í nýjum höfuðstöðvum safnsins á Seltjarnarnesi. Vinna við gerð sýningarinnar hefur staðið yfir frá því um mitt ár 2022 og er stefnt er að því að opna hana vorið 2026. Meginþema sýningarinnar snýst um hafið og sjávarlífríkið. SAF og PN fóru fram á tvennt við Samkeppniseftirlitið. Að það mælti fyrir um fjárhagslegan aðskilnað sýningahalds frá öðrum rekstri Náttúruminjasafnsins í samræmi við 14. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005 og að kannað yrði hvort sú starfsemi Náttúruminjasafnsins, sem sé í beinni samkeppni við starfsemi PN, teljist til brota á samkeppnislögum og hvort tilefni sé til að grípa til aðgerða gagnvart safninu á grundvelli ákvæða samkeppnislaga. Niðurstaða Samkeppniseftirlitsins er í hnotskurn sú að fyrirhugað sýningahald Náttúruminjasafnsins á Seltjarnarnesi sé ekki á skjön við samkeppnislög og að rétt sé að loka rannsókn málsins með vísan til forgangsröðunar og þeirra sérlaga sem gilda um Náttúruminjasafn Íslands, þ.e. lög um Náttúruminjasafn Íslands nr. 35/2007 og safnalög nr. 1412/2011. Áform Náttúruminjasafns Íslands um sýningahald í Náttúruhúsinu í Nesi, eins og höfuðstöðvarnar eru kallaðar, standa því blessunarlega óbreytt. Kvörtunin og niðurstaðan Tilefni kvörtunar SAF og PN er ótti þeirra við að sýning Náttúruminjasafnsins muni keppa við sýningu PN í Perlunni, en þar er að finna sýningaratriði um hafið og aðra þætti náttúru Íslands, sem SAF og PN telja að myndi kippa fótunum undan rekstri PN. SAF og PN líta svo á að starfsemi Náttúruminjasafnsins sé ríkisstyrkt atvinnustarfsemi í beinni samkeppni við einkageirann á frjálsum markaði sem ekki njóti framlaga frá ríkinu. Slíkt skekkti samkeppnisstöðu gangvart einkaaðilum og bryti í bága við ákvæði samkeppnislaga. Samkeppniseftirlitið kemst að annarri niðurstöðu en SAF og PN. Að mati eftirlitsins uppfylla ákvæði í sérlögunum sem gilda um safnið, lög nr. 35/2007 og nr. 141/2011, þau skilyrði …„að ganga framar samkeppnislögum, að þau séu skýr og feli í sér afdráttarlausar og sérgreindar heimildir til frávika frá samkeppnislögum.“. Samkeppniseftirlitið komst jafnframt að því að rekstur fyrirhugaðrar sýningar Náttúruminjasafnsins væri ekki þess eðlis að hann myndi hafa víðtæk skaðleg áhrif á samkeppni þannig að ástæða væri til þess að aðhafast frekar vegna kvörtunarinnar (sbr. 3. mgr. 8.gr. laga nr. 44/2005 og 2. mgr. 9. gr. reglna nr. 880/2005). Sérlögin sem gilda um Náttúruminjasafn Íslands eru að mati Samkeppniseftirlitsins það skýr og fela í sér afdráttarlausar og sérgreindar heimildir til frávika frá samkeppnislögum að þau ganga framar almennum ákvæðum samkeppnislaga (niðurstöðuliður nr. 14). Samkeppniseftirlitið lítur einkum til þess að starfsemi Náttúruminjasafnsins er rekin í menningar- og samfélagslegum tilgangi án hagnaðarmarkmiða og að stofnunin gegnir lögbundnum hlutverkum á sviði vísindarannsókna, varðveislu, skráningar og fræðslu, ólíkt því sem gildir um PN og önnur einkafyrirtæki undir hatti SAF. Náttúruminjasafnið rækir miðlunarhlutverk sín með sýningahaldi, útgáfu og öðrum hætti og stuðlar þannig að varðveislu á menningar- og náttúruarfi þjóðar og lands. Starfsemi Náttúruminjasafnsins er með slíku móti að hún fellur hvorki undir skilgreiningu á hefðbundinni atvinnustarfsemi né fyrirtæki í skilningi samkeppnislaga (sbr. 1. mgr. 2. gr. og 2. tölul. 1 mgr. 4. gr. samkeppnislaga). Fleiri aðilar undir og frekari málsókn? Niðurstaða Samkeppniseftirlitsins er afar þýðingarmikil fyrir Náttúruminjasafnið og vonandi fær safnið núna frið til að vinna óhindrað að undirbúningi á grunnsýningu safnsins á Seltjarnarnesi. Það er hins vegar spurning hvort niðurstaðan hafi ekki fordæmisgildi fyrir aðra opinbera aðila sem sinna sýningahaldi. Eðlilegt er að velta þessu fyrir sér m.a. vegna þess að SAF og PN hvöttu Samkeppniseftirlitið ekki einvörðungu til að skoða starfsemi Náttúruminjasafnsins heldur einnig til að …„taka til athugunar þau söfn og sýningar sem rekin eru af opinberum aðilum og fyrirtækjum í eigu ríkisins,“. Samkeppniseftirlitið fjallar hins vegar ekkert um þennan þátt í niðurstöðum sínum. Líklega er það vegna þess að málatilbúnaður SAF og PN er þannig vaxin að hann gefur ekki tilefni til þess að fjalla frekar um málið (sbr. 2. mgr. 9. gr. reglna nr. 880/2005). Enda þótt ólíklegt verði að teljast að SAF og PN muni aðhafast frekar í málinu á grundvelli íslenskrar löggjafar er ekki útilokað að farið verði með málið út fyrir landsteinana. SAF og PN beindu nefnilega þeirri fyrirspurn einnig til Samkeppniseftirlitsins hvort framlög ríkisins til Náttúruminjasafnsins … „geti talist til ólögmætrar ríkisaðstoðar.“ á grundvelli ákvæða um ríkisaðstoð í EES-samningnum, sem hefur lagagildi hér á landi á grundvelli laga um Evrópska efnahagssvæðið. Í niðurstöðu Samkeppniseftirlitsins er ekki tekin afstaða til þessa atriðis en bent á að SAF og PN geti leitað réttar síns hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA). Er ekki mál að linni? Fátt bendir til þess málatilbúnaður SAF og PN gegn Náttúruminjasafni Íslands sé þannig vaxinn að hann muni við frekari meðferð Samkeppniseftirlitsins og eða hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) breyta nokkru um starfsemi eða rekstur Náttúruminjasafnsins. Hið sama virðist eiga við um sýningastarfsemi opinberra aðila almennt í landinu þar sem starfsemin byggir á lögbundnum hlutverkum sem varða rannsóknir, varðveislu og miðlun á menningar- og náttúruarfi okkar. Þá verður að teljast afar langsótt að niðurstaða ESA muni á nokkurn hátt hugnast hugmyndafræði SAF og PN. Þetta helgast m.a. af því að starfsemi Náttúruminjasafns Íslands hvílir á íslenskum sérlögum sem taka mið af evrópskri löggjöf og reglum Alþjóðaráðs safna (ICOM) á sviði safnamála og sýningastarfsemi. Kvörtun SAF og PN hjá ESA myndi snerta grunnstarfsemi hjá fleiri tugum þúsunda opinberra sýningaraðila í Evrópu, aðilum sem hafa ríkum, lögbundnum skyldum að gegna við rannsóknir, varðveislu og miðlun á menningar- og náttúrarfi til almennings, hlutverk sem einkageirinn gegnir ekki lögum samkvæmt. Ætla SAF og PN að umbylta þessu fyrirkomulagi í sýningastarfsemi í Evrópu á grundvelli þeirrar hugmyndafræði að einkaaðilar fari betur með almannafé og menningar- og náttúruarf þjóða en opinberir aðilar? Vonandi verður þeim ekki kápan úr því klæðinu. Það er rúm fyrir bæði einkareknar sýningar og ríkisrekin söfn sem sinna sýningahaldi. Höfundur er forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun