Aðstoð við að velja mat sem eykur heilbrigði og vellíðan Steinar B. Aðalbjörnsson skrifar 5. desember 2023 07:30 Ákall til matvælaframleiðenda og sölu- og markaðsaðila matvæla. Mörg fyrirtæki standa sig vel þegar kemur að markaðssetningu á mat og drykkjarvöru. Sum fyrirtæki sem bjóða upp á heilsueflandi mat en einnig mat- og drykkjarvörur sem geta haft neikvæð áhrif á heilsu hlífa til dæmis börnum við markaðssetningu á slíkum vörum. Skrif mín snúa að því að biðja fyrirtækin um hjálp til að efla heilsu. Okkur hefur ekki gengið nægilega vel að sporna gegn þyngdaraukningu landsmanna, þar með talið barna, undanfarin 25 ár. Sú leið að höfða eingöngu til einstaklingsins er ekki rétta leiðin, það þarf meira til. Því biðla ég til sölu- og markaðsaðila á matvælamarkaði: aðstoðið okkur við að velja oftar mat sem eykur heilbrigði og vellíðan (sbr. niðurstöður mýmargra, gagnreyndra vísindarannsókna) og útlistaður er á heimasíðu embættis landlæknis. Snúum þróuninni við saman Líkamsþyngdaraukning getur skert lífsgæði. Hún getur aukið líkurnar á því að fá hina ýmsu sjúkdóma, þar með talið offitu, hjarta- og æðasjúkdóma, sykursýki og hin ýmsu krabbamein. Mikilvægt er þó að muna, þegar rætt er um líkamsþyngd, að mælingar á líkamsþyngd eru ekki það eina sem skiptir máli þegar heilsa er metin og ætti til dæmis ekki að nota líkamsþyngdarstuðulinn (e. Body Mass Index, BMI) einan sem sjúkdómagreiningatól. Líkamsþyngd einstaklinga getur þó verið vísbending um heilsu og því eru slíkar mælingar nothæfar, sérstaklega þegar hópar eru skoðaðir. Samkvæmt opinberum niðurstöðum er líkamlegt heilbrigði Íslendinga ekki að aukast. Upplýsingar sem finna má í skýrslu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins (Ísland: Heilbrigðismál landsyfirlit árið 2021) gefa til kynna að líkamsþyngd Íslendinga sé hærri en íbúa flestra annarra Evrópuríkja. Þannig hefur Íslendingum í ofþyngd fjölgað og í hópnum sem lifir með offitu hefur hlutfallið á meðal fullorðinna Íslendinga farið úr 20% í tæp 27% á tímabilinu 2007 til 2017. Hlutfall þeirra sem lifir með offitu er einungis hærra á Möltu af þeim ríkjum sem aðild eiga að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið (EES). Nýrri tölur úr Lýðheilsuvísum embættis landlæknis (2022) sýna áframhaldandi aukningu líkamsþyngdar hjá fullorðnum. Hlutfall 15 ára barna hér á landi sem teljast til ofþyngdar eða lifa með offitu er 21% skv. samantekt í skýrslunni. Sem sagt, eitt af hverjum fimm 15 ára börnum á Íslandi er í þessum hópi. Hlutfallið er hærra í einungis fjórum löndum sem aðild eiga að EES. Nýlegri tölur sem ná auk þess yfir börn í 1., 4. og 7. bekk grunnskóla eru af svipuðum toga; um 25% barna í þessum fjórum árgöngum eru í ofþyngd og rúmlega 7% barna í þessum fjórum árgöngum lifa með offitu (Ársskýrsla heilsuverndar skólabarna 2022-23, óbirt gögn). Þróunin hefur að langmestu leyti verið til aukinnar þyngdar sl. áratug hjá börnum í þessum árgöngum (2013-2014; ofþyngd um 21%, offita 4,8%). Hver er ástæða þessarar þróunar? Líklegt er að ástæðuna megi meðal annars rekja til þess að færri börn en áður hreyfa sig nægilega mikið dag hvern og að of fá börn fá að staðaldri næringu sem eykur heilbrigði og vellíðan, auk annarra mikilvægra áhrifaþátta. Að sjálfsögðu eru svo fjölmargar ástæður fyrir því að börn hreyfa sig ekki nóg og að þau borða ekki ákjósanlegan mat nægilega oft dag hvern. Hvað er til ráða? Lausnin er ekki einföld og áskorunin er margslungnari en svo að það nægi að segja „Borða bara minna og hreyfa sig meira!“ og meira að segja geta slík skilaboð verið skaðleg. Inn í þetta spila meðal annars áföll, erfðir, umhverfi og aðrir áhrifavaldar. Einnig þarf viðhorfið í samfélaginu að breytast gagnvart þeim sem eru í ofþyngd eða lifa með offitu enda eru viðhorf án fordóma forsendur framfara. Ábyrgð fyrirtækja Í skýrslu Alþjóðlegu heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO guideline – Policies to protect children from the harmful impact of food marketing, 2023) kemur fram að markaðssetning matvæla hefur ekki bara áhrif á hvað börn vilja borða heldur einnig á þekkingu þeirra á mat og mataræði. Ef orkurík matvæli, þar sem mikið magn fitu og/eða sykurs er til staðar, auk salts, eru markaðssett til barna og unglinga getur það haft veruleg neikvæð áhrif á heilsu þessa viðkvæma hóps. Skýrsluhöfundar segja það sé á ábyrgð markaðsaðila að tryggja rétt barna gegn óæskilegri markaðssetningu enda sé slík markaðssetning brot á friðhelgi einkalífs þeirra og til þess fallin að skerða heilsu og næringarástand barna. Enn fremur segja skýrsluhöfundar að ekkert barn ætti að vera hluti af arðsemiskröfum fyrirtækja. Við þurfum að breyta um kúrs og til þess þurfum við aðstoð. Fyrirtæki og stofnanir verða að vera með til þess að þetta takist – af fullum krafti! Höfundur er næringarfræðingur og starfar við forvarnir hjá Krabbameinsfélaginu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Krabbamein Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Ákall til matvælaframleiðenda og sölu- og markaðsaðila matvæla. Mörg fyrirtæki standa sig vel þegar kemur að markaðssetningu á mat og drykkjarvöru. Sum fyrirtæki sem bjóða upp á heilsueflandi mat en einnig mat- og drykkjarvörur sem geta haft neikvæð áhrif á heilsu hlífa til dæmis börnum við markaðssetningu á slíkum vörum. Skrif mín snúa að því að biðja fyrirtækin um hjálp til að efla heilsu. Okkur hefur ekki gengið nægilega vel að sporna gegn þyngdaraukningu landsmanna, þar með talið barna, undanfarin 25 ár. Sú leið að höfða eingöngu til einstaklingsins er ekki rétta leiðin, það þarf meira til. Því biðla ég til sölu- og markaðsaðila á matvælamarkaði: aðstoðið okkur við að velja oftar mat sem eykur heilbrigði og vellíðan (sbr. niðurstöður mýmargra, gagnreyndra vísindarannsókna) og útlistaður er á heimasíðu embættis landlæknis. Snúum þróuninni við saman Líkamsþyngdaraukning getur skert lífsgæði. Hún getur aukið líkurnar á því að fá hina ýmsu sjúkdóma, þar með talið offitu, hjarta- og æðasjúkdóma, sykursýki og hin ýmsu krabbamein. Mikilvægt er þó að muna, þegar rætt er um líkamsþyngd, að mælingar á líkamsþyngd eru ekki það eina sem skiptir máli þegar heilsa er metin og ætti til dæmis ekki að nota líkamsþyngdarstuðulinn (e. Body Mass Index, BMI) einan sem sjúkdómagreiningatól. Líkamsþyngd einstaklinga getur þó verið vísbending um heilsu og því eru slíkar mælingar nothæfar, sérstaklega þegar hópar eru skoðaðir. Samkvæmt opinberum niðurstöðum er líkamlegt heilbrigði Íslendinga ekki að aukast. Upplýsingar sem finna má í skýrslu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins (Ísland: Heilbrigðismál landsyfirlit árið 2021) gefa til kynna að líkamsþyngd Íslendinga sé hærri en íbúa flestra annarra Evrópuríkja. Þannig hefur Íslendingum í ofþyngd fjölgað og í hópnum sem lifir með offitu hefur hlutfallið á meðal fullorðinna Íslendinga farið úr 20% í tæp 27% á tímabilinu 2007 til 2017. Hlutfall þeirra sem lifir með offitu er einungis hærra á Möltu af þeim ríkjum sem aðild eiga að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið (EES). Nýrri tölur úr Lýðheilsuvísum embættis landlæknis (2022) sýna áframhaldandi aukningu líkamsþyngdar hjá fullorðnum. Hlutfall 15 ára barna hér á landi sem teljast til ofþyngdar eða lifa með offitu er 21% skv. samantekt í skýrslunni. Sem sagt, eitt af hverjum fimm 15 ára börnum á Íslandi er í þessum hópi. Hlutfallið er hærra í einungis fjórum löndum sem aðild eiga að EES. Nýlegri tölur sem ná auk þess yfir börn í 1., 4. og 7. bekk grunnskóla eru af svipuðum toga; um 25% barna í þessum fjórum árgöngum eru í ofþyngd og rúmlega 7% barna í þessum fjórum árgöngum lifa með offitu (Ársskýrsla heilsuverndar skólabarna 2022-23, óbirt gögn). Þróunin hefur að langmestu leyti verið til aukinnar þyngdar sl. áratug hjá börnum í þessum árgöngum (2013-2014; ofþyngd um 21%, offita 4,8%). Hver er ástæða þessarar þróunar? Líklegt er að ástæðuna megi meðal annars rekja til þess að færri börn en áður hreyfa sig nægilega mikið dag hvern og að of fá börn fá að staðaldri næringu sem eykur heilbrigði og vellíðan, auk annarra mikilvægra áhrifaþátta. Að sjálfsögðu eru svo fjölmargar ástæður fyrir því að börn hreyfa sig ekki nóg og að þau borða ekki ákjósanlegan mat nægilega oft dag hvern. Hvað er til ráða? Lausnin er ekki einföld og áskorunin er margslungnari en svo að það nægi að segja „Borða bara minna og hreyfa sig meira!“ og meira að segja geta slík skilaboð verið skaðleg. Inn í þetta spila meðal annars áföll, erfðir, umhverfi og aðrir áhrifavaldar. Einnig þarf viðhorfið í samfélaginu að breytast gagnvart þeim sem eru í ofþyngd eða lifa með offitu enda eru viðhorf án fordóma forsendur framfara. Ábyrgð fyrirtækja Í skýrslu Alþjóðlegu heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO guideline – Policies to protect children from the harmful impact of food marketing, 2023) kemur fram að markaðssetning matvæla hefur ekki bara áhrif á hvað börn vilja borða heldur einnig á þekkingu þeirra á mat og mataræði. Ef orkurík matvæli, þar sem mikið magn fitu og/eða sykurs er til staðar, auk salts, eru markaðssett til barna og unglinga getur það haft veruleg neikvæð áhrif á heilsu þessa viðkvæma hóps. Skýrsluhöfundar segja það sé á ábyrgð markaðsaðila að tryggja rétt barna gegn óæskilegri markaðssetningu enda sé slík markaðssetning brot á friðhelgi einkalífs þeirra og til þess fallin að skerða heilsu og næringarástand barna. Enn fremur segja skýrsluhöfundar að ekkert barn ætti að vera hluti af arðsemiskröfum fyrirtækja. Við þurfum að breyta um kúrs og til þess þurfum við aðstoð. Fyrirtæki og stofnanir verða að vera með til þess að þetta takist – af fullum krafti! Höfundur er næringarfræðingur og starfar við forvarnir hjá Krabbameinsfélaginu.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun