Um hugvíkkandi efni og geðraskanir Karl Reynir Einarsson skrifar 25. febrúar 2023 08:01 Umræðan um hugvíkkandi efni er að sumu leyti snúin og getur verið erfitt að orða hlutina rétt svo þeir misskiljist ekki. Hugvíkkandi efni eru nokkur, en það sem mest hefur verið í umræðunni undanfarið er efnið sílósíbín (psilocybin). Ástæðan er sú að til eru rannsóknir sem benda til þess að efnið geti mögulega verið gagnlegt í meðferð sumra geðraskana eins og t.d. þunglyndi. Áður en lengra er haldið er þó rétt að árétta eftirfarandi: Út frá þeirri þekkingu sem fyrir hendi er í dag er ekki hægt að mæla með notkun sílósíbíns við geðröskunum nema í rannsóknarskyni eða mögulega í algjörum undantekningartilvikum þar sem aðrar gagnreyndar meðferðir hafa reynst árangurslausar. Í þessum tilvikum myndi þurfa sérstök leyfi frá til þess bærum aðilum og meðferð undir þessum formerkjum hefur ekki verið í boði á Íslandi. Það er því miður svo að umræðan um sílósíbin er komin út á villugötur. Það er eitt að nota efni til að komast í vímu og annað að nota efni í meðferðarlegum tilgangi. Rítalin er t.d. notað við athyglisbresti og gagnast mörgum, jafnvel umbreytt lífi þeirra, en það er líka misnotað, oft með hörmulegum afleiðingum. Það að fara upp í sumarbústað og innbyrða sveppi með vinum sínum er ekki læknisfræðileg meðferð. Það að fara til heilbrigðisstarfsmanns þar sem sílósíbín er notað í meðferð ásamt samtalsmeðferð verður hins vegar hugsanlega viðurkennt úrræði í framtíðinni í vel völdum tilfellum. Það er þó alls ekki víst. Mörg lyf og meðferðir hafa um tíðina virst gagnlegar í upphafi rannsókna en síðan reynst ekki vera það. Tíminn einn mun leiða þetta í ljós. Allt of margir þeirra sem glíma við geðraskanir fá ekki bót meina sinna þrátt fyrir að leita sér aðstoðar eftir hefðbundnum leiðum s.s. sálfræðimeðferð, lyfjum eða breyttum lífstíl. Það er því ekki að undra að þessir einstaklingar séu áhugasamir um nýjar leiðir sem mögulega gætu hjálpað. Hvernig er annað hægt? Því miður er hins vegar of lítið vitað um gagnsemi og áhættu þessarar meðferðar svo hægt sé að ráðleggja hana nema í sérstökum tilfellum eins og áður segir. Inni á heilbrigðisstofnun þar sem til staðar er fagfólk virðist hún áhættulítil. Hugvíkkandi efni geta hins vegar ýtt undir geðrof og valdið mikilli vanlíðan sem getur leitt til hörmulegra afleiðinga ef ekki er gripið inn í á réttan hátt. Notkun utan heilbrigðisstofnana þar sem ekki er til staðar fagfólk getur því verið hættuleg. Ég, eins og margir aðrir, fylgist með eftirvæntingu með þeim rannsóknum sem nú eru gerðar. Það er þó enn mikil óvissa. Það er vandasamt að framkvæma rannsóknir á sílósíbini hjá veikum einstaklingum og margt sem getur orðið til þess að efnið virðist hjálplegt þegar það er það e.t.v. ekki í raun og veru. Þess vegna þarf margar og stórar rannsóknir. Kemur bakslag eða verður þetta raunverulega meðferð sem hægt verður að bjóða upp á í völdum tilfellum? Það veit enginn í dag. Mér finnst líklegt að þessar rannsóknir muni leiða til einhverra nýjunga. Vonandi er það ekki óskhyggja. Afar ólíklegt verður þó að telja að þær leiði til þeirrar byltingar í geðlækningum eins og sumir binda vonir við. Í dag er mikilvægast að við förum ekki fram úr okkur. Sölumenn snákaolíu eru víða og veikt fólk uppáhalds viðskiptavinirnir. Það er eðlilegt að þessu efni sé sýndur áhugi og ánægjulegt að sjá að hann nær til æðstu ráðamanna í landinu. Það gott að vita af því að þar er góður vilji og geta til að bæta geðheilbrigði þjóðarinnar. En þegar áhuginn er mikill, málefnið er gott og okkur liggur á, þá geta jafnvel vænstu menn villst af leið. Undanfarna daga hafa hugmyndir um rannsóknir á verkun sílósíbíns hjá föngum sem hafa lokið afplánun verið nokkuð í umræðunni. Til þess að taka af allan vafa þá fullyrði ég að yfirgnæfandi meirihluti geðlækna á Íslandi myndi aldrei samþykkja að taka þátt í slíkum rannsóknum vegna siðferðilegra sjónarmiða – og vonandi enginn. Ég vona að sá áhugi sem geðheilbrigðismálum hefur verið sýndur haldi áfram. Verkefnin eru mörg og listinn langur. Ég vil þó nefna eitt mál sérstaklega sem mögulega hefur ekki verið haldið nógu vel á lofti, og er ég jafnsekur um það og aðrir: Við þurfum að gera átak í geðheilbrigðismálum aldraðra og við þurfum að leggja drög að því hér rísi öldrunargeðdeild. Á meðan við sjáum hvað kemur út úr rannsóknum á sílósíbíni á næstu árum þá gætum við byrjað á þessu. Við vitum að þetta þarf, að þetta hjálpar og er vandamál sem gerir ekkert annað en að stækka á meðan ekkert er að gert. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hugvíkkandi efni Heilbrigðismál Geðheilbrigði Mest lesið Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Þjóðin slæst við elda: Hvar er Alþingi? Baldur Borgþórsson Skoðun „Bara“ kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Má ekkert gera fyrir millistéttina? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Háskólinn sveik stúdenta um góðar samgöngur Guðni Thorlacius,Katla Ólafsdóttir Skoðun Skráningum á mistökum við sjúkdómsgreiningar er ábótavant Guðrún Gyða Ölvisdóttir Skoðun Hver er okkar ábyrgð á ofbeldi meðal barna Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir Skoðun Að standa með konum og kerfisbreytingum Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vernd náttúrunnar er ákvörðun Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hver er okkar ábyrgð á ofbeldi meðal barna Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Er verkalýðsbarátta á Íslandi að hnigna? Sverrir Fannberg Júlíusson skrifar Skoðun Má ekkert gera fyrir millistéttina? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Milljarðarnir óteljandi og bókun 35 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Háskólinn sveik stúdenta um góðar samgöngur Guðni Thorlacius,Katla Ólafsdóttir skrifar Skoðun „Bara“ kennari Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin slæst við elda: Hvar er Alþingi? Baldur Borgþórsson skrifar Skoðun Yazan Tamimi – spegill á sjálfsmynd þjóðar Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Hvað er niðurskurðarstefna? Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin liggur í bættri nýtingu auðlinda Helga Kristín Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggi sjúklinga – gerum og greinum betur Alma D. Möller skrifar Skoðun Skráningum á mistökum við sjúkdómsgreiningar er ábótavant Guðrún Gyða Ölvisdóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni er góður „business“ hjá Orkuveitunni Hólmfríður Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að standa með konum og kerfisbreytingum Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Lækkun gjalda fyrir barnafjölskyldur í Hveragerði Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Njörður Sigurðsson,Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi fjölskyldu- og parameðferðar – Að styrkja tengsl í flóknum heimi Helena Katrín Hjaltadóttir,Katrín Þrastardóttir skrifar Skoðun Er hvergi hægt að vera í friði? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Um ferðaþjónustu og ADHD Nanný Arna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Að taka stjórn á eigin stefnu Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun „Mér finnst“ pólitíkin og vindmyllurnar Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Frumútboð og framhjáhöld Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Grænfáninn 30 ára Sigurlaug Arnardóttir,Guðrún Schmidt,Ósk Kristinsdóttir,Borghildur Gunnardóttir skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Sjá meira
Umræðan um hugvíkkandi efni er að sumu leyti snúin og getur verið erfitt að orða hlutina rétt svo þeir misskiljist ekki. Hugvíkkandi efni eru nokkur, en það sem mest hefur verið í umræðunni undanfarið er efnið sílósíbín (psilocybin). Ástæðan er sú að til eru rannsóknir sem benda til þess að efnið geti mögulega verið gagnlegt í meðferð sumra geðraskana eins og t.d. þunglyndi. Áður en lengra er haldið er þó rétt að árétta eftirfarandi: Út frá þeirri þekkingu sem fyrir hendi er í dag er ekki hægt að mæla með notkun sílósíbíns við geðröskunum nema í rannsóknarskyni eða mögulega í algjörum undantekningartilvikum þar sem aðrar gagnreyndar meðferðir hafa reynst árangurslausar. Í þessum tilvikum myndi þurfa sérstök leyfi frá til þess bærum aðilum og meðferð undir þessum formerkjum hefur ekki verið í boði á Íslandi. Það er því miður svo að umræðan um sílósíbin er komin út á villugötur. Það er eitt að nota efni til að komast í vímu og annað að nota efni í meðferðarlegum tilgangi. Rítalin er t.d. notað við athyglisbresti og gagnast mörgum, jafnvel umbreytt lífi þeirra, en það er líka misnotað, oft með hörmulegum afleiðingum. Það að fara upp í sumarbústað og innbyrða sveppi með vinum sínum er ekki læknisfræðileg meðferð. Það að fara til heilbrigðisstarfsmanns þar sem sílósíbín er notað í meðferð ásamt samtalsmeðferð verður hins vegar hugsanlega viðurkennt úrræði í framtíðinni í vel völdum tilfellum. Það er þó alls ekki víst. Mörg lyf og meðferðir hafa um tíðina virst gagnlegar í upphafi rannsókna en síðan reynst ekki vera það. Tíminn einn mun leiða þetta í ljós. Allt of margir þeirra sem glíma við geðraskanir fá ekki bót meina sinna þrátt fyrir að leita sér aðstoðar eftir hefðbundnum leiðum s.s. sálfræðimeðferð, lyfjum eða breyttum lífstíl. Það er því ekki að undra að þessir einstaklingar séu áhugasamir um nýjar leiðir sem mögulega gætu hjálpað. Hvernig er annað hægt? Því miður er hins vegar of lítið vitað um gagnsemi og áhættu þessarar meðferðar svo hægt sé að ráðleggja hana nema í sérstökum tilfellum eins og áður segir. Inni á heilbrigðisstofnun þar sem til staðar er fagfólk virðist hún áhættulítil. Hugvíkkandi efni geta hins vegar ýtt undir geðrof og valdið mikilli vanlíðan sem getur leitt til hörmulegra afleiðinga ef ekki er gripið inn í á réttan hátt. Notkun utan heilbrigðisstofnana þar sem ekki er til staðar fagfólk getur því verið hættuleg. Ég, eins og margir aðrir, fylgist með eftirvæntingu með þeim rannsóknum sem nú eru gerðar. Það er þó enn mikil óvissa. Það er vandasamt að framkvæma rannsóknir á sílósíbini hjá veikum einstaklingum og margt sem getur orðið til þess að efnið virðist hjálplegt þegar það er það e.t.v. ekki í raun og veru. Þess vegna þarf margar og stórar rannsóknir. Kemur bakslag eða verður þetta raunverulega meðferð sem hægt verður að bjóða upp á í völdum tilfellum? Það veit enginn í dag. Mér finnst líklegt að þessar rannsóknir muni leiða til einhverra nýjunga. Vonandi er það ekki óskhyggja. Afar ólíklegt verður þó að telja að þær leiði til þeirrar byltingar í geðlækningum eins og sumir binda vonir við. Í dag er mikilvægast að við förum ekki fram úr okkur. Sölumenn snákaolíu eru víða og veikt fólk uppáhalds viðskiptavinirnir. Það er eðlilegt að þessu efni sé sýndur áhugi og ánægjulegt að sjá að hann nær til æðstu ráðamanna í landinu. Það gott að vita af því að þar er góður vilji og geta til að bæta geðheilbrigði þjóðarinnar. En þegar áhuginn er mikill, málefnið er gott og okkur liggur á, þá geta jafnvel vænstu menn villst af leið. Undanfarna daga hafa hugmyndir um rannsóknir á verkun sílósíbíns hjá föngum sem hafa lokið afplánun verið nokkuð í umræðunni. Til þess að taka af allan vafa þá fullyrði ég að yfirgnæfandi meirihluti geðlækna á Íslandi myndi aldrei samþykkja að taka þátt í slíkum rannsóknum vegna siðferðilegra sjónarmiða – og vonandi enginn. Ég vona að sá áhugi sem geðheilbrigðismálum hefur verið sýndur haldi áfram. Verkefnin eru mörg og listinn langur. Ég vil þó nefna eitt mál sérstaklega sem mögulega hefur ekki verið haldið nógu vel á lofti, og er ég jafnsekur um það og aðrir: Við þurfum að gera átak í geðheilbrigðismálum aldraðra og við þurfum að leggja drög að því hér rísi öldrunargeðdeild. Á meðan við sjáum hvað kemur út úr rannsóknum á sílósíbíni á næstu árum þá gætum við byrjað á þessu. Við vitum að þetta þarf, að þetta hjálpar og er vandamál sem gerir ekkert annað en að stækka á meðan ekkert er að gert. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands.
Skoðun Skráningum á mistökum við sjúkdómsgreiningar er ábótavant Guðrún Gyða Ölvisdóttir skrifar
Skoðun Lækkun gjalda fyrir barnafjölskyldur í Hveragerði Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Njörður Sigurðsson,Sandra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Mikilvægi fjölskyldu- og parameðferðar – Að styrkja tengsl í flóknum heimi Helena Katrín Hjaltadóttir,Katrín Þrastardóttir skrifar
Skoðun Grænfáninn 30 ára Sigurlaug Arnardóttir,Guðrún Schmidt,Ósk Kristinsdóttir,Borghildur Gunnardóttir skrifar