Kvennafrídagurinn – innblástur til breytinga Elva Hrönn Hjartardóttir skrifar 24. október 2022 17:02 Í dag er Kvennafrídagurinn og þó að orðið sjálft hljómi eins og dásamlegt frí fyrir konur með heitri sól, hvítum ströndum og tilheyrandi tásumyndum er raunin hins vegar ekki sú. Kvennafrí er ákall um samstöðu og breytingar, áminning um að á vinnumarkaðnum viðgengst kynbundið (launa)misrétti sem lengi hefur fengið að þrífast, sérstaklega í ákveðnum atvinnugreinum. Kvennafrídagurinn var fyrst haldinn þann 24. október árið 1975 á degi Sameinuðu þjóðanna sem tileinkuðu það ár málefnum kvenna. Þennan dag lögðu langflestar konur niður störf og fjölmenntu baráttufundi sem haldnir voru um land allt og var þátttaka svo mikil að viðburðurinn vakti heimsathygli. Sjálf var ég ekki fædd þennan dag en ég get rétt ímyndað mér samstöðuandann sem þarna hefur ríkt. Síðan þá hefur kvennafrídagurinn verið haldinn fimm sinnum, nú síðast árið 2018 en þá stóð ég með dóttur minni og tengdamóður á Arnarhóli ásamt fjölda fólks sem var mætt til að krefjast jafnréttis á vinnumarkaðnum og samfélaginu öllu. Síðan eru liðin fjögur ár og enn þrífst kynbundið misrétti og -ofbeldi og óútskýrður launamunur kynjanna á íslenskum vinnumarkaði. Konur í sjálfboðavinnu á vinnumarkaðnum Allt frá því að kvennahreyfingin hrærði upp í þjóðfélaginu upp úr 1980 með kröfum sínum um aukin réttindi fyrir konur og börn hefur atvinnuþátttaka kvenna á Íslandi aukist og er nú með þeim hæstu meðal OECD ríkjanna, eða um 87% prósent.[1] Þrátt fyrir þessa mikilvægu þróun á vinnumarkaði og í jafnréttismálum hafa konur alltaf mætt miklu misrétti í atvinnulífinu og þá sérstaklega hvað varðar laun og tækifæri. Samkvæmt nýjustu tölum Hagstofu Íslands um launamun kynjanna eru konur með 21,9% lægri meðalatvinnutekjur miðað við meðalatvinnutekjur karla. Það þýðir að að konur vinna launalaust eftir kl. 15:15, sé miðað við fullan vinnudag frá kl. 9:00 -17:00. Fyrir þessu er engin ástæða sem hægt er að útskýra, nema kyn fólks og val kynjanna á námi og starfi. Skýrður eða leiðréttur launamunur er sá munur á launum sem orsakast meðal annars af starfshlutfalli, yfirvinnu, menntun og starfsreynslu. Í gegnum tíðina hafa konur frekar sinnt hlutastörfum en karlar og gera enn. Það má meðal annars rekja til þess að konur hafa að mestu haldið utan um önnur störf eins og heimilisstörf og umönnun barna og annarra fjölskyldumeðlima. Þessi störf, sem í dag eru gjarnan kölluð þriðja vaktin, eru með öllu ólaunuð og hafa hingað til ekki fengið þá viðurkenningu sem þau ættu að fá og eru ekki metin til lífeyris. Þar af leiðir að þegar kemur að efri árunum hafa konur lægri lífeyristekjur en karlar. Þetta á líka við um konur sem hafa tekið fæðingarorlof á sinni starfsævi. Misréttið heldur áfram að starfsævinni lokinni. Óútskýrður eða óleiðréttur launamunur er það sem eftir stendur þegar búið er að taka inn í myndina þá þætti sem taldir eru upp hér að ofan og ber hann nafn með rentu. Það er ekkert sem ústkýrir þennan launamun – nema þá kyn fólks líkt og áður sagði. Komast má að þeirri niðurstöðu með því að líta yfir ákveðnar atvinnugreinar á vinnumarkaði. Í þeim atvinnugreinum þar sem konur eru meirihluti starfsfólks, svokölluð hefðbundin kvennastörf, eru laun almennt lægri en í þeim atvinnugreinum þar sem karlar eru í meirihluta. Þó er hefð fyrir því að karlar sem sinna hefðbundnum kvennastörfum fái hærri laun en konur í sambærilegum störfum. Áþreifanleg verðmæti umfram heilsu og vellíðan fólks Hefðbundin kvennastörf eiga það sameiginlegt að þeirra verðmætasköpun er sjaldnast áþreifanleg og þau hafa hingað til verið vametin á kerfislægan hátt. Þeim fylgir mikið áreiti, andlegt og líkamlegt álag og margir boltar sem þarf að halda á lofti í einu, sem leiðir oft til kulnunar í starfi. Undir þessi störf falla til dæmis störf kennara, heilbrigðisstarfsfólks (þá aðallega hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða) og önnur umönnunarstörf, störf verkafólks og störf verslunarfólks. Allt eru þetta þó störf sem þarf að sinna eigi samfélagið okkar að ganga. Innan hefðbundinna karlastarfa þrífast launahækkanir, arð- og bónusgreiðslur og þau einkennast af því að þau skila af sér áþreifanlegum verðmætum sem auðvelt er að meta til fjár. Þetta eru að mestu störf í tækni- og fjármálageiranum og verk- og iðngreinar. Við þurfum líka á þessum störfum að halda í samfélaginu okkar en við hljótum engu að síður að meta menntun, vellíðan og velferð fólks til jafns við-, eða jafnvel meira en peninga eða hvað? Kynbundin störf og -laun eru tímaskekkja sem þarf að leiðrétta Launamismunur kynjanna er raunverulegt vandamál sem hefur fengið að þrífast á vinnumarkaði frá upphafi. Kerfið okkar, staðalmyndir og rík menning launaleyndar á vinnustöðum sjá til þess að svo sé, en launaleynd lifir enn góðu lífi þrátt fyrir að árið 2008 hafi fólki verið gert heimilt með lögum að skýra frá launakjörum sínum ef það kýs að gera svo.[2] Til allrar lukku er kerfið þó ekki óviðráðanlegur mekanismi með sjálfstæða hugsun. Við erum kerfið og við getum breytt því til hins betra. Til þess þarf þó hugarfarsbreytingu og sameiginlegt átak vinnumarkaðarins, stjórnvalda og okkar allra. Látum Kvennafrídaginn verða okkur innblástur til breytinga og útrýmum kynjamisrétti á vinnumarkaði sem og utan hans og leiðréttum skakkt verðmætamat. Höfundur er stjórnmálafræðingur og vinnur hjá stéttarfélagi. [1] https://data.oecd.org/emp/labour-force-participation-rate.htm [2] https://www.althingi.is/lagas/150c/2008010.html Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jafnréttismál Kjaramál Vinnumarkaður Mest lesið Er ný ESB-langavitleysa íslenzkrar ríkisstjórnar í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir Skoðun Íslendingar eru dónalegir, óhófsamir, þjófóttir villimenn Sif Sigmarsdóttir Fastir pennar Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er ný ESB-langavitleysa íslenzkrar ríkisstjórnar í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Sjá meira
Í dag er Kvennafrídagurinn og þó að orðið sjálft hljómi eins og dásamlegt frí fyrir konur með heitri sól, hvítum ströndum og tilheyrandi tásumyndum er raunin hins vegar ekki sú. Kvennafrí er ákall um samstöðu og breytingar, áminning um að á vinnumarkaðnum viðgengst kynbundið (launa)misrétti sem lengi hefur fengið að þrífast, sérstaklega í ákveðnum atvinnugreinum. Kvennafrídagurinn var fyrst haldinn þann 24. október árið 1975 á degi Sameinuðu þjóðanna sem tileinkuðu það ár málefnum kvenna. Þennan dag lögðu langflestar konur niður störf og fjölmenntu baráttufundi sem haldnir voru um land allt og var þátttaka svo mikil að viðburðurinn vakti heimsathygli. Sjálf var ég ekki fædd þennan dag en ég get rétt ímyndað mér samstöðuandann sem þarna hefur ríkt. Síðan þá hefur kvennafrídagurinn verið haldinn fimm sinnum, nú síðast árið 2018 en þá stóð ég með dóttur minni og tengdamóður á Arnarhóli ásamt fjölda fólks sem var mætt til að krefjast jafnréttis á vinnumarkaðnum og samfélaginu öllu. Síðan eru liðin fjögur ár og enn þrífst kynbundið misrétti og -ofbeldi og óútskýrður launamunur kynjanna á íslenskum vinnumarkaði. Konur í sjálfboðavinnu á vinnumarkaðnum Allt frá því að kvennahreyfingin hrærði upp í þjóðfélaginu upp úr 1980 með kröfum sínum um aukin réttindi fyrir konur og börn hefur atvinnuþátttaka kvenna á Íslandi aukist og er nú með þeim hæstu meðal OECD ríkjanna, eða um 87% prósent.[1] Þrátt fyrir þessa mikilvægu þróun á vinnumarkaði og í jafnréttismálum hafa konur alltaf mætt miklu misrétti í atvinnulífinu og þá sérstaklega hvað varðar laun og tækifæri. Samkvæmt nýjustu tölum Hagstofu Íslands um launamun kynjanna eru konur með 21,9% lægri meðalatvinnutekjur miðað við meðalatvinnutekjur karla. Það þýðir að að konur vinna launalaust eftir kl. 15:15, sé miðað við fullan vinnudag frá kl. 9:00 -17:00. Fyrir þessu er engin ástæða sem hægt er að útskýra, nema kyn fólks og val kynjanna á námi og starfi. Skýrður eða leiðréttur launamunur er sá munur á launum sem orsakast meðal annars af starfshlutfalli, yfirvinnu, menntun og starfsreynslu. Í gegnum tíðina hafa konur frekar sinnt hlutastörfum en karlar og gera enn. Það má meðal annars rekja til þess að konur hafa að mestu haldið utan um önnur störf eins og heimilisstörf og umönnun barna og annarra fjölskyldumeðlima. Þessi störf, sem í dag eru gjarnan kölluð þriðja vaktin, eru með öllu ólaunuð og hafa hingað til ekki fengið þá viðurkenningu sem þau ættu að fá og eru ekki metin til lífeyris. Þar af leiðir að þegar kemur að efri árunum hafa konur lægri lífeyristekjur en karlar. Þetta á líka við um konur sem hafa tekið fæðingarorlof á sinni starfsævi. Misréttið heldur áfram að starfsævinni lokinni. Óútskýrður eða óleiðréttur launamunur er það sem eftir stendur þegar búið er að taka inn í myndina þá þætti sem taldir eru upp hér að ofan og ber hann nafn með rentu. Það er ekkert sem ústkýrir þennan launamun – nema þá kyn fólks líkt og áður sagði. Komast má að þeirri niðurstöðu með því að líta yfir ákveðnar atvinnugreinar á vinnumarkaði. Í þeim atvinnugreinum þar sem konur eru meirihluti starfsfólks, svokölluð hefðbundin kvennastörf, eru laun almennt lægri en í þeim atvinnugreinum þar sem karlar eru í meirihluta. Þó er hefð fyrir því að karlar sem sinna hefðbundnum kvennastörfum fái hærri laun en konur í sambærilegum störfum. Áþreifanleg verðmæti umfram heilsu og vellíðan fólks Hefðbundin kvennastörf eiga það sameiginlegt að þeirra verðmætasköpun er sjaldnast áþreifanleg og þau hafa hingað til verið vametin á kerfislægan hátt. Þeim fylgir mikið áreiti, andlegt og líkamlegt álag og margir boltar sem þarf að halda á lofti í einu, sem leiðir oft til kulnunar í starfi. Undir þessi störf falla til dæmis störf kennara, heilbrigðisstarfsfólks (þá aðallega hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða) og önnur umönnunarstörf, störf verkafólks og störf verslunarfólks. Allt eru þetta þó störf sem þarf að sinna eigi samfélagið okkar að ganga. Innan hefðbundinna karlastarfa þrífast launahækkanir, arð- og bónusgreiðslur og þau einkennast af því að þau skila af sér áþreifanlegum verðmætum sem auðvelt er að meta til fjár. Þetta eru að mestu störf í tækni- og fjármálageiranum og verk- og iðngreinar. Við þurfum líka á þessum störfum að halda í samfélaginu okkar en við hljótum engu að síður að meta menntun, vellíðan og velferð fólks til jafns við-, eða jafnvel meira en peninga eða hvað? Kynbundin störf og -laun eru tímaskekkja sem þarf að leiðrétta Launamismunur kynjanna er raunverulegt vandamál sem hefur fengið að þrífast á vinnumarkaði frá upphafi. Kerfið okkar, staðalmyndir og rík menning launaleyndar á vinnustöðum sjá til þess að svo sé, en launaleynd lifir enn góðu lífi þrátt fyrir að árið 2008 hafi fólki verið gert heimilt með lögum að skýra frá launakjörum sínum ef það kýs að gera svo.[2] Til allrar lukku er kerfið þó ekki óviðráðanlegur mekanismi með sjálfstæða hugsun. Við erum kerfið og við getum breytt því til hins betra. Til þess þarf þó hugarfarsbreytingu og sameiginlegt átak vinnumarkaðarins, stjórnvalda og okkar allra. Látum Kvennafrídaginn verða okkur innblástur til breytinga og útrýmum kynjamisrétti á vinnumarkaði sem og utan hans og leiðréttum skakkt verðmætamat. Höfundur er stjórnmálafræðingur og vinnur hjá stéttarfélagi. [1] https://data.oecd.org/emp/labour-force-participation-rate.htm [2] https://www.althingi.is/lagas/150c/2008010.html
Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun