Vandlæting formanns VR Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 21. apríl 2021 08:42 Fyrir nokkrum kynslóðum þótti það alsiða að uppnefna fólk eða gefa því viðurnefni. Úr mínum heimabæ á Skaganum þekki ég mýmörg dæmi. Tímarnir breytast þó blessunarlega og mennirnir (flestir) með. Þegar ég hugsa til þessara viðurnefna í dag finnst mér þau einstaklega kjánaleg, heimskuleg og ekki síður særandi fyrir þá sem þau þurftu að þola. Það er eitthvað smásálarlegt við þetta, ef svo má að orði komast. Mér varð hugsað til þessa þegar ég las grein formanns VR á Vísi í liðinni viku sem bar heitið Samtryggingarfólkið. Þar gagnrýndi hann fram komið frumvarp til breytinga á ýmsum lögum er varða lágmarkstryggingavernd lífeyrissjóða o.fl. Málefnaleg umræða tryggir vandaða lagasetningu Það er bæði mikilvægt og eðlilegt að hafa skoðanir á því þegar löggjafinn hyggst breyta lögum er varða mikilsverð réttindi launafólks. Skoðanaskipti, þar sem málefnalegum rökum er beitt, hljóta alltaf að leiða til vandaðri lagasetningar. Lítið gagn er hins vegar af ómálefnalegum gífuryrðum, dylgjum og kjánalegum uppnefningum. Því miður bar grein formanns VR þess merki að henni var líklega ekki ætlað að verða að nokkru gagni. Þar sem sjávarútvegur stendur mér nærri, þá staldraði ég sérstaklega við eftirgreint: „ Útgerðarelítan hefur komið því fyrir, með stuðningi stjórnvalda og SA, að sjómenn verði undanskyldir þessari hækkun og lögfestingu þar sem þeim verður gert að semja um slíkt sjálfir og lögverja þannig áframhaldandi launa og réttindaþjófnaði af þessari mikilvægu stétt.“ Velta má fyrir sér sannleiksgildi og gagnsemi þessarar staðhæfingar. Lagt er til í frumvarpinu að lágmarksiðgjald til lífeyrissjóðs í lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða verði hækkað úr 12% í 15,5% af iðgjaldsstofni, í samræmi við breytingar sem orðið hafa á kjarasamningum. Er þar átt við kjarasamninga sem ASÍ og SA hafa gert og varða almenna vinnumarkaðinn. Frumvarpinu er því ætlað að færa í lög það lágmarksiðgjald sem samið hefur verið um í þessum tilgreindu samningum. Því er hins vegar svo fyrir komið, að nefndir kjarasamningar taka ekki til hlutaskiptakerfis sjómanna. Um það eru gerðir sérstakir kjarasamningar á milli SA/SFS og stéttarfélaga sjómanna. Í þeim samningum hefur ekki verið samið um hækkun iðgjalds í 15,5%. Af þeim sökum munu lögin, verði frumvarpið samþykkt, áfram virða þann rétt samningsaðila í kjarasamningum að semja um laun og önnur kjör, án íhlutunar löggjafans. Af þessari ástæðu var hvorki þörf á stuðningi stjórnvalda né SA til þess að grundvallarlögmál á vinnumarkaði væru virt. Mismunandi áherslur ólíkra kjarasamninga Líkt og formaður VR þekkir, verða kjarasamningar ekki gerðir nema með samþykki samningsaðila. Í kjaraviðræðum eru kröfur og áherslur ólíkar á milli einstakra atvinnugreina og starfsstétta. Í fiskveiðum ráðast laun sjómanna af verðmæti þess afla sem veiddur er. Þrátt fyrir að sjómenn hafi í mörgum tilvikum samið um sambærileg réttindi og gilda á almennum vinnumarkaði, þá er það ekki algilt. Í hlutaskiptakerfi í sinni tærustu mynd, er verðmæti aflans skipt á milli útgerðar og áhafnar og sjómenn hafa síðan sjálfir forræði á því að tryggja hina ýmsu hagsmuni sína, líkt og með kaupum á slysatryggingum og greiðslum í lífeyrissjóði. Íslenska hlutaskiptakerfið felur ekki í sér svo afdráttarlausa skiptingu, enda njóta íslenskir sjómenn ríkra réttinda. Sjómenn eru til að mynda eina starfsstéttin hér á landi sem fær bætur vegna slysa samkvæmt skaðabótalögum, en þar er um að ræða til muna ríkari vernd en almennt þekkist. Fólk á almennum vinnumarkaði nýtur ekki svo víðtækrar verndar. Samkvæmt skilgreiningu formanns VR, þá virðist því víðtækur réttindaþjófnaður stundaður fyrir tilstuðlan hans sjálfs með samþykki kjarasamninga VR sem ekki veita álíka víðtæk réttindi. Sjómenn uppskera vel í öllum samanburði Sjómenn á Íslandi njóta bæði góðra launa og réttinda. Og þannig viljum við hafa það. Af umræðunni má hins vegar ráða að þetta sé á einhvern hátt umdeilanlegt. Ef litið er til myndarinnar hér að neðan, sem unnin er úr gögnum frá Hagstofu Íslands, er erfitt að finna stuðning fyrir slíkri umræðu. Í samanburði við aðrar atvinnugreinar hér á landi eru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum háar. Í raun hafa þær verið hæstar í fiskveiðum á hverju einasta ári frá árinu 2008, eða eins langt aftur og umrædd gögn Hagstofunnar ná. Í fyrra voru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum 113% hærri en að meðaltali í hagkerfinu. Hér ber eðlilega að halda til haga að í þessum samanburði er ekki tekið tillit til vinnustunda og vafalaust yrði munurinn nokkuð minni ef það yrði gert. Þó bendir þessi mikli munur til þess að þrátt fyrir að tekið væri tillit til vinnustunda, þá væru launagreiðslur til sjómanna enn þær hæstu. Er nærtækt að nefna að miðað við fjármála- og vátryggingarstarfsemi, þar sem næsthæstu launagreiðslurnar eru, voru launagreiðslur til sjómanna 39% hærri í fyrra, en á hvern launþega þess geira. Að auki má nefna að samkvæmt bráðbirgðatölum Hagstofunnar var hlutfall launa og launatengdra gjalda af vergum þáttatekjum í fiskveiðum um 67% í fyrra. Það er rúmlega 7 prósentustigum yfir meðaltali undanfarinna 20 ára. Langtímameðaltalið í hagkerfinu alls er einnig tæp 60%, en þar mældist launahlutfallið 61% í fyrra. Af þessu má ráða að sjómenn fengu umtalsvert stærra hlutfall af þeirri verðmætasköpun sem varð til í fiskveiðum í fyrra heldur en launþegar í öðrum atvinnugreinum fengu að jafnaði. Þar sem launakerfi sjómanna byggist á hlutaskiptum aflaverðmætis á milli sjómanna og útgerða haldast laun þeirra þar með í hendur við tekjur sjávarútvegsfyrirtækja. Laun sjómanna þróast því ekki í takt við laun flestra annarra launþega í landinu. Þau ráðast af gengi krónunnar, afurðaverði á erlendum mörkuðum, aflamarki o.s.frv. Hin hefðbundna launavísitala Hagstofunnar er því lítið til gagns til þess að segja nokkuð til um þróun launa í fiskveiðum. Hins vegar er veruleg fylgni á milli ofangreindra launagreiðslna í fiskveiðum við verðvísitölu sjávarafurða, þar sem bæði afurðaverð og gengi krónunnar koma við sögu. Séu staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum á hvern launþega settar á vísitölu, þar sem upphafsgildi er 2008, þá hefur mælst um 97% fylgni á milli þróunar hennar og verðvísitölu sjávarafurða. Samræmið þarna á milli getur varla verið meira. Sjómenn gegna mikilvægu hlutverki í verðmætasköpun í sjávarútvegi – og í því hlutverki hafa þeir uppskorið vel. Fyrirtæki í sjávarútvegi eru stolt af þeirri staðreynd. Gamaldags uppnefningar eða staðlausar dylgjur formanns VR breyta því sem betur fer ekki. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Vinnumarkaður Kjaramál Heiðrún Lind Marteinsdóttir Mest lesið Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Fyrir nokkrum kynslóðum þótti það alsiða að uppnefna fólk eða gefa því viðurnefni. Úr mínum heimabæ á Skaganum þekki ég mýmörg dæmi. Tímarnir breytast þó blessunarlega og mennirnir (flestir) með. Þegar ég hugsa til þessara viðurnefna í dag finnst mér þau einstaklega kjánaleg, heimskuleg og ekki síður særandi fyrir þá sem þau þurftu að þola. Það er eitthvað smásálarlegt við þetta, ef svo má að orði komast. Mér varð hugsað til þessa þegar ég las grein formanns VR á Vísi í liðinni viku sem bar heitið Samtryggingarfólkið. Þar gagnrýndi hann fram komið frumvarp til breytinga á ýmsum lögum er varða lágmarkstryggingavernd lífeyrissjóða o.fl. Málefnaleg umræða tryggir vandaða lagasetningu Það er bæði mikilvægt og eðlilegt að hafa skoðanir á því þegar löggjafinn hyggst breyta lögum er varða mikilsverð réttindi launafólks. Skoðanaskipti, þar sem málefnalegum rökum er beitt, hljóta alltaf að leiða til vandaðri lagasetningar. Lítið gagn er hins vegar af ómálefnalegum gífuryrðum, dylgjum og kjánalegum uppnefningum. Því miður bar grein formanns VR þess merki að henni var líklega ekki ætlað að verða að nokkru gagni. Þar sem sjávarútvegur stendur mér nærri, þá staldraði ég sérstaklega við eftirgreint: „ Útgerðarelítan hefur komið því fyrir, með stuðningi stjórnvalda og SA, að sjómenn verði undanskyldir þessari hækkun og lögfestingu þar sem þeim verður gert að semja um slíkt sjálfir og lögverja þannig áframhaldandi launa og réttindaþjófnaði af þessari mikilvægu stétt.“ Velta má fyrir sér sannleiksgildi og gagnsemi þessarar staðhæfingar. Lagt er til í frumvarpinu að lágmarksiðgjald til lífeyrissjóðs í lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða verði hækkað úr 12% í 15,5% af iðgjaldsstofni, í samræmi við breytingar sem orðið hafa á kjarasamningum. Er þar átt við kjarasamninga sem ASÍ og SA hafa gert og varða almenna vinnumarkaðinn. Frumvarpinu er því ætlað að færa í lög það lágmarksiðgjald sem samið hefur verið um í þessum tilgreindu samningum. Því er hins vegar svo fyrir komið, að nefndir kjarasamningar taka ekki til hlutaskiptakerfis sjómanna. Um það eru gerðir sérstakir kjarasamningar á milli SA/SFS og stéttarfélaga sjómanna. Í þeim samningum hefur ekki verið samið um hækkun iðgjalds í 15,5%. Af þeim sökum munu lögin, verði frumvarpið samþykkt, áfram virða þann rétt samningsaðila í kjarasamningum að semja um laun og önnur kjör, án íhlutunar löggjafans. Af þessari ástæðu var hvorki þörf á stuðningi stjórnvalda né SA til þess að grundvallarlögmál á vinnumarkaði væru virt. Mismunandi áherslur ólíkra kjarasamninga Líkt og formaður VR þekkir, verða kjarasamningar ekki gerðir nema með samþykki samningsaðila. Í kjaraviðræðum eru kröfur og áherslur ólíkar á milli einstakra atvinnugreina og starfsstétta. Í fiskveiðum ráðast laun sjómanna af verðmæti þess afla sem veiddur er. Þrátt fyrir að sjómenn hafi í mörgum tilvikum samið um sambærileg réttindi og gilda á almennum vinnumarkaði, þá er það ekki algilt. Í hlutaskiptakerfi í sinni tærustu mynd, er verðmæti aflans skipt á milli útgerðar og áhafnar og sjómenn hafa síðan sjálfir forræði á því að tryggja hina ýmsu hagsmuni sína, líkt og með kaupum á slysatryggingum og greiðslum í lífeyrissjóði. Íslenska hlutaskiptakerfið felur ekki í sér svo afdráttarlausa skiptingu, enda njóta íslenskir sjómenn ríkra réttinda. Sjómenn eru til að mynda eina starfsstéttin hér á landi sem fær bætur vegna slysa samkvæmt skaðabótalögum, en þar er um að ræða til muna ríkari vernd en almennt þekkist. Fólk á almennum vinnumarkaði nýtur ekki svo víðtækrar verndar. Samkvæmt skilgreiningu formanns VR, þá virðist því víðtækur réttindaþjófnaður stundaður fyrir tilstuðlan hans sjálfs með samþykki kjarasamninga VR sem ekki veita álíka víðtæk réttindi. Sjómenn uppskera vel í öllum samanburði Sjómenn á Íslandi njóta bæði góðra launa og réttinda. Og þannig viljum við hafa það. Af umræðunni má hins vegar ráða að þetta sé á einhvern hátt umdeilanlegt. Ef litið er til myndarinnar hér að neðan, sem unnin er úr gögnum frá Hagstofu Íslands, er erfitt að finna stuðning fyrir slíkri umræðu. Í samanburði við aðrar atvinnugreinar hér á landi eru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum háar. Í raun hafa þær verið hæstar í fiskveiðum á hverju einasta ári frá árinu 2008, eða eins langt aftur og umrædd gögn Hagstofunnar ná. Í fyrra voru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum 113% hærri en að meðaltali í hagkerfinu. Hér ber eðlilega að halda til haga að í þessum samanburði er ekki tekið tillit til vinnustunda og vafalaust yrði munurinn nokkuð minni ef það yrði gert. Þó bendir þessi mikli munur til þess að þrátt fyrir að tekið væri tillit til vinnustunda, þá væru launagreiðslur til sjómanna enn þær hæstu. Er nærtækt að nefna að miðað við fjármála- og vátryggingarstarfsemi, þar sem næsthæstu launagreiðslurnar eru, voru launagreiðslur til sjómanna 39% hærri í fyrra, en á hvern launþega þess geira. Að auki má nefna að samkvæmt bráðbirgðatölum Hagstofunnar var hlutfall launa og launatengdra gjalda af vergum þáttatekjum í fiskveiðum um 67% í fyrra. Það er rúmlega 7 prósentustigum yfir meðaltali undanfarinna 20 ára. Langtímameðaltalið í hagkerfinu alls er einnig tæp 60%, en þar mældist launahlutfallið 61% í fyrra. Af þessu má ráða að sjómenn fengu umtalsvert stærra hlutfall af þeirri verðmætasköpun sem varð til í fiskveiðum í fyrra heldur en launþegar í öðrum atvinnugreinum fengu að jafnaði. Þar sem launakerfi sjómanna byggist á hlutaskiptum aflaverðmætis á milli sjómanna og útgerða haldast laun þeirra þar með í hendur við tekjur sjávarútvegsfyrirtækja. Laun sjómanna þróast því ekki í takt við laun flestra annarra launþega í landinu. Þau ráðast af gengi krónunnar, afurðaverði á erlendum mörkuðum, aflamarki o.s.frv. Hin hefðbundna launavísitala Hagstofunnar er því lítið til gagns til þess að segja nokkuð til um þróun launa í fiskveiðum. Hins vegar er veruleg fylgni á milli ofangreindra launagreiðslna í fiskveiðum við verðvísitölu sjávarafurða, þar sem bæði afurðaverð og gengi krónunnar koma við sögu. Séu staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum á hvern launþega settar á vísitölu, þar sem upphafsgildi er 2008, þá hefur mælst um 97% fylgni á milli þróunar hennar og verðvísitölu sjávarafurða. Samræmið þarna á milli getur varla verið meira. Sjómenn gegna mikilvægu hlutverki í verðmætasköpun í sjávarútvegi – og í því hlutverki hafa þeir uppskorið vel. Fyrirtæki í sjávarútvegi eru stolt af þeirri staðreynd. Gamaldags uppnefningar eða staðlausar dylgjur formanns VR breyta því sem betur fer ekki. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun