Biðlisti eftir fangelsisplássi? Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar 29. mars 2021 07:01 Málsmeðferðartími innan réttarkerfisins kom aftur til umræðu nýlega þegar fréttir bárust af sérstöku verkefni af hálfu dómsmálaráðherra um vinnu við að rýna málsmeðferðartíma í efnahagsbrotamálunum. Þessi vandi á hins vegar við um marga brotaflokka og allir armar kerfisins verða þess vegna að hafa burði til að vinna hratt, án þess að gefa afslátt á gæðum málsmeðferðar. Það eru þess vegna sérstök skilaboð að taka sérstaklega fyrir einn brotaflokk og annan en þann mest hefur verið til umfjöllunar vegna þessa vanda. Það er nefnilega enn reglulega að gerast að dómar fyrir alvarleg kynferðisbrot séu mildaðir á áfrýjunarstigi vegna þess að málin hafa dregist. Dómar fyrir kynferðisbrot mildaðir Þessi vandi hefur eðli máls samkvæmt mesta þýðingu í þeim málum þar sem þungir dómar falla, svo það er eðlilegt að horfa á alla þá brotaflokka sem það á við um. Efnahagsbrotamálin eru vissulega þar á meðal en sannarlega ekki ein. Dómar í nauðgunarmálum eru mildaðir og dómar í málum þar sem sakfellt er fyrir alvarleg kynferðisbrot gegn börnum. Dæmin um þetta eru fjölmörg og yfir nokkurra ára tímabil og umræðunnar virði hvort þar sé að eiga sér stað einhver breyting af hálfu dómstóla um það hversu fast þeir stíga niður fæti, en það gera þeir hins vegar með þann grundvallarrétt sakborninga í huga að þeir eigi rétt á skjótri málsmeðferð. Í dómum er gjarnan talað um að ákæruvaldið hafi ekki getað gefið skýringar á töfum. Svarið er hins vegar ekki flóknara en að kerfið hefur ekki haft undan. Afleiðingin er að dómar fyrir alvarleg brot eru vægari en annars hefði verið og það bitnar á brotaþolum og samfélaginu öllu. Þetta hefur gerst á undanförnum árum þrátt fyrir að kynferðisbrotamálin séu í forgangi innan kerfisins og þrátt fyrir að margt gott hefur verið gert inni í kerfinu til að bregðast við. Þar er árangur að nást þrátt fyrir að málafjöldi aukist. Það blasir hins vegar við að það er bæði erfitt og sárt fyrir þolendur að þurfa að bíða lengi eftir því að fá svör um afdrif máls, máls sem varðar stórt áfall í lífi þeirra og að fá svo til viðbótar að upplifa það refsing sé milduð vegna tafa. Óvissan er auðvitað mönnum sem sæta rannsókn einnig þungbær. Á þessari stöðu bera stjórnvöld ábyrgð og þeim ber að bregðast við í þágu hagsmuna samfélagsins alls. 638 biðu eftir afplánun En biðin er vandamál víðar í kerfinu. Dæmdir menn bíða lengi eftir því að komast í afplánun eftir að dómur fellur. Meðalbiðtími eftir afplánun er nú um 7 mánuðir og biðin í einhverjum tilvikum því lengri. Og við sjáum að dómar eru að fyrnast. Hvað þýðir það, að dómur fyrnist? Það þýðir að menn þurfa ekki að afplána dóminn. Til þess dómar hafi tilætluð áhrif fyrir þann dæmda þarf hann að geta setið dóminn af sér sem fyrst. Dragist það lengi getur líf sakbornings verið á allt öðrum og betri stað þegar loks kemur að afplánun og afplánun þá farin að vinna gegn upphaflegu markmiði. Biðin felur í sér viðbótarrefsingu því líf manna er í biðstöðu á meðan afplánunar er beðið. Dæmdir menn hafa beðið mánuðum saman eftir að sitja dóma af sér. Í lok árs 2020, biðu 638 menn á eftir að hefja afplánun. Dómsmálaráðherra er nú að bregðast við biðlistum í fangelsi með því að leggja fram frumvarp um að auka samfélagsþjónustu sem taki þá til allt að 2 ára dóma. Í greinargerð með frumvarpinu er rakið hvers vegna þessi leið er farin, en það er gert til að stytta boðunarlista í fangelsin sem hefur lengst síðustu ár þannig að biðtími eftir að afplána hefur lengst verulega. Það væri kannski brosleg tilhugsun, að það séu biðlistar á Íslandi eftir því að komast í fangelsi ef hagsmunirnir að baki væru ekki svona alvarlegir. Biðlisti í fangelsi er auðvitað absúrd staða. Viðbrögðin við þessum vanda eru þess vegna eðlileg en með þessu er hins vegar ekki ráðist að rót vandans, heldur bara klippt aftan á alltof langan boðunarlista í fangelsi. Samfélagsþjónusta er hins vegar af hinu góða og ég er þeirrar skoðunar að dómarar ættu að hafa heimild til að dæma menn í samfélagsþjónustu. Þessi staða er um málsmeðferðartíma innan kerfisins er því miður ekki ný. Það hvernig samfélag bregðast við, taka á og reyna að sporna gegn afbrotum er ákveðinn spegill á samfélagsgerðina. Þessi staða er kannski til marks um að skynsamleg refsipólitík er ekki ofarlega á dagskrá stjórnvalda. Í umræðum um síðustu fjármálaáætlun átti ég samtal við dómsmálaráðherra um þetta efni og aftur nú við umræðu um þá fjármálaáætlun sem nú liggur fyrir þinginu. Ég sé því miður ekki engar sérstakar grundvallarbreytingar sem munu ná markvisst að vinna á þessum vanda. Það er áhyggjuefni. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Fangelsismál Skoðun: Kosningar 2021 Viðreisn Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Kjósum Vinstri græn til áhrifa Svandísi Svavarsdóttur Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson Skoðun Geðheilbrigðismál á Íslandi er langtímaverkefni Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hægt með krónunni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Geðheilbrigðismál á Íslandi er langtímaverkefni Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Við erum rétt að byrja! Jónína Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson skrifar Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Kjósum Vinstri græn til áhrifa Svandísi Svavarsdóttur skrifar Skoðun Frjálsar handfæraveiðar Kári Jónsson skrifar Skoðun Að vera stjórntækur að mati Viðreisnar Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Skilningsleysi xD og xM á hælisleitendakerfinu Kári Allansson skrifar Skoðun Börn á Íslandi, best í heimi! Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir vindorkuverum Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Börn með ADHD mega bara bíða Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera við barnið mitt þegar það vex úr grasi? Fjóla Hrund Björnsdóttir skrifar Skoðun Af hverju stappa börn niður fótunum? Hans Steinar Bjarnason skrifar Sjá meira
Málsmeðferðartími innan réttarkerfisins kom aftur til umræðu nýlega þegar fréttir bárust af sérstöku verkefni af hálfu dómsmálaráðherra um vinnu við að rýna málsmeðferðartíma í efnahagsbrotamálunum. Þessi vandi á hins vegar við um marga brotaflokka og allir armar kerfisins verða þess vegna að hafa burði til að vinna hratt, án þess að gefa afslátt á gæðum málsmeðferðar. Það eru þess vegna sérstök skilaboð að taka sérstaklega fyrir einn brotaflokk og annan en þann mest hefur verið til umfjöllunar vegna þessa vanda. Það er nefnilega enn reglulega að gerast að dómar fyrir alvarleg kynferðisbrot séu mildaðir á áfrýjunarstigi vegna þess að málin hafa dregist. Dómar fyrir kynferðisbrot mildaðir Þessi vandi hefur eðli máls samkvæmt mesta þýðingu í þeim málum þar sem þungir dómar falla, svo það er eðlilegt að horfa á alla þá brotaflokka sem það á við um. Efnahagsbrotamálin eru vissulega þar á meðal en sannarlega ekki ein. Dómar í nauðgunarmálum eru mildaðir og dómar í málum þar sem sakfellt er fyrir alvarleg kynferðisbrot gegn börnum. Dæmin um þetta eru fjölmörg og yfir nokkurra ára tímabil og umræðunnar virði hvort þar sé að eiga sér stað einhver breyting af hálfu dómstóla um það hversu fast þeir stíga niður fæti, en það gera þeir hins vegar með þann grundvallarrétt sakborninga í huga að þeir eigi rétt á skjótri málsmeðferð. Í dómum er gjarnan talað um að ákæruvaldið hafi ekki getað gefið skýringar á töfum. Svarið er hins vegar ekki flóknara en að kerfið hefur ekki haft undan. Afleiðingin er að dómar fyrir alvarleg brot eru vægari en annars hefði verið og það bitnar á brotaþolum og samfélaginu öllu. Þetta hefur gerst á undanförnum árum þrátt fyrir að kynferðisbrotamálin séu í forgangi innan kerfisins og þrátt fyrir að margt gott hefur verið gert inni í kerfinu til að bregðast við. Þar er árangur að nást þrátt fyrir að málafjöldi aukist. Það blasir hins vegar við að það er bæði erfitt og sárt fyrir þolendur að þurfa að bíða lengi eftir því að fá svör um afdrif máls, máls sem varðar stórt áfall í lífi þeirra og að fá svo til viðbótar að upplifa það refsing sé milduð vegna tafa. Óvissan er auðvitað mönnum sem sæta rannsókn einnig þungbær. Á þessari stöðu bera stjórnvöld ábyrgð og þeim ber að bregðast við í þágu hagsmuna samfélagsins alls. 638 biðu eftir afplánun En biðin er vandamál víðar í kerfinu. Dæmdir menn bíða lengi eftir því að komast í afplánun eftir að dómur fellur. Meðalbiðtími eftir afplánun er nú um 7 mánuðir og biðin í einhverjum tilvikum því lengri. Og við sjáum að dómar eru að fyrnast. Hvað þýðir það, að dómur fyrnist? Það þýðir að menn þurfa ekki að afplána dóminn. Til þess dómar hafi tilætluð áhrif fyrir þann dæmda þarf hann að geta setið dóminn af sér sem fyrst. Dragist það lengi getur líf sakbornings verið á allt öðrum og betri stað þegar loks kemur að afplánun og afplánun þá farin að vinna gegn upphaflegu markmiði. Biðin felur í sér viðbótarrefsingu því líf manna er í biðstöðu á meðan afplánunar er beðið. Dæmdir menn hafa beðið mánuðum saman eftir að sitja dóma af sér. Í lok árs 2020, biðu 638 menn á eftir að hefja afplánun. Dómsmálaráðherra er nú að bregðast við biðlistum í fangelsi með því að leggja fram frumvarp um að auka samfélagsþjónustu sem taki þá til allt að 2 ára dóma. Í greinargerð með frumvarpinu er rakið hvers vegna þessi leið er farin, en það er gert til að stytta boðunarlista í fangelsin sem hefur lengst síðustu ár þannig að biðtími eftir að afplána hefur lengst verulega. Það væri kannski brosleg tilhugsun, að það séu biðlistar á Íslandi eftir því að komast í fangelsi ef hagsmunirnir að baki væru ekki svona alvarlegir. Biðlisti í fangelsi er auðvitað absúrd staða. Viðbrögðin við þessum vanda eru þess vegna eðlileg en með þessu er hins vegar ekki ráðist að rót vandans, heldur bara klippt aftan á alltof langan boðunarlista í fangelsi. Samfélagsþjónusta er hins vegar af hinu góða og ég er þeirrar skoðunar að dómarar ættu að hafa heimild til að dæma menn í samfélagsþjónustu. Þessi staða er um málsmeðferðartíma innan kerfisins er því miður ekki ný. Það hvernig samfélag bregðast við, taka á og reyna að sporna gegn afbrotum er ákveðinn spegill á samfélagsgerðina. Þessi staða er kannski til marks um að skynsamleg refsipólitík er ekki ofarlega á dagskrá stjórnvalda. Í umræðum um síðustu fjármálaáætlun átti ég samtal við dómsmálaráðherra um þetta efni og aftur nú við umræðu um þá fjármálaáætlun sem nú liggur fyrir þinginu. Ég sé því miður ekki engar sérstakar grundvallarbreytingar sem munu ná markvisst að vinna á þessum vanda. Það er áhyggjuefni. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson Skoðun