Jón Steinar og nýjasta afturköllunarfárið Helgi Áss Grétarsson skrifar 15. mars 2021 12:30 Lögfræðingurinn Jón Steinar Gunnlaugsson er vart óumdeildur maður en ólíkt mörgum öðrum lögfræðingum er Jón hreinskilinn maður. Hann tjáir skoðanir sínar hispurslaust, jafnvel um viðkvæm málefni. Við það eignast hann vini en einnig marga óvini. Hvað svo sem hverjum og einum þykir um kosti og galla Jóns ættu þó fáir að efast um að hann hefur einlægjan áhuga á að sígildum grundvallarreglum réttarríkisins sé réttilega beitt. Einnig ætti að vera augljóst að Jón er með afbrigðum afkastamikill maður. Verk verða a.m.k. unnin undir hans umsjón þótt um gæði þeirra geta sjálfsagt sitt sýnst hverjum. Afturköllunarfárið í síðustu viku Með hliðsjón af reynslu Jóns ætti það að vera valkostur fyrir stjórnvöld að geta leitað til hans til að hrinda af stað verkefni sem hafi það að markmiði að bæta meðferð dómsmála hér á landi, m.a. hvernig hægt er að hraða meðferð sakamála. Það var og gert fyrir rétt rúmri viku síðan. Við það hófst fyrirsjáanleg atburðarrás. Aðsúgur var gerður að Jóni og þrýstingur settur á ráðherra. Svo sem við mátti búast lyktaði málinu í lok vikunnar á þann veg að Jón sté til hliðar. Hreyfing afturköllunarsinna (e. cancel culture) bar enn einn sigurinn. Talsmenn múgæsingar standa eftir hnarreistir, eitt tilvikið í viðbót þar sem tekist hefur að hrekja mann frá starfi sem ekki er þóknanlegur þeim sem fylgja hinni einu réttu pólitísku rétttrúnaðarlínu. Nánar um hreyfingu afturköllunarsinna og baráttuaðferðir hennar Hreyfing afturköllunarsinna byggir á aðferðum sem hægt og sígandi eru orðnar þekktar stærðir. Orðræðan skiptir hér meginmáli en ekki málefnið sem slíkt. Banna á einstaklingum að tjá sig með tilteknum hætti, ellegar hefur það afleiðingar. Sígilt dæmi væri hér umfjöllun um viðkvæm málefni, svo sem um stöðu hælisleitenda, einstakra kynþátta og svo framvegis. Sem sagt, ekki má segja skoðanir sínar umbúðalaust án þess að eiga það á hættu að verða fyrir skipulagðri aðför í fjölmiðlum eða í samfélagsmiðlum, t.d. að vera kallaður rasisti fyrir það eitt að hafa skoðun á því hver stefnan í innflytjendamálum eigi að vera. Eitt einkenni hreyfingar afturköllunarsinna er að einstaklingurinn skiptir litlu sem engu máli, það er heildarhyggjan sem er aðalatriðið. Einstaklingur í hreyfingu afturköllunarsinna talar eiginlega aldrei í eigin nafni heldur fyrir hönd hóps fólks eða samtaka. Séu blaðagreinar sendar af afturköllunarsinnum eru þær jafnan ritaðar af hópi fólks. Aðferðin við að koma höggi á andstæðinga afturköllunarsinna er að slíta ummæli andstæðingana úr samhengi og svo dreifa áróðri með skipulögðum hætti. Núlla á þannig andstæðingana út. Tilfinningar ráða för, ekki staðreyndir. Hver var birtingarmynd þessara baráttuaðferða í síðustu viku? Fljótlega eftir að fréttir bárust um ráðningu Jóns Steinars hófu þar til bær samtök að gagnrýna hana, m.a. vegna skoðana sem Jón hefur sett fram um hvernig meta beri sönnun í tilteknum flokki sakamála. Ungliðahreyfingar vissra stjórnmálahreyfinga fóru einnig af stað. Öll þessu mótmæli komu því verkefni ekkert við hvernig hraða mætti meðferð sakamála án þess að grundvallarreglum réttarríkisins yrði varpað fyrir róða. Það átti að vera vinnan sem Jón átti að inna af hendi, ekki hvernig bæri að meta sönnun í einstaka brotaflokkum. Það sem var hins vegar nýtt í afturköllunarfárinu í síðustu viku var að ritstjóri dagblaðs lýsti persónulegri reynslu sinni af niðurstöðu dómsmáls um farbann sem Jón tók þátt í að leiða til lykta sem dómari við Hæstarétt sumarið 2009. Engin ástæða er til að fara ofan í saumana á framlagi ritstjórans, aðalatriðið er að Jón afgreiddi málið á grundvelli þeirra laga sem giltu sem og þeirra málsgagna sem lágu fyrir. Hvernig sú nálgun Jóns eigi að hafa áhrif á það hvort hann eigi að vera ráðinn í verkefni um hraðari meðferð sakamála árið 2021, er mér hulin ráðgáta. Hvað næst? Útaf fyrir sig hef ég ekki áhyggjur af því að einhver annar en Jón Steinar Gunnlaugsson hafi tekið að sér að leggja fram tillögur sem miði að því að hraða meðferð sakamála. Vonandi vegnar viðkomandi vel í því verkefni. Það sem er hins vegar hættulegt fyrir samfélagið í heild, er að hreyfing afturköllunarsinna nái slíku tangarhaldi á opinberri orðræðu að sjálfstæðir og kraftmiklir einstaklingar séu með reglulegu millibili þvingaðir til að missa spón úr aski sínum, vegna þess eins að þeir tjá skoðanir á opinberum vettvangi sem samrýmast ekki ákveðinni pólitískri rétttrúnaðarstefnu. Haldi þetta svona áfram veit fólk nefnilega aldrei hvenær röðin kemur að því sjálfu að verða skotmark fylgjenda afturköllunarstefnunnar og hins pólitíska rétttrúnaðar. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómsmál Helgi Áss Grétarsson Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Skoðun Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Sjá meira
Lögfræðingurinn Jón Steinar Gunnlaugsson er vart óumdeildur maður en ólíkt mörgum öðrum lögfræðingum er Jón hreinskilinn maður. Hann tjáir skoðanir sínar hispurslaust, jafnvel um viðkvæm málefni. Við það eignast hann vini en einnig marga óvini. Hvað svo sem hverjum og einum þykir um kosti og galla Jóns ættu þó fáir að efast um að hann hefur einlægjan áhuga á að sígildum grundvallarreglum réttarríkisins sé réttilega beitt. Einnig ætti að vera augljóst að Jón er með afbrigðum afkastamikill maður. Verk verða a.m.k. unnin undir hans umsjón þótt um gæði þeirra geta sjálfsagt sitt sýnst hverjum. Afturköllunarfárið í síðustu viku Með hliðsjón af reynslu Jóns ætti það að vera valkostur fyrir stjórnvöld að geta leitað til hans til að hrinda af stað verkefni sem hafi það að markmiði að bæta meðferð dómsmála hér á landi, m.a. hvernig hægt er að hraða meðferð sakamála. Það var og gert fyrir rétt rúmri viku síðan. Við það hófst fyrirsjáanleg atburðarrás. Aðsúgur var gerður að Jóni og þrýstingur settur á ráðherra. Svo sem við mátti búast lyktaði málinu í lok vikunnar á þann veg að Jón sté til hliðar. Hreyfing afturköllunarsinna (e. cancel culture) bar enn einn sigurinn. Talsmenn múgæsingar standa eftir hnarreistir, eitt tilvikið í viðbót þar sem tekist hefur að hrekja mann frá starfi sem ekki er þóknanlegur þeim sem fylgja hinni einu réttu pólitísku rétttrúnaðarlínu. Nánar um hreyfingu afturköllunarsinna og baráttuaðferðir hennar Hreyfing afturköllunarsinna byggir á aðferðum sem hægt og sígandi eru orðnar þekktar stærðir. Orðræðan skiptir hér meginmáli en ekki málefnið sem slíkt. Banna á einstaklingum að tjá sig með tilteknum hætti, ellegar hefur það afleiðingar. Sígilt dæmi væri hér umfjöllun um viðkvæm málefni, svo sem um stöðu hælisleitenda, einstakra kynþátta og svo framvegis. Sem sagt, ekki má segja skoðanir sínar umbúðalaust án þess að eiga það á hættu að verða fyrir skipulagðri aðför í fjölmiðlum eða í samfélagsmiðlum, t.d. að vera kallaður rasisti fyrir það eitt að hafa skoðun á því hver stefnan í innflytjendamálum eigi að vera. Eitt einkenni hreyfingar afturköllunarsinna er að einstaklingurinn skiptir litlu sem engu máli, það er heildarhyggjan sem er aðalatriðið. Einstaklingur í hreyfingu afturköllunarsinna talar eiginlega aldrei í eigin nafni heldur fyrir hönd hóps fólks eða samtaka. Séu blaðagreinar sendar af afturköllunarsinnum eru þær jafnan ritaðar af hópi fólks. Aðferðin við að koma höggi á andstæðinga afturköllunarsinna er að slíta ummæli andstæðingana úr samhengi og svo dreifa áróðri með skipulögðum hætti. Núlla á þannig andstæðingana út. Tilfinningar ráða för, ekki staðreyndir. Hver var birtingarmynd þessara baráttuaðferða í síðustu viku? Fljótlega eftir að fréttir bárust um ráðningu Jóns Steinars hófu þar til bær samtök að gagnrýna hana, m.a. vegna skoðana sem Jón hefur sett fram um hvernig meta beri sönnun í tilteknum flokki sakamála. Ungliðahreyfingar vissra stjórnmálahreyfinga fóru einnig af stað. Öll þessu mótmæli komu því verkefni ekkert við hvernig hraða mætti meðferð sakamála án þess að grundvallarreglum réttarríkisins yrði varpað fyrir róða. Það átti að vera vinnan sem Jón átti að inna af hendi, ekki hvernig bæri að meta sönnun í einstaka brotaflokkum. Það sem var hins vegar nýtt í afturköllunarfárinu í síðustu viku var að ritstjóri dagblaðs lýsti persónulegri reynslu sinni af niðurstöðu dómsmáls um farbann sem Jón tók þátt í að leiða til lykta sem dómari við Hæstarétt sumarið 2009. Engin ástæða er til að fara ofan í saumana á framlagi ritstjórans, aðalatriðið er að Jón afgreiddi málið á grundvelli þeirra laga sem giltu sem og þeirra málsgagna sem lágu fyrir. Hvernig sú nálgun Jóns eigi að hafa áhrif á það hvort hann eigi að vera ráðinn í verkefni um hraðari meðferð sakamála árið 2021, er mér hulin ráðgáta. Hvað næst? Útaf fyrir sig hef ég ekki áhyggjur af því að einhver annar en Jón Steinar Gunnlaugsson hafi tekið að sér að leggja fram tillögur sem miði að því að hraða meðferð sakamála. Vonandi vegnar viðkomandi vel í því verkefni. Það sem er hins vegar hættulegt fyrir samfélagið í heild, er að hreyfing afturköllunarsinna nái slíku tangarhaldi á opinberri orðræðu að sjálfstæðir og kraftmiklir einstaklingar séu með reglulegu millibili þvingaðir til að missa spón úr aski sínum, vegna þess eins að þeir tjá skoðanir á opinberum vettvangi sem samrýmast ekki ákveðinni pólitískri rétttrúnaðarstefnu. Haldi þetta svona áfram veit fólk nefnilega aldrei hvenær röðin kemur að því sjálfu að verða skotmark fylgjenda afturköllunarstefnunnar og hins pólitíska rétttrúnaðar. Höfundur er lögfræðingur.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun