Skilningsleysi kapítalista á kapítalisma Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 19. febrúar 2021 08:31 Gjarnan gleyma ötulir talsmenn kapítalismans að hugsa kapítalískt fyrir aðra en sjálfa sig. Það á sérstaklega við þegar að stéttarfélög og láglaunastéttir eru gerðar ábyrgar fyrir hagkvæmni og efnahagslegum stöðuleika, sem er algengt á Íslandi. Í nýlegri grein Viðskiptaráðs Íslands er fjallað um mikilvægi þess að lágmarka óvissu á vinnumarkaðnum auk tengsla launakostnaðar og framleiðni. Ég ætla ekki að deila á heildar inntak greinarinnar en ætla að deila á innihald eftirfarandi málsgreina. „Vegna stærðar hins miðstýrða íslenska vinnumarkaðar verður hann óhjákvæmilega þriðji armur hagstjórnarinnar og ber þannig mikla ábyrgð á að stuðla að þessum verð- og efnahagsstöðugleika. Draga má þessa ábyrgð oft og tíðum í efa. Nýjasta dæmið er algjört viljaleysi ASÍ til að breyta kjarasamningum á síðasta ári þó að efnahagslegar forsendur þeirra væru bersýnilega fyrir bí vegna kreppunnar.“ „Líkt og 2+2=4 eru það algild sannindi að launakostnaður og framleiðni verða að fylgjast að til lengri tíma ef atvinnustig, kaupmáttur og verðlag eiga ekki að bresta.“ Grundvöllur kapítalismans Hér gleymist grundvöllur kaptítalismans: Hver einstaklingur er fyrir sig sjálfan. Hann hámarkar eigið notagildi og lífshamingju eftir bestu getu. Það á líka við um láglaunamenn. Skoðum það nánar. Á opnum markaði þar sem viðskipti eru frjáls mun hver launamaður reyna að fá sem hæst laun, sér í lagi þeim sem munar um hverja krónu. Láglaunamaður hefur einn og sér ekki mikið samningsafl, honum er bent á að það sé auðvelt að skipta honum út. Með því að mynda stéttarfélag getur láglaunamaðurinn hinsvegar aukið samningsgetu sína verulega og krafist hærri launa. Á engum punkti í þessu ferli færist ábyrgð samfélagsins á herðar láglaunamannsins. Það er ekki hans frekar en einhvers sem semur um laun í krafti sérfræði kunnáttu að axla hana einn. Ef við samþykkjum þá fullyrðingu að launakostnaður verði að fylgja framleiðni er ekki endalaust svigrúm fyrir launahækkanir. Það er hinsvegar ekki spurningin. Það er ákveðin kaka sem samanstendur af fjármunum sem er til skiptanna. Það er ekki náttúrulögmál hvernig henni er skipt. Það er hinsvegar eitt af lögmálum kapítalismans að sterk samningsstaða tryggir þér stærri sneið af kökunni. Svo að núverandi köku, án aukinnar framleiðni, má skipta upp á nýtt með það fyrir augum að hækka laun stéttarfélagsmeðlimanna, gefið að þeir hafi samningsgetuna til þess og sjá sér hagsmuni í því. Eigendur fyrirtækja geta svo svarað á þrjá vegu, allt eftir því hvað þeir sjá sér mestan hag í: Sagt nei og séð hver gefur sig fyrst. Lækkað laun annarra starfsmanna. Lækkað ávöxtunarkröfu sína af eigin fé. Launahækkanir rúmast innan kerfisins Hér má sjá að launahækkanir handa ákveðnum hóp kalla ekki sjálfkrafa á aukna framleiðni eða allt fari á annan endann. Ef við trúum á kapítalískt kerfi og opna markaði þá er ekki hægt að kvarta og kveina þegar að aðrir leika eftir leikreglunum. Það er eðlilegt að stéttarfélögin vinni að hagsmunum félagsmanna sinna í slíku kerfi og það helst oft í hendur við að fara fram á hærri laun. Það er ekki þeirra að bera ábyrgð á því að fyrirtækjaeigendur fái X% hagnað eða að fólk með Y menntun verði að fá hærri laun. Það kemur þeim bara við að því leitinu til að stéttarfélagið sé ekki að semja sig inn í aðstöðu þar sem það er farið að vinna gegn hagsmunum félagsmanna sinna. Ég er ekki að segja að allar niðurstöður leiði til jafn hagfræðilega skilvirkrar niðurstöðu eða séu ekki slæmar á einn eða annan veg, né er framangreint tæmandi upptalning á mögulegum aðgerðum eða niðurstöðum. Hver réttu svörin eru fer alltaf eftir hvað maður er að hámarka. Ég er einfaldlega að benda á að það er lágmark að virða það að allir sitji við sama borð í leiknum og spili eftir sömu leikreglum. Það þýðir ekki að vera talsmaður kapítalisma þegar það hentar vel og ekki þegar það hentar illa. En það má vitanlega nefna að í kapítalísku kerfi getur það verið mjög sterk leikflétta að höfða til tilfinninga mótherjans og ætla honum ábyrgð sem maður myndi sjálfur ekki gangast við í hans sporum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og býður sig fram í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Skoðun: Kosningar 2021 Píratar Mest lesið Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Sjá meira
Gjarnan gleyma ötulir talsmenn kapítalismans að hugsa kapítalískt fyrir aðra en sjálfa sig. Það á sérstaklega við þegar að stéttarfélög og láglaunastéttir eru gerðar ábyrgar fyrir hagkvæmni og efnahagslegum stöðuleika, sem er algengt á Íslandi. Í nýlegri grein Viðskiptaráðs Íslands er fjallað um mikilvægi þess að lágmarka óvissu á vinnumarkaðnum auk tengsla launakostnaðar og framleiðni. Ég ætla ekki að deila á heildar inntak greinarinnar en ætla að deila á innihald eftirfarandi málsgreina. „Vegna stærðar hins miðstýrða íslenska vinnumarkaðar verður hann óhjákvæmilega þriðji armur hagstjórnarinnar og ber þannig mikla ábyrgð á að stuðla að þessum verð- og efnahagsstöðugleika. Draga má þessa ábyrgð oft og tíðum í efa. Nýjasta dæmið er algjört viljaleysi ASÍ til að breyta kjarasamningum á síðasta ári þó að efnahagslegar forsendur þeirra væru bersýnilega fyrir bí vegna kreppunnar.“ „Líkt og 2+2=4 eru það algild sannindi að launakostnaður og framleiðni verða að fylgjast að til lengri tíma ef atvinnustig, kaupmáttur og verðlag eiga ekki að bresta.“ Grundvöllur kapítalismans Hér gleymist grundvöllur kaptítalismans: Hver einstaklingur er fyrir sig sjálfan. Hann hámarkar eigið notagildi og lífshamingju eftir bestu getu. Það á líka við um láglaunamenn. Skoðum það nánar. Á opnum markaði þar sem viðskipti eru frjáls mun hver launamaður reyna að fá sem hæst laun, sér í lagi þeim sem munar um hverja krónu. Láglaunamaður hefur einn og sér ekki mikið samningsafl, honum er bent á að það sé auðvelt að skipta honum út. Með því að mynda stéttarfélag getur láglaunamaðurinn hinsvegar aukið samningsgetu sína verulega og krafist hærri launa. Á engum punkti í þessu ferli færist ábyrgð samfélagsins á herðar láglaunamannsins. Það er ekki hans frekar en einhvers sem semur um laun í krafti sérfræði kunnáttu að axla hana einn. Ef við samþykkjum þá fullyrðingu að launakostnaður verði að fylgja framleiðni er ekki endalaust svigrúm fyrir launahækkanir. Það er hinsvegar ekki spurningin. Það er ákveðin kaka sem samanstendur af fjármunum sem er til skiptanna. Það er ekki náttúrulögmál hvernig henni er skipt. Það er hinsvegar eitt af lögmálum kapítalismans að sterk samningsstaða tryggir þér stærri sneið af kökunni. Svo að núverandi köku, án aukinnar framleiðni, má skipta upp á nýtt með það fyrir augum að hækka laun stéttarfélagsmeðlimanna, gefið að þeir hafi samningsgetuna til þess og sjá sér hagsmuni í því. Eigendur fyrirtækja geta svo svarað á þrjá vegu, allt eftir því hvað þeir sjá sér mestan hag í: Sagt nei og séð hver gefur sig fyrst. Lækkað laun annarra starfsmanna. Lækkað ávöxtunarkröfu sína af eigin fé. Launahækkanir rúmast innan kerfisins Hér má sjá að launahækkanir handa ákveðnum hóp kalla ekki sjálfkrafa á aukna framleiðni eða allt fari á annan endann. Ef við trúum á kapítalískt kerfi og opna markaði þá er ekki hægt að kvarta og kveina þegar að aðrir leika eftir leikreglunum. Það er eðlilegt að stéttarfélögin vinni að hagsmunum félagsmanna sinna í slíku kerfi og það helst oft í hendur við að fara fram á hærri laun. Það er ekki þeirra að bera ábyrgð á því að fyrirtækjaeigendur fái X% hagnað eða að fólk með Y menntun verði að fá hærri laun. Það kemur þeim bara við að því leitinu til að stéttarfélagið sé ekki að semja sig inn í aðstöðu þar sem það er farið að vinna gegn hagsmunum félagsmanna sinna. Ég er ekki að segja að allar niðurstöður leiði til jafn hagfræðilega skilvirkrar niðurstöðu eða séu ekki slæmar á einn eða annan veg, né er framangreint tæmandi upptalning á mögulegum aðgerðum eða niðurstöðum. Hver réttu svörin eru fer alltaf eftir hvað maður er að hámarka. Ég er einfaldlega að benda á að það er lágmark að virða það að allir sitji við sama borð í leiknum og spili eftir sömu leikreglum. Það þýðir ekki að vera talsmaður kapítalisma þegar það hentar vel og ekki þegar það hentar illa. En það má vitanlega nefna að í kapítalísku kerfi getur það verið mjög sterk leikflétta að höfða til tilfinninga mótherjans og ætla honum ábyrgð sem maður myndi sjálfur ekki gangast við í hans sporum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og býður sig fram í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021.
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar