„Sannleikurinn er ákjósanlegastur, en þó ekki ómissandi“ Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 11. febrúar 2021 13:32 Í fréttum Stöðvar tvö í gærkvöldi var fjallað um veiðigjald, en á liðnu ári var það 4,8 milljarðar króna. Fjárhæðin lá fyrir í upphafi árs og sú fjárhæð var í samræmi við það sem áætlað var í upphafi. Af einhverjum ástæðum þóttu þetta nú sérstök tíðindi og nauðsynlegt að veita varaformanni Viðreisnar víðfeðmt svigrúm til að ræða við fréttamann og þjóðina um þessi gömlu tíðindi. Það væri óskandi að fjölmiðlar fjölluðu sem oftast um veiðigjald í sjávarútvegi, enda gæti vönduð umfjöllun vonandi aukið skilning fólks á því hvaða verðmæti verða til í sjávarútvegi og hvernig arðinum er dreift. Fyrrgreind frétt Stöðvar tvö bar þess því miður engin merki og verður ekki annað séð en að fyrirsögnin á þessari grein hafi þar verið leiðarstefið. Í fréttinni var því haldið fram að álagning veiðigjaldsins hefði lækkað liðin ár. Þetta er rangt. Álagningin hefur verið óbreytt umliðin ár eða 33% af afkomu fiskveiða. Fjárhæðin hefur hins vegar tekið breytingum – enda tekur afkoma breytingum frá einu ári til annars. Í fréttinni var fjallað um hagnað einstakra fyrirtækja í sjávarútvegi árið 2019 og að veiðigjaldið væri „aðeins einn tíundi af hagnaði“. Þetta fannst fréttamanni og viðmælanda auðsýnlega of lágt. Þessi framsetning stenst ekki skoðun. Veiðigjald er gjald fyrir nýtingu sjávarauðlindar. Sá sem veiðir og selur fisk til vinnslu eða á fiskmarkaði nýtir auðlind og greiðir því nefnt gjald. Sá gjaldstofn sem veiðigjaldið byggist á er því afkoma af veiðum – ekki afkoma af fiskvinnslu eða sölu. Fiskvinnslur greiða ekki veiðigjald og sölufyrirtæki greiða ekki veiðigjald. Afkoma í slíkri starfsemi myndar því ekki stofn til álagningar veiðigjalds. Með því að bera veiðigjald saman við heildarhagnað sjávarútvegsfyrirtækja er því verið að þvæla inn afkomu fyrirtækjanna af starfsemi sem felst ekki í nýtingu auðlindar. Svo það sé enn á ný áréttað, þá greiðir sjávarútvegur þriðjung af afkomu fiskveiða í veiðigjald, líkt og lög bjóða, en ekki einn tíunda. Það hlýtur hver að sjá, að umræða í þessa veru er hvorki rétt né sanngjörn. Enda var henni kannski ekki ætlað að vera það. Ástæða þess að veiðigjald árið 2020 er lægra en það var árið 2018 og 2019 er vegna þess að afkoma í fiskveiðum árið 2018, sem veiðigjald árið 2020 byggist á, var einfaldlega léleg. Sterkt gengi krónu var þar stór áhrifavaldur. Á vef Hagstofunnar má meðal annars afla sér upplýsinga um að hreinn hagnaður fiskveiða (EBT) árið 2018 var tæplega 10 milljarðar króna, en árið 2019 var hann orðinn ríflega 20 milljarðar króna. Miklar sveiflur í áhættusömum rekstri skýra sveiflur í veiðigjaldi. Til frekari fróðleiks má einnig benda á nýlega grein eftir mig, sem birtist í Morgunblaðinu í janúar, um sveiflur í fjárhæð veiðigjalds: Varaformaður Viðreisnar, sem stefnir inn á Alþingi, lét það eftir sér að breyting á stjórnarskrá gæti fært þessi mál til betri vegar. Það kann að stafa af kunnáttuleysi varaformannsins á stjórnskipunarlögum, að hann skuli halda slíku fram. En staðreyndin er þessi: Gjaldtaka af nýtingu sjávarauðlindarinnar hefur ekkert með stjórnarskrá að gera. Ef löggjafinn vill breyta gjaldtökunni, þá hefur hann til þess fullt vald – og hann hefur raunar oftsinnis breytt gjaldtöku af nýtingu sjávarauðlindarinnar allt frá því hún var sett á árið 2004. Ekki síður vakti athygli sú staðhæfing varaformanns Viðreisnar, að reynsla nágrannalanda gæfi betri raun en sú íslenska. Stutta svarið við þessari rangfærslu er sú að engin þjóð nýtur víðlíka arðs af sjávarauðlindinni og sú íslenska. Auðlindagjald er aðeins einn þáttur, en heildarverðmætið sem samfélagið allt nýtur góðs af hlýtur að vera hinn eini rétti mælikvarði. Þar undir falla meðal annars tekjuskattur, aflagjald, há framleiðni fjármagns og vinnuafls, aukin nýting og vinnsla hráefnis, margföldunaráhrif í tengdum greinum í tækni og nýsköpun, góð og vel launuð störf allt árið um kring, auk hins títtnefnda veiðigjalds. Varaformaður Viðreisnar lét raunar hafa eftir sér í viðtali árið 2017, að enginn sjávarútvegur í heiminum hafi skapað meiri verðmæti úr hráefni en íslenskur sjávarútvegur. Nú virðist hann hafa numið áður óþekkt nágrannaland. Það væri sannanlega gagnlegt að heyra af þesum merkilega landafundi, en fréttamaður spurði auðvitað einskis. Við varaformaður Viðreisnar erum vafalaust sammála um, að hin ágallalausa leið til sértækrar skattlagningar af nýtingu sjávarauðlindar er ekki til. Þetta er einfaldlega snúið. Við höfum rætt þessi mál oftsinnis og náðum, að ég taldi, ágætum samhljóm um það hvaða agnúa mætti sníða af aðferðinni þegar breytingar voru til meðferðar á Alþingi fyrir ríflega tveimur árum. Sjálfur hefur varaformaður Viðreisnar látið hafa eftir sér, í áðurgreindu viðtali árið 2017, að menn hafi séð töluverðum ofsjónum yfir hagnaði í sjávarútvegi og að veiðigjald verði aldrei neinn meiriháttar tekjustofn fyrir ríkið. Nú heyrist mér að varaformaðurinn hafi fengið aðra og áður óþekkta sýn á þessa hluti. Mönnum er að sjálfsögðu frjálst að skipta um skoðun, en það hefði verið gagnlegt að heyra hvað hafi valdið þessum sinnaskiptum, en fréttamaður spurði enn á ný einskis. Það er sjálfsagt að óska varaformanni Viðreisnar velfarnaðar í vegferðinni framundan; úr Háskóla Íslands inn á Alþingi. Ábyrgð þeirra sem veljast á þing er mikil og mannlegt er að skrika fótur við og við. Mesta trausts njóta hins vegar þeir sem samkvæmir eru sjálfum sér. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Í fréttum Stöðvar tvö í gærkvöldi var fjallað um veiðigjald, en á liðnu ári var það 4,8 milljarðar króna. Fjárhæðin lá fyrir í upphafi árs og sú fjárhæð var í samræmi við það sem áætlað var í upphafi. Af einhverjum ástæðum þóttu þetta nú sérstök tíðindi og nauðsynlegt að veita varaformanni Viðreisnar víðfeðmt svigrúm til að ræða við fréttamann og þjóðina um þessi gömlu tíðindi. Það væri óskandi að fjölmiðlar fjölluðu sem oftast um veiðigjald í sjávarútvegi, enda gæti vönduð umfjöllun vonandi aukið skilning fólks á því hvaða verðmæti verða til í sjávarútvegi og hvernig arðinum er dreift. Fyrrgreind frétt Stöðvar tvö bar þess því miður engin merki og verður ekki annað séð en að fyrirsögnin á þessari grein hafi þar verið leiðarstefið. Í fréttinni var því haldið fram að álagning veiðigjaldsins hefði lækkað liðin ár. Þetta er rangt. Álagningin hefur verið óbreytt umliðin ár eða 33% af afkomu fiskveiða. Fjárhæðin hefur hins vegar tekið breytingum – enda tekur afkoma breytingum frá einu ári til annars. Í fréttinni var fjallað um hagnað einstakra fyrirtækja í sjávarútvegi árið 2019 og að veiðigjaldið væri „aðeins einn tíundi af hagnaði“. Þetta fannst fréttamanni og viðmælanda auðsýnlega of lágt. Þessi framsetning stenst ekki skoðun. Veiðigjald er gjald fyrir nýtingu sjávarauðlindar. Sá sem veiðir og selur fisk til vinnslu eða á fiskmarkaði nýtir auðlind og greiðir því nefnt gjald. Sá gjaldstofn sem veiðigjaldið byggist á er því afkoma af veiðum – ekki afkoma af fiskvinnslu eða sölu. Fiskvinnslur greiða ekki veiðigjald og sölufyrirtæki greiða ekki veiðigjald. Afkoma í slíkri starfsemi myndar því ekki stofn til álagningar veiðigjalds. Með því að bera veiðigjald saman við heildarhagnað sjávarútvegsfyrirtækja er því verið að þvæla inn afkomu fyrirtækjanna af starfsemi sem felst ekki í nýtingu auðlindar. Svo það sé enn á ný áréttað, þá greiðir sjávarútvegur þriðjung af afkomu fiskveiða í veiðigjald, líkt og lög bjóða, en ekki einn tíunda. Það hlýtur hver að sjá, að umræða í þessa veru er hvorki rétt né sanngjörn. Enda var henni kannski ekki ætlað að vera það. Ástæða þess að veiðigjald árið 2020 er lægra en það var árið 2018 og 2019 er vegna þess að afkoma í fiskveiðum árið 2018, sem veiðigjald árið 2020 byggist á, var einfaldlega léleg. Sterkt gengi krónu var þar stór áhrifavaldur. Á vef Hagstofunnar má meðal annars afla sér upplýsinga um að hreinn hagnaður fiskveiða (EBT) árið 2018 var tæplega 10 milljarðar króna, en árið 2019 var hann orðinn ríflega 20 milljarðar króna. Miklar sveiflur í áhættusömum rekstri skýra sveiflur í veiðigjaldi. Til frekari fróðleiks má einnig benda á nýlega grein eftir mig, sem birtist í Morgunblaðinu í janúar, um sveiflur í fjárhæð veiðigjalds: Varaformaður Viðreisnar, sem stefnir inn á Alþingi, lét það eftir sér að breyting á stjórnarskrá gæti fært þessi mál til betri vegar. Það kann að stafa af kunnáttuleysi varaformannsins á stjórnskipunarlögum, að hann skuli halda slíku fram. En staðreyndin er þessi: Gjaldtaka af nýtingu sjávarauðlindarinnar hefur ekkert með stjórnarskrá að gera. Ef löggjafinn vill breyta gjaldtökunni, þá hefur hann til þess fullt vald – og hann hefur raunar oftsinnis breytt gjaldtöku af nýtingu sjávarauðlindarinnar allt frá því hún var sett á árið 2004. Ekki síður vakti athygli sú staðhæfing varaformanns Viðreisnar, að reynsla nágrannalanda gæfi betri raun en sú íslenska. Stutta svarið við þessari rangfærslu er sú að engin þjóð nýtur víðlíka arðs af sjávarauðlindinni og sú íslenska. Auðlindagjald er aðeins einn þáttur, en heildarverðmætið sem samfélagið allt nýtur góðs af hlýtur að vera hinn eini rétti mælikvarði. Þar undir falla meðal annars tekjuskattur, aflagjald, há framleiðni fjármagns og vinnuafls, aukin nýting og vinnsla hráefnis, margföldunaráhrif í tengdum greinum í tækni og nýsköpun, góð og vel launuð störf allt árið um kring, auk hins títtnefnda veiðigjalds. Varaformaður Viðreisnar lét raunar hafa eftir sér í viðtali árið 2017, að enginn sjávarútvegur í heiminum hafi skapað meiri verðmæti úr hráefni en íslenskur sjávarútvegur. Nú virðist hann hafa numið áður óþekkt nágrannaland. Það væri sannanlega gagnlegt að heyra af þesum merkilega landafundi, en fréttamaður spurði auðvitað einskis. Við varaformaður Viðreisnar erum vafalaust sammála um, að hin ágallalausa leið til sértækrar skattlagningar af nýtingu sjávarauðlindar er ekki til. Þetta er einfaldlega snúið. Við höfum rætt þessi mál oftsinnis og náðum, að ég taldi, ágætum samhljóm um það hvaða agnúa mætti sníða af aðferðinni þegar breytingar voru til meðferðar á Alþingi fyrir ríflega tveimur árum. Sjálfur hefur varaformaður Viðreisnar látið hafa eftir sér, í áðurgreindu viðtali árið 2017, að menn hafi séð töluverðum ofsjónum yfir hagnaði í sjávarútvegi og að veiðigjald verði aldrei neinn meiriháttar tekjustofn fyrir ríkið. Nú heyrist mér að varaformaðurinn hafi fengið aðra og áður óþekkta sýn á þessa hluti. Mönnum er að sjálfsögðu frjálst að skipta um skoðun, en það hefði verið gagnlegt að heyra hvað hafi valdið þessum sinnaskiptum, en fréttamaður spurði enn á ný einskis. Það er sjálfsagt að óska varaformanni Viðreisnar velfarnaðar í vegferðinni framundan; úr Háskóla Íslands inn á Alþingi. Ábyrgð þeirra sem veljast á þing er mikil og mannlegt er að skrika fótur við og við. Mesta trausts njóta hins vegar þeir sem samkvæmir eru sjálfum sér. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar