Tengsl milli ADHD lyfja og minnkandi glæpatíðni Anna Tara Andrésdóttir skrifar 25. febrúar 2020 13:00 Í fréttum í fyrradag var fjallað um aukningu á notkun lyfja við athyglisbresti og ofvirkni (ADHD) undanfarin ár. Margir eru áhyggjufullir um mögulegar aukaverkanir lyfja en við þær áhyggjur vil ég bæta við upplýsingum um aukaverkanir þess að lifa með ómeðhöndlaðan athyglisbrest. Áhættuþættir sem fylgja ómeðhöndluðu ADHD eru fíknivandamál, kvíði, þunglyndi, hegðunarvandamál, sjálfsmorð, átröskun, kynferðisofbeldi, beita og/eða verða fyrir líkamlegu ofbeldi, svefnvandamál, slysahætta, bílslys, vera gerandi og/eða þolandi eineltis, ótímabærar þunganir, sambandserfiðleikar og skilnaðir, minni menntun, vinnuerfiðleikar og svo mætti lengi telja. Ef þetta dugir ekki til þess að athyglisbrestur sé tekinn alvarlega þá er áhugavert að skoða fjölda fólks með ADHD í fangelsum. Rannsóknir hafa fundið mismunandi tíðnir en virðast þó ná einhverri samstöðu um að að minnsta kosti 25% fólks í fangelsum séu með ADHD miðað við 4-5% í almennu þýði. Til að bæta gráu ofan á svart hafa rannsóknir einnig fundið að ADHD minnkar lífslíkur um 9-13 ár, ég endurtek, 9-13 ár. Það virðast vera tveir gagnstæðir pólar í lyfjaumræðunni, þeir sem vilja auka lyfjagjöf og þeir sem vilja minnka hana. Ég vil stinga upp á þriðja valmöguleikanum, að auka aðgengi, nákvæmni og gæði greiningar og þar með veita þeim sem þurfa faglega hjálp en einnig koma í veg fyrir að ófagleg lyfjagjöf valdi skaða. Gögn um ADHD lyfjagjöf og tíðni glæpa voru tekin saman í Svíþjóð og fundu þau að karlmenn frömdu 32% færri glæpi og konur 41% færri glæpi meðan að á lyfjagjöf stóð. Þessi áhrif fundust hvort sem einstaklingarnir fengu ávanabindandi ADHD lyf eða ekki. Í dag eru Stratterar einu ADHD lyfin sem fást á Íslandi sem eru ekki ávanabindandi. Hins vegar er til annað ADHD lyf sem er ekki ávanabindandi. Það kallast Intuniv og fór á markað í öðrum löndum fyrir mörgum árum en fæst ekki enn hérlendis. Þá má velta fyrir sér hvers vegna stjórnvöld sem hafa áhyggjur af fíkniáhættu og auknum blóðþrýstingi stöðva notkun Intuniv hér á landi. Þar að auki er Intuniv eina ADHD lyfið sem lækkar í stað þess að hækka blóðþrýsting. Yfir 400 rannsóknir hafa sýnt fram á virkni og öryggi ADHD lyfja og því er lyfjagjöf eitt helsta meðferðar úrræði. Önnur meðferðarúrræði svo sem hugræn atferlismeðferð, markþjálfun, atferlismótun og fleira hafa ekki nálægt því sömu virkni og lyf. Hins vegar, ef önnur meðferðarúrræði eru notuð samhliða lyfjagjöf er virkni þeirra meiri og því er mælt með fjölþættri meðferð. Það er í raun ólógískt að tala um aukningu á lyfjagjöf á taugaröskun sem er tiltölulega nýlega uppgötvuð. Einu sinni var alkóhólismi óþekktur og þegar áfengismeðferð hófst hér á landi þá varð að sjálfsögðu aukning á fólki sem fór í áfengismeðferð. „Aukning“ í þessum skilningi er í raun jákvæð. Einnig verður það að teljast gleðiefni að aukning sé sérlega áberandi hjá konum. Það hefur lengi vel verið litið framhjá konum með ADHD þar sem áður fyrr greindust tíu strákar á móti hverri stelpu. Í dag greinast þrír strákar á móti hverri stelpu en á fullorðinsárum virðist kynjabilið vera nálægt því að lokast. Gott að heyra að það jafnrétti sé einnig að skila sér inní lyfjameðferðina. Tíðni ADHD er um það bil 6-9% hjá börnum og 4-5% hjá fullorðnum hins vegar eru einungis 1 af hverjum 25 eða 4% sem fá lyf á Íslandi í dag. Það bendir til þess að enn þann dag í dag erum við ekki að ná að bjóða öllum sem eru með ADHD upp á þau lífsgæði sem þau eiga skilið. Eina talan sem gæti talist vera hærri en rannsóknir hafa sýnt hingað til er að einn af hverjum sjö drengjum fái ADHD lyf. Það mætti líta nánar á það mál ekki með því að hindra lyfjagjöf þeirra sem þurfa á henni að halda, heldur til að gæta þess að börn séu að fá þá allra bestu þjónustu sem þau eiga skilið. Lyf eru hvorki jákvæð né neikvæð í eðli sínu. Áhrif lyfja velta mest á því hvernig þau eru meðhöndluð. Það þarf að finna rétt lyf, í réttum skammti, fyrir rétta einstaklinga. Því miður er ekki einungis vanþekking á ADHD meðal almennings, heldur einnig meðal lækna. Ég vil því þróa umræðuna úr því hvort lyfjagjöf sé neikvæð eða jákvæð yfir í hvernig við getum aukið þekkingu lækna, annarra fagaðila og almennings á ADHD. Ómeðhöndlað ADHD kostar samfélagið talsverðan pening og því er fjárhagslega hagkvæmt að veita þessum hópi sem besta þjónustu. ADHD er meðhöndlanlegasta taugaröskun sem til er og er því næstum óskiljanlegt nýta það ekki. Ég vil biðja fólk að hafa í huga að skoðunum fylgir ábyrgð. Fyrir suma er þetta spennandi dagur í kommentakerfinu en fyrir aðra er þetta spurning um líf eða dauða barnanna sinna. Höfundur er mastersnemi í rannsóknarfræðum í sálfræði. Heimildir sem stuðst var við má nálgast hér. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson Skoðun Jæja, ræðum þá þetta dásamlega Evrópusamband Haraldur Ólafsson Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Hægri menn vega að heilbrigðiskerfinu Stefán Ólafsson Skoðun Þrælakistur samtímans? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Kvikmyndagerð á Íslandi: Næstu skref Lilja Dögg Alfreðsdóttir Skoðun Hvað kostar vímuefnavandinn? Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann skrifar Skoðun „Útlendingar“ og „þetta fólk“ Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Erum við ekki betri en Talibanar? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson skrifar Skoðun Lyftistöng fyrir samfélagið Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Stöndum með ungu fólki og fjölskyldum Ragna Sigurðardóttir,Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrælakistur samtímans? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar vímuefnavandinn? Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hægri menn vega að heilbrigðiskerfinu Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Jæja, ræðum þá þetta dásamlega Evrópusamband Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Kvikmyndagerð á Íslandi: Næstu skref Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Sjá meira
Í fréttum í fyrradag var fjallað um aukningu á notkun lyfja við athyglisbresti og ofvirkni (ADHD) undanfarin ár. Margir eru áhyggjufullir um mögulegar aukaverkanir lyfja en við þær áhyggjur vil ég bæta við upplýsingum um aukaverkanir þess að lifa með ómeðhöndlaðan athyglisbrest. Áhættuþættir sem fylgja ómeðhöndluðu ADHD eru fíknivandamál, kvíði, þunglyndi, hegðunarvandamál, sjálfsmorð, átröskun, kynferðisofbeldi, beita og/eða verða fyrir líkamlegu ofbeldi, svefnvandamál, slysahætta, bílslys, vera gerandi og/eða þolandi eineltis, ótímabærar þunganir, sambandserfiðleikar og skilnaðir, minni menntun, vinnuerfiðleikar og svo mætti lengi telja. Ef þetta dugir ekki til þess að athyglisbrestur sé tekinn alvarlega þá er áhugavert að skoða fjölda fólks með ADHD í fangelsum. Rannsóknir hafa fundið mismunandi tíðnir en virðast þó ná einhverri samstöðu um að að minnsta kosti 25% fólks í fangelsum séu með ADHD miðað við 4-5% í almennu þýði. Til að bæta gráu ofan á svart hafa rannsóknir einnig fundið að ADHD minnkar lífslíkur um 9-13 ár, ég endurtek, 9-13 ár. Það virðast vera tveir gagnstæðir pólar í lyfjaumræðunni, þeir sem vilja auka lyfjagjöf og þeir sem vilja minnka hana. Ég vil stinga upp á þriðja valmöguleikanum, að auka aðgengi, nákvæmni og gæði greiningar og þar með veita þeim sem þurfa faglega hjálp en einnig koma í veg fyrir að ófagleg lyfjagjöf valdi skaða. Gögn um ADHD lyfjagjöf og tíðni glæpa voru tekin saman í Svíþjóð og fundu þau að karlmenn frömdu 32% færri glæpi og konur 41% færri glæpi meðan að á lyfjagjöf stóð. Þessi áhrif fundust hvort sem einstaklingarnir fengu ávanabindandi ADHD lyf eða ekki. Í dag eru Stratterar einu ADHD lyfin sem fást á Íslandi sem eru ekki ávanabindandi. Hins vegar er til annað ADHD lyf sem er ekki ávanabindandi. Það kallast Intuniv og fór á markað í öðrum löndum fyrir mörgum árum en fæst ekki enn hérlendis. Þá má velta fyrir sér hvers vegna stjórnvöld sem hafa áhyggjur af fíkniáhættu og auknum blóðþrýstingi stöðva notkun Intuniv hér á landi. Þar að auki er Intuniv eina ADHD lyfið sem lækkar í stað þess að hækka blóðþrýsting. Yfir 400 rannsóknir hafa sýnt fram á virkni og öryggi ADHD lyfja og því er lyfjagjöf eitt helsta meðferðar úrræði. Önnur meðferðarúrræði svo sem hugræn atferlismeðferð, markþjálfun, atferlismótun og fleira hafa ekki nálægt því sömu virkni og lyf. Hins vegar, ef önnur meðferðarúrræði eru notuð samhliða lyfjagjöf er virkni þeirra meiri og því er mælt með fjölþættri meðferð. Það er í raun ólógískt að tala um aukningu á lyfjagjöf á taugaröskun sem er tiltölulega nýlega uppgötvuð. Einu sinni var alkóhólismi óþekktur og þegar áfengismeðferð hófst hér á landi þá varð að sjálfsögðu aukning á fólki sem fór í áfengismeðferð. „Aukning“ í þessum skilningi er í raun jákvæð. Einnig verður það að teljast gleðiefni að aukning sé sérlega áberandi hjá konum. Það hefur lengi vel verið litið framhjá konum með ADHD þar sem áður fyrr greindust tíu strákar á móti hverri stelpu. Í dag greinast þrír strákar á móti hverri stelpu en á fullorðinsárum virðist kynjabilið vera nálægt því að lokast. Gott að heyra að það jafnrétti sé einnig að skila sér inní lyfjameðferðina. Tíðni ADHD er um það bil 6-9% hjá börnum og 4-5% hjá fullorðnum hins vegar eru einungis 1 af hverjum 25 eða 4% sem fá lyf á Íslandi í dag. Það bendir til þess að enn þann dag í dag erum við ekki að ná að bjóða öllum sem eru með ADHD upp á þau lífsgæði sem þau eiga skilið. Eina talan sem gæti talist vera hærri en rannsóknir hafa sýnt hingað til er að einn af hverjum sjö drengjum fái ADHD lyf. Það mætti líta nánar á það mál ekki með því að hindra lyfjagjöf þeirra sem þurfa á henni að halda, heldur til að gæta þess að börn séu að fá þá allra bestu þjónustu sem þau eiga skilið. Lyf eru hvorki jákvæð né neikvæð í eðli sínu. Áhrif lyfja velta mest á því hvernig þau eru meðhöndluð. Það þarf að finna rétt lyf, í réttum skammti, fyrir rétta einstaklinga. Því miður er ekki einungis vanþekking á ADHD meðal almennings, heldur einnig meðal lækna. Ég vil því þróa umræðuna úr því hvort lyfjagjöf sé neikvæð eða jákvæð yfir í hvernig við getum aukið þekkingu lækna, annarra fagaðila og almennings á ADHD. Ómeðhöndlað ADHD kostar samfélagið talsverðan pening og því er fjárhagslega hagkvæmt að veita þessum hópi sem besta þjónustu. ADHD er meðhöndlanlegasta taugaröskun sem til er og er því næstum óskiljanlegt nýta það ekki. Ég vil biðja fólk að hafa í huga að skoðunum fylgir ábyrgð. Fyrir suma er þetta spennandi dagur í kommentakerfinu en fyrir aðra er þetta spurning um líf eða dauða barnanna sinna. Höfundur er mastersnemi í rannsóknarfræðum í sálfræði. Heimildir sem stuðst var við má nálgast hér.
Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson skrifar
Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar