Vond orð Kristinn Haukur Guðnason skrifar 5. október 2019 09:00 Jóni þykir vænt um íslenskuna. Fréttablaðið/Anton Brink Grínistinn, rithöfundurinn og fyrrverandi borgarstjórinn Jón Gnarr vinnur nú að nýrri bók, eða réttara sagt orðasafni slæmra orða í íslenskri tungu. Verða þau listuð upp, gerð grein fyrir því af hverju þau eru slæm og önnur betri nefnd til sögunnar. „Vandi íslenskrar tungu hefur verið mér hugleikinn lengi, þá sérstaklega í tengslum við ný orð sem öðlast sess,“ segir Jón. „Stundum eru þau flott, góð og skýr hugsun á bak við þau. Önnur eru ljót, léleg og oft mjög gildishlaðin. Þessi orð fara inn í tungumálið og við eigum oft engra annarra kosta völ en að nota þau. Nýjasta dæmið er orðið lúsmý. Á hvaða fundi var þetta orð ákveðið og af hverju var mér ekki boðið á hann?“ spyr Jón. Jóni er illa við að nota orðið nýyrði í þessu samhengi, því það sé einmitt gott dæmi um misheppnað orð og er þegar komið á lista orða sem tekin verða fyrir. „Hvenær hættir nýyrði að vera nýyrði?“ spyr Jón og leggur það að jöfnu við orðið nýbúi.Orðskrípi „Í gegnum aldirnar hafa ný orð verið búin til af mönnum sem hafa komist í þannig þjóðfélagsstöðu að geta útdeilt orðum til almennings. Eða þá að þau hafa verið búin til af nefnd því það vantaði orð,“ segir hann Eitt af þeim orðum sem Jón leggur sérstaka fæð á er knattspyrna, sem Bjarni Jónsson frá Vogi bjó til árið 1912. „Þetta er orðskrípi og ekkert að því að nota hið alþjóðlega orð fótbolti. Ef við ætlum að nota orðið knattspyrna þá ættum við einnig að nota orðið þeytiknöttur um boltann sjálfan. En við köllum hann fótbolta, sem býr til mikið ósamræmi í tungumálinu.“ Annað orð er afmæli. Í germönskum málum er talað um fæðingardag og var það gert á Íslandi áður fyrr. „Fæðingardagur er gleðilegt, við höldum upp á daginn sem við fæddumst á,“ segir Jón. „En íslenska orðið afmæli hefur neikvæða merkingu og vísar til þess að verið sé að mæla af einhverju, sennilega þeim tíma sem viðkomandi á eftir ólifað.“ „Sumum verður óglatt, líkamlega óglatt við að nota ákveðin orð því þau eru svo ógeðsleg,“ segir Jón. Legslímhimnuflakk er eitt þessara orða sem er að mati Jóns sérlega viðbjóðslegt, óþjált og hreinlega lélegt. „Við Íslendingar höfum tilhneigingu til þess að búa til nýyrði í stað þess að nota erlend heiti. Legslímhimnuflakk (endometriosa) er sjúkdómur sem hefur almennt og viðurkennt heiti í flestum tungumálum. Þegar við höfum tekið inn erlend sjúkdómsheiti hefur það yfirleitt virkað vel, eins og til dæmis mígreni. Það er fínt orð og engin ástæða til að íslenska það frekar.“ Víkur nú samtalinu að hinum gildishlöðnu orðum og samkvæmt Jóni er af nógu að taka. Líknardráp er eitt þeirra. „Orðið líknardráp var greinilega búið til af einhverjum sem var á móti þessu fyrirbæri, og stundum hefur einnig verið talað um líknarmorð.“ Bæði þessi orð komu inn í íslenskuna um miðja síðustu öld og voru orðin útbreidd á áttunda áratugnum.Stæk kvenfyrirlitning Jón segir að þessi orð séu svo gildishlaðin að sífellt verði meiri krafa um að hætt sé að nota þau. Slíkt hafi verið gert í nokkrum tilfellum, til dæmis tekin út orð á borð við kynvillingur og þroskaheftur. „Orðið kynvillingur hafði náð ákveðinni festu í tungumálinu, en það gerði ráð fyrir að samkynhneigð væri villa eða ruglingur og við náðum að koma því út úr málinu. Þetta mætti gera með fleiri orð. Mér þykir vænt um íslenskuna og þykir leiðinlegt að sjá einhverja komast upp með að koma svona orðum inn í málið.“ Þá nefnir hann að mörg íslensk orð feli í sér stæka kvenfyrirlitningu. „Við ættum aldrei að nota orð eins og tengdamömmubox. Þetta er eins og lélegur Benny Hill brandari því hverjar eru tengdamömmur? Jú, fullorðnar konur. Við erum í raun að segja að allar fullorðnar konur séu leiðinlegar og tilvalið að stinga þeim í plastbox ofan á bílinn.“ Jón ítrekar að hann sé ekki íslenskufræðingur og að bókin sé að miklu leyti hugsuð sem skemmtibók. Hann vill þó einnig vekja fólk til umhugsunar um tungumálið sem við notum á hverjum einasta degi, áhrif þess og mátt. Birtist í Fréttablaðinu Bókmenntir Íslenska á tækniöld Mest lesið „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Lífið Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Frægt fólk og feimnir karlar leita til Valgerðar spákonu Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Tveggja barna foreldrar eftir erfiða áhættumeðgöngu Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið Fleiri fréttir „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Frægt fólk og feimnir karlar leita til Valgerðar spákonu Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Finna gersemar og handsama lygaþvælu og rusl Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp „Ef við erum ekki að fara fá matareitrun núna þá er ekki hægt að fá matareitrun“ Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Breiðholtsskóli og Hagaskóli áfram í Skrekk Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Segist aldrei myndu deita Depp Tjáði sig óvænt um sína fyrrverandi Sunneva nefndi son Jóhönnu Tanja Ýr og Ryan fengu að vita kynið á sjöttu viku Meirihluti er haldinn loddaralíðan Tveggja barna foreldrar eftir erfiða áhættumeðgöngu Tapaði miklum peningum í vínbransanum Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Stjörnulífið: Hrekkjavaka og seiðandi kroppar Quincy Jones er látinn Dawson's Creek leikari með krabbamein Kom út úr skápnum er hún lýsti yfir stuðningi við Harris Margot Robbie orðin mamma Syndir sex kílómetra með kayak í eftirdragi Mennirnir sem allir eru að tala um: Hverjir eru Costco-gæjarnir og Rizzlerinn? Krakkatían: Vatnsmelónur, fótbolti og grænn froskur Myndaveisla: Snjórinn féll á bjórþyrsta borgara Afmæliskaka hinnar sönnu raunveruleikastjörnu? Sjá meira
Grínistinn, rithöfundurinn og fyrrverandi borgarstjórinn Jón Gnarr vinnur nú að nýrri bók, eða réttara sagt orðasafni slæmra orða í íslenskri tungu. Verða þau listuð upp, gerð grein fyrir því af hverju þau eru slæm og önnur betri nefnd til sögunnar. „Vandi íslenskrar tungu hefur verið mér hugleikinn lengi, þá sérstaklega í tengslum við ný orð sem öðlast sess,“ segir Jón. „Stundum eru þau flott, góð og skýr hugsun á bak við þau. Önnur eru ljót, léleg og oft mjög gildishlaðin. Þessi orð fara inn í tungumálið og við eigum oft engra annarra kosta völ en að nota þau. Nýjasta dæmið er orðið lúsmý. Á hvaða fundi var þetta orð ákveðið og af hverju var mér ekki boðið á hann?“ spyr Jón. Jóni er illa við að nota orðið nýyrði í þessu samhengi, því það sé einmitt gott dæmi um misheppnað orð og er þegar komið á lista orða sem tekin verða fyrir. „Hvenær hættir nýyrði að vera nýyrði?“ spyr Jón og leggur það að jöfnu við orðið nýbúi.Orðskrípi „Í gegnum aldirnar hafa ný orð verið búin til af mönnum sem hafa komist í þannig þjóðfélagsstöðu að geta útdeilt orðum til almennings. Eða þá að þau hafa verið búin til af nefnd því það vantaði orð,“ segir hann Eitt af þeim orðum sem Jón leggur sérstaka fæð á er knattspyrna, sem Bjarni Jónsson frá Vogi bjó til árið 1912. „Þetta er orðskrípi og ekkert að því að nota hið alþjóðlega orð fótbolti. Ef við ætlum að nota orðið knattspyrna þá ættum við einnig að nota orðið þeytiknöttur um boltann sjálfan. En við köllum hann fótbolta, sem býr til mikið ósamræmi í tungumálinu.“ Annað orð er afmæli. Í germönskum málum er talað um fæðingardag og var það gert á Íslandi áður fyrr. „Fæðingardagur er gleðilegt, við höldum upp á daginn sem við fæddumst á,“ segir Jón. „En íslenska orðið afmæli hefur neikvæða merkingu og vísar til þess að verið sé að mæla af einhverju, sennilega þeim tíma sem viðkomandi á eftir ólifað.“ „Sumum verður óglatt, líkamlega óglatt við að nota ákveðin orð því þau eru svo ógeðsleg,“ segir Jón. Legslímhimnuflakk er eitt þessara orða sem er að mati Jóns sérlega viðbjóðslegt, óþjált og hreinlega lélegt. „Við Íslendingar höfum tilhneigingu til þess að búa til nýyrði í stað þess að nota erlend heiti. Legslímhimnuflakk (endometriosa) er sjúkdómur sem hefur almennt og viðurkennt heiti í flestum tungumálum. Þegar við höfum tekið inn erlend sjúkdómsheiti hefur það yfirleitt virkað vel, eins og til dæmis mígreni. Það er fínt orð og engin ástæða til að íslenska það frekar.“ Víkur nú samtalinu að hinum gildishlöðnu orðum og samkvæmt Jóni er af nógu að taka. Líknardráp er eitt þeirra. „Orðið líknardráp var greinilega búið til af einhverjum sem var á móti þessu fyrirbæri, og stundum hefur einnig verið talað um líknarmorð.“ Bæði þessi orð komu inn í íslenskuna um miðja síðustu öld og voru orðin útbreidd á áttunda áratugnum.Stæk kvenfyrirlitning Jón segir að þessi orð séu svo gildishlaðin að sífellt verði meiri krafa um að hætt sé að nota þau. Slíkt hafi verið gert í nokkrum tilfellum, til dæmis tekin út orð á borð við kynvillingur og þroskaheftur. „Orðið kynvillingur hafði náð ákveðinni festu í tungumálinu, en það gerði ráð fyrir að samkynhneigð væri villa eða ruglingur og við náðum að koma því út úr málinu. Þetta mætti gera með fleiri orð. Mér þykir vænt um íslenskuna og þykir leiðinlegt að sjá einhverja komast upp með að koma svona orðum inn í málið.“ Þá nefnir hann að mörg íslensk orð feli í sér stæka kvenfyrirlitningu. „Við ættum aldrei að nota orð eins og tengdamömmubox. Þetta er eins og lélegur Benny Hill brandari því hverjar eru tengdamömmur? Jú, fullorðnar konur. Við erum í raun að segja að allar fullorðnar konur séu leiðinlegar og tilvalið að stinga þeim í plastbox ofan á bílinn.“ Jón ítrekar að hann sé ekki íslenskufræðingur og að bókin sé að miklu leyti hugsuð sem skemmtibók. Hann vill þó einnig vekja fólk til umhugsunar um tungumálið sem við notum á hverjum einasta degi, áhrif þess og mátt.
Birtist í Fréttablaðinu Bókmenntir Íslenska á tækniöld Mest lesið „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Lífið Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Frægt fólk og feimnir karlar leita til Valgerðar spákonu Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Tveggja barna foreldrar eftir erfiða áhættumeðgöngu Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið Fleiri fréttir „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Frægt fólk og feimnir karlar leita til Valgerðar spákonu Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Finna gersemar og handsama lygaþvælu og rusl Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp „Ef við erum ekki að fara fá matareitrun núna þá er ekki hægt að fá matareitrun“ Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Breiðholtsskóli og Hagaskóli áfram í Skrekk Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Segist aldrei myndu deita Depp Tjáði sig óvænt um sína fyrrverandi Sunneva nefndi son Jóhönnu Tanja Ýr og Ryan fengu að vita kynið á sjöttu viku Meirihluti er haldinn loddaralíðan Tveggja barna foreldrar eftir erfiða áhættumeðgöngu Tapaði miklum peningum í vínbransanum Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Stjörnulífið: Hrekkjavaka og seiðandi kroppar Quincy Jones er látinn Dawson's Creek leikari með krabbamein Kom út úr skápnum er hún lýsti yfir stuðningi við Harris Margot Robbie orðin mamma Syndir sex kílómetra með kayak í eftirdragi Mennirnir sem allir eru að tala um: Hverjir eru Costco-gæjarnir og Rizzlerinn? Krakkatían: Vatnsmelónur, fótbolti og grænn froskur Myndaveisla: Snjórinn féll á bjórþyrsta borgara Afmæliskaka hinnar sönnu raunveruleikastjörnu? Sjá meira