Bílar í borgum Hilmar Þór Björnsson skrifar 27. september 2019 07:00 Það vita það flestir að bíllinn mengar, er heilsuspillandi, tekur gríðarlega mikið pláss, veldur slysum og er samfélagslega óhemju dýr. Hann kostar líka mikið fyrir alla sem þurfa að reka slíkt farartæki. Flestir vita líka að einkabíllinn er ekki heppilegur í borgum og að það er ekki auðvelt að losna við hann úr þeim borgum sem eru skipulagðar á hans forsendum. Það er ekki nema rétt rúm öld síðan einkabíllinn kom til sögunnar og fór að breyta daglegu lífi fólks. Fljótlega eftir að bíllinn varð almannaeign fór hann að verða aðal skipulagsforsendan. Áður voru borgir skipulagðar fyrir gangandi vegfarendur. Allt var í göngufæri í gömlu borgunum. Þegar bíllinn kom breyttist allt skipulag borganna. Menn sáu fyrir sér framtíðina með einum til tveimur, jafnvel þremur einkabílum á hverju heimili og miklum hreyfanleika fólks og ferðafrelsi. Einkabíllinn breytti hugmyndum fólks um borgarskipulag. Heimilin fjarlægðust þjónustuna og atvinnutækifærin. Fólk vildi hafa þetta svona. Svona var tíðarandinn. Útþensla borganna hófst og varð f ljótlega nánast stjórnlaus. Á árunum milli 1950-60 fór Jane Jacobs, blaðamaður, í broddi þeirrar fylkingar í Vesturheimi, sem barðist fyrir því að ekki yrðu lagðar hraðbrautir inni í borgunum. Margir telja að hún og aðgerðarsinnar hafi bjargað New York frá eyðileggingu, af völdum einkabílsins. Til stóð að leggja hraðbrautir hátt yfir núverandi gatnakerfinu á neðri hluta Manhattan. Í kjölfarið reis upp grasrótarhreyfing í Evrópu sem vildi stemma stigu við yfirgangi einkabílsins í mörgum borgum. Á sama tíma og grasrótin og framsæknir sérfræðingar og fræðimenn úti í heimi voru búnir að átta sig á böli einkabílsins í borgum var fólk í Reykjavík að vinna að aðalskipulagi Reykjavíkur 1962-84 sem unnið var á forsendum einkabílsins. Þessi einkabílahugmynd hefur verið meginstoð endurskoðunar aðalskipulags Reykjavíkur allar götur síðan og allt þar til núgildandi aðalskipulag var samþykkt árið 2013. Þessar hugmyndir voru menn farnir að efast um víðast erlendis fyrir um 60 árum. Á námsárum mínum í Kaupmannahöfn um 1970 voru allir búnir að átta sig á þessu og meðtaka. Í Kaupmannahöfn var fyrsta göngugatan opnuð 1962 og það sama átti sér stað í París og víða annars staðar. Nú hafa margar miðborgir nánast losað sig við einkabílinn. Það er löngu ljóst að einkabíllinn er ekki heppilegt samgöngutæki í borgum. Margar borgir stefna nú að því að snúa þróuninni við og takmarka einkabílaumferð verulega innan borgarmarkanna. Þessi þróun kemur í kjölfar þess að öflugum almenningssamgöngum hefur verið komið á fót, en ekki áður eins og er að gerast hér á höfuðborgarsvæðinu. Það er söguleg staðreynd að gömlu borgirnar eru miklu eldri en einkabíllinn. Gömlu borgirnar eru mjög þéttar og frá upphafi skipulagðar á forsendum hins gangandi vegfaranda. Þessi saga og öflugar almenningssamgöngur hafa gert Kaupmannahöfn, London og París auðveldara fyrir að gönguvæða borgirnar að nýju og draga úr notkun einkabílsins. Yngri borgir og úthverfi gömlu borganna og borgir sem byggðust upp á forsendum einkabílsins eiga ekki eins auðvelt með að hafna honum. Forsenda skipulags þeirra var einkabíllinn og þær verða að sætta sig við það og taka mið af því, f inna aðrar lausnir á vandanum en þær sem gömlu borgirnar geta notfært sér. Það er engin ein lausn í sjónmáli varðandi þennan vanda, heldur stórt mengi margra lausna. Sú stærsta og mikilvægasta er sjálft borgarskipulagið. Þar liggur stærsti ávinningurinn og þar hafa menn slugsað mest undanfarna áratugi. Sjálfbært hverfaskipulag og flutningur stórra vinnustaða á borð við Landspítala úr miðborginni geta bjargað miklu. Það er ekki langt í að vinnuvikan verði aðeins 4 dagar. Það eitt ásamt sveigjanlegum vinnutíma mun hafa veruleg áhrif á umferðarálagið. Líklegt er að eftir 50-100 ár heyri einkabíllinn að mestu sögunni til sem aðalsamgöngutæki í f lestum borgum. Fólk mun nota almenningssamgöngur, hjóla og ganga og nota sjálf keyrandi deilibíla. Einkabíllinn mun verða notaður til skemmtunar og sem tómstundatæki líkt og vélsleðar og sportbátar og kannski til þess að skreppa í sumarbústað. Einkabíllinn mun ekki vera forsenda búsetu í borgunum. Í stað hans mun fólk fara fótgangandi eða hjólandi um sjálf bæra borgarhluta, þar sem allt er innan seilingar og í göngufæri. Hér er á ferðinni jákvæð þróun sem þarf að vera sársaukalaus og átakalaus fyrir alla. Það á ekki að neyða neinn til neins og ekki stilla fólki upp í andstæðar fylkingar eins og mátti skilja á fólki á bíllausa deginum um helgina. Ekki nánast sekta fólk fyrir að aka eftir Miklubrautinni. Menn eiga að stíga út úr einkabílnum af fúsum og frjálsum vilja af því að það er ódýrara, þægilegra og skemmtilegra en að aka, en ekki tilneyddir. Hin svokallaða „aðför gegn einkabílnum“, sem er rétt að byrja að sögn þeirra sem tala fyrir henni, sýnir ekki viðfangsefninu mikinn skilning, heldur skilningsleysi. Þetta er ekki stríð, heldur þróun sem staðið hefur í 60 ár og flestir sjá fyrir endann á. Bílar í borgum eru böl sem þarf að vinna á í mestu rósemd og fullri sátt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Hilmar Þór Björnsson Skipulag Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gera þarf skurk í búsetumálum eldri borgara Ólafur Ísleifsson skrifar Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir skrifar Skoðun Vilt þú breytingu á stjórn landsins? Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson skrifar Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Búsetufrelsi og lögheimilisskráning Heiðbrá Ólafsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og aðrar villur í umræðunni um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar Skoðun Þess vegna er ég á lista VG í Suðurkjördæmi Þorsteinn Ólafsson skrifar Skoðun Svínsleg mismunun gagnvart eldra fólki Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Hverjir myrða konur? Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar Skoðun „Það sé ykkur til fæðu“ - hugleiðing um jólamat Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Ferðafrelsið er dýrmætt Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson skrifar Skoðun Mannúðleg innflytjendastefna Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er vandamálið á húsnæðismarkaðinum og hvernig leysum við það Ómar Ingþórsson skrifar Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Evrópudagur sjúkraliða Sandra B. Franks skrifar Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Alvöru aðgerðir í húsnæðismálum – x við V Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Það vita það flestir að bíllinn mengar, er heilsuspillandi, tekur gríðarlega mikið pláss, veldur slysum og er samfélagslega óhemju dýr. Hann kostar líka mikið fyrir alla sem þurfa að reka slíkt farartæki. Flestir vita líka að einkabíllinn er ekki heppilegur í borgum og að það er ekki auðvelt að losna við hann úr þeim borgum sem eru skipulagðar á hans forsendum. Það er ekki nema rétt rúm öld síðan einkabíllinn kom til sögunnar og fór að breyta daglegu lífi fólks. Fljótlega eftir að bíllinn varð almannaeign fór hann að verða aðal skipulagsforsendan. Áður voru borgir skipulagðar fyrir gangandi vegfarendur. Allt var í göngufæri í gömlu borgunum. Þegar bíllinn kom breyttist allt skipulag borganna. Menn sáu fyrir sér framtíðina með einum til tveimur, jafnvel þremur einkabílum á hverju heimili og miklum hreyfanleika fólks og ferðafrelsi. Einkabíllinn breytti hugmyndum fólks um borgarskipulag. Heimilin fjarlægðust þjónustuna og atvinnutækifærin. Fólk vildi hafa þetta svona. Svona var tíðarandinn. Útþensla borganna hófst og varð f ljótlega nánast stjórnlaus. Á árunum milli 1950-60 fór Jane Jacobs, blaðamaður, í broddi þeirrar fylkingar í Vesturheimi, sem barðist fyrir því að ekki yrðu lagðar hraðbrautir inni í borgunum. Margir telja að hún og aðgerðarsinnar hafi bjargað New York frá eyðileggingu, af völdum einkabílsins. Til stóð að leggja hraðbrautir hátt yfir núverandi gatnakerfinu á neðri hluta Manhattan. Í kjölfarið reis upp grasrótarhreyfing í Evrópu sem vildi stemma stigu við yfirgangi einkabílsins í mörgum borgum. Á sama tíma og grasrótin og framsæknir sérfræðingar og fræðimenn úti í heimi voru búnir að átta sig á böli einkabílsins í borgum var fólk í Reykjavík að vinna að aðalskipulagi Reykjavíkur 1962-84 sem unnið var á forsendum einkabílsins. Þessi einkabílahugmynd hefur verið meginstoð endurskoðunar aðalskipulags Reykjavíkur allar götur síðan og allt þar til núgildandi aðalskipulag var samþykkt árið 2013. Þessar hugmyndir voru menn farnir að efast um víðast erlendis fyrir um 60 árum. Á námsárum mínum í Kaupmannahöfn um 1970 voru allir búnir að átta sig á þessu og meðtaka. Í Kaupmannahöfn var fyrsta göngugatan opnuð 1962 og það sama átti sér stað í París og víða annars staðar. Nú hafa margar miðborgir nánast losað sig við einkabílinn. Það er löngu ljóst að einkabíllinn er ekki heppilegt samgöngutæki í borgum. Margar borgir stefna nú að því að snúa þróuninni við og takmarka einkabílaumferð verulega innan borgarmarkanna. Þessi þróun kemur í kjölfar þess að öflugum almenningssamgöngum hefur verið komið á fót, en ekki áður eins og er að gerast hér á höfuðborgarsvæðinu. Það er söguleg staðreynd að gömlu borgirnar eru miklu eldri en einkabíllinn. Gömlu borgirnar eru mjög þéttar og frá upphafi skipulagðar á forsendum hins gangandi vegfaranda. Þessi saga og öflugar almenningssamgöngur hafa gert Kaupmannahöfn, London og París auðveldara fyrir að gönguvæða borgirnar að nýju og draga úr notkun einkabílsins. Yngri borgir og úthverfi gömlu borganna og borgir sem byggðust upp á forsendum einkabílsins eiga ekki eins auðvelt með að hafna honum. Forsenda skipulags þeirra var einkabíllinn og þær verða að sætta sig við það og taka mið af því, f inna aðrar lausnir á vandanum en þær sem gömlu borgirnar geta notfært sér. Það er engin ein lausn í sjónmáli varðandi þennan vanda, heldur stórt mengi margra lausna. Sú stærsta og mikilvægasta er sjálft borgarskipulagið. Þar liggur stærsti ávinningurinn og þar hafa menn slugsað mest undanfarna áratugi. Sjálfbært hverfaskipulag og flutningur stórra vinnustaða á borð við Landspítala úr miðborginni geta bjargað miklu. Það er ekki langt í að vinnuvikan verði aðeins 4 dagar. Það eitt ásamt sveigjanlegum vinnutíma mun hafa veruleg áhrif á umferðarálagið. Líklegt er að eftir 50-100 ár heyri einkabíllinn að mestu sögunni til sem aðalsamgöngutæki í f lestum borgum. Fólk mun nota almenningssamgöngur, hjóla og ganga og nota sjálf keyrandi deilibíla. Einkabíllinn mun verða notaður til skemmtunar og sem tómstundatæki líkt og vélsleðar og sportbátar og kannski til þess að skreppa í sumarbústað. Einkabíllinn mun ekki vera forsenda búsetu í borgunum. Í stað hans mun fólk fara fótgangandi eða hjólandi um sjálf bæra borgarhluta, þar sem allt er innan seilingar og í göngufæri. Hér er á ferðinni jákvæð þróun sem þarf að vera sársaukalaus og átakalaus fyrir alla. Það á ekki að neyða neinn til neins og ekki stilla fólki upp í andstæðar fylkingar eins og mátti skilja á fólki á bíllausa deginum um helgina. Ekki nánast sekta fólk fyrir að aka eftir Miklubrautinni. Menn eiga að stíga út úr einkabílnum af fúsum og frjálsum vilja af því að það er ódýrara, þægilegra og skemmtilegra en að aka, en ekki tilneyddir. Hin svokallaða „aðför gegn einkabílnum“, sem er rétt að byrja að sögn þeirra sem tala fyrir henni, sýnir ekki viðfangsefninu mikinn skilning, heldur skilningsleysi. Þetta er ekki stríð, heldur þróun sem staðið hefur í 60 ár og flestir sjá fyrir endann á. Bílar í borgum eru böl sem þarf að vinna á í mestu rósemd og fullri sátt.
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar
Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar
Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar
Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun