Við viljum starfsmannaleigur Þórlindur Kjartansson skrifar 5. október 2018 07:00 Hún er ekki falleg myndin sem dregin hefur verið upp í fréttaskýringarþættinum Kveikur af aðbúnaði og vinnuaðstöðu útlendinga sem hingað hafa komið í gegnum svokallaðar starfsmannaleigur. Það er skiljanlegt að margir hneykslist mjög á græðgi og siðleysi þeirra sem byggja rekstur sinn á því að nýta sér þetta vinnuafl. Sögurnar eru heldur ekki fallegar. Það er ekki nóg með að fólki séu borguð algjör lágmarkslaun heldur virðast sumar starfsmannaleigur og sumir verktakar færa sér það í ítrustu nyt að starfsmennirnir eru algjörlega utangátta í íslensku samfélagi, kunna hvorki hver er réttur þeirra eða hvernig á að leita hans—og eiga óhægt með að komast aftur heim jafnvel þótt þeim misbjóði hvernig komið er fram við þá. Starfsmennirnir eru sagðir borga himinháa leigu fyrir að hafa aðgang að litlum beddum í óhrjálegum kytrum, þurfa að troða sér í þröng bílsæti á leið til vinnu og þurfa svo jafnvel að ganga örna sinna ofan í húsgrunna. Ef gerð væri skoðanakönnun í dag er líklegt að samstaða þjóðarinnar væri næstum algjör um að þessar aðstæður erlends verkafólks séu ólíðandi. Það hefur heldur ekki staðið á fordæmingum úr öllum áttum. Þingmenn og ráðherrar, fræðingar, forstjórar og verkalýðsleiðtogar—„aðilar vinnumarkaðarins“—allir eru sammála um að þessa þjóðarskömm verði umsvifalaust að uppræta. En þarf þetta að koma á óvart?Hvaðan kemur þetta fólk? Út um alla borg og víða um land má sjá byggingarkrana og stillansa og þar í kring eru tugir verkamanna, klæddir eftir veðri, að keppast við að klára þetta og hitt hótelið, íbúðabygginguna eða verslunarhúsnæðið. Og út um allt land bölvar fólk því hversu erfitt er að fá iðnaðarmenn til þess að flísaleggja, draga rafmagn, mála og slá upp garðhúsum. Og hvert sem litið er eru hótel og gistiheimili og matsölustaðir og sjoppur þar sem starfsmennirnir standa tólf tíma vaktir við fremur óspennandi og einhæfar aðstæður, gegn lágum launum. Hvaðan kemur þetta fólk sem er tilbúið til þess að manna vaktirnar, þrífa herbergin, vaska upp og bera morgunmatinn á borð? Kemur það úr Háskóla Íslands? Sennilega ekki. Á sama tíma og þessi veruleiki blasir við, þá berast fréttir af því að launakjör opinberra starfsmanna séu nú að jafnaði umtalsvert betri heldur en þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækjum. Ekki nóg með að starfsöryggið sé nánast pottþétt, heldur eru launin hærri líka. Og þrátt fyrir þessa stöðu heyrist sú krafa frá háskólamenntuðum ríkisstarfsmönnum að skólaganga sé ekki metin nægilega hátt til launa á Íslandi. Krafan er sú að launamunurinn á þeim sem stendur í slyddu uppi á þaki og þeim sem nýtur skjólsins sé meiri—ekki minni. En svona erum við búin að ákveða að hafa þetta, og ef eitthvað er þá er krafan sú að við göngum jafnvel lengra á þessari braut.Meðvituð stefna Þetta er nefnilega algjörlega meðvitað val, og það endurspeglast fullkomlega í allri opinberri umræðu—að þegar valið stendur um það hvort gera eigi hlutina vel eða ódýrt, þá verður ódýrt alltaf fyrir valinu. Flesta hryllir við því að þekkja aðbúnað starfsmannanna sem framleiða tvö þúsund króna stuttermabolina fyrir alþjóðlegar fatakeðjur—en það er bara of góður díll til að sleppa honum. Þótt við vitum að það taki eina manneskju meira en heilan dag að prjóna góða peysu, þá veljum við að trúa því að hægt sé að selja sambærilega vöru á níu þúsund krónur út úr búð. Það er líka meðvituð þróun í samfélaginu sem hefur leitt til þess að byggingaframkvæmdir á Íslandi eru ómögulegar nema með aðkomu vinnuafls frá útlöndum. Hún felst í ofuráherslu á bóklegan lærdóm fyrir langstærstan hluta þjóðarinnar á meðan við höfum leyft risastórum gloppum að myndast í þeirri þekkingu og verkviti sem þarf til þess að byggja upp og viðhalda grundvallariðnviðum samfélagsins. Og það er líka meðvituð þróun að sú freisting er nánast ómótstæðileg fyrir framkvæmdaaðila að notast við starfsmannaleigur til þess að ná niður kostnaði. Er það ekki háværasta krafan út um allt í dag að tryggja þurfi fólki aðgang að ódýru húsnæði? Hvernig á að byggja þetta ódýra húsnæði, ef það er ekki til fólk sem kann að byggja það? Og hvernig á það að vera ódýrt ef það á að vera hægt að borga fólki mannsæmandi laun?Falinn kostnaður Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart. Á meðan við veljum alltaf ódýrasta matinn, ódýrustu flíkurnar og viljum ódýrara húsnæði—þá geta framleiðendur ekki annað en svarað þeim kröfum. Það er ekki fyrr en fólk er tilbúið til þess að færa einhverjar fórnir og velja öðruvísi—með því að borga hærra verð, sinna sjálft erfiðari vinnu eða sætta sig við minni eða öðruvísi neyslu—sem hneykslunin yfir meðferðinni á erlendum starfsmönnum fer að verða raunverulega trúverðug. Þegar hlutir eru grunsamlega ódýrir, þá er það oftast vegna þess að einhver annar ber kostnaðinn. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þórlindur Kjartansson Mest lesið Braggablús Ölmu Eyþór Kristleifsson Skoðun Kosningabaráttan er kostuð af þér Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Heilbrigðiskerfi framtíðarinnar Victor Guðmundsson Skoðun Helvítis Píratarnir Unnar Þór Sæmundsson Skoðun Af hverju ætti ég að standa með kennurum? Stefán Birgir Jóhannesson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Er „woke-ismi“ genginn of langt? Tanja Mjöll Ísfjörð Magnúsdóttir Skoðun Dýrkeypt jólagjöf Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Sálfræðiþjónusta: Ég var heppinn að pabbi hafi greinst með krabbamein Davíð Brynjar Sigurjónsson Skoðun Reikningskúnstir Ragnars Þórs Björn Leví Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsi eftir íbúafund gærdagsins Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Framtíðin er í húfi Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Drodzy Polacy Jóhann Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Fáránleg fjármálastjórn Sigurður Oddsson skrifar Skoðun Fyrirsjáanleiki fyrir ferðaþjónustuna Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Sjávarútvegurinn - Unga fólkið er framtíðin Arnar Jónsson,Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hver verða lykilgildin í næsta stjórnarsáttmála? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Ungt fólk í Hafnarfirði stendur með Rósu Guðbjartsdóttur Hópur ungs fólks í Hafnarfirði skrifar Skoðun Kjósum frið Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Af hverju kýs ég frjálslyndi og frelsi? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Píratar, frumkvöðlar í íslenskum stjórnmálum Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Lilja lofar öllu fögru Björn B Björnsson skrifar Skoðun Siðlaus einkavæðing gegn almannahagsmunum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Reikningskúnstir Ragnars Þórs Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Sögulegt tækifæri Logi Einarsson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Sæunn Gísladóttir,Sindri S. Kristjánsson skrifar Skoðun X í C fyrir framtíð á Íslandi Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Kosið um stefnu Axel Jón Ellenarson skrifar Skoðun Byggjum og náum niður vöxtum og verðbólgu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ríkisstjórnir síðustu ára hafa vanrækt barnamál Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Opnum fjöldahjálparstöð! Aðalheiður Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflug garðyrkja – lykill að matvælaöryggi og grænni framtíð Guðrún Hafsteinsdóttir,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Vinnum gullið, stór áfangi inn í bjarta framtíð íþrótta á Íslandi Vésteinn Hafsteinsson skrifar Skoðun HSU réttir upp hönd í aðdraganda Alþingiskosninga Díana Óskarsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Umhverfisvernd og syndaflóð Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Nei þeir mega það ekki! Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Höldum rónni og höldum áfram Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Raunveruleiki vændis Drífa Snædal skrifar Skoðun Tryggjum breytingar í málefnum eldri borgara Alma D. Möller skrifar Skoðun Af hverju ætti ég að standa með kennurum? Stefán Birgir Jóhannesson skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn stendur með landsbyggðinni Hildur Sólveig Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Hún er ekki falleg myndin sem dregin hefur verið upp í fréttaskýringarþættinum Kveikur af aðbúnaði og vinnuaðstöðu útlendinga sem hingað hafa komið í gegnum svokallaðar starfsmannaleigur. Það er skiljanlegt að margir hneykslist mjög á græðgi og siðleysi þeirra sem byggja rekstur sinn á því að nýta sér þetta vinnuafl. Sögurnar eru heldur ekki fallegar. Það er ekki nóg með að fólki séu borguð algjör lágmarkslaun heldur virðast sumar starfsmannaleigur og sumir verktakar færa sér það í ítrustu nyt að starfsmennirnir eru algjörlega utangátta í íslensku samfélagi, kunna hvorki hver er réttur þeirra eða hvernig á að leita hans—og eiga óhægt með að komast aftur heim jafnvel þótt þeim misbjóði hvernig komið er fram við þá. Starfsmennirnir eru sagðir borga himinháa leigu fyrir að hafa aðgang að litlum beddum í óhrjálegum kytrum, þurfa að troða sér í þröng bílsæti á leið til vinnu og þurfa svo jafnvel að ganga örna sinna ofan í húsgrunna. Ef gerð væri skoðanakönnun í dag er líklegt að samstaða þjóðarinnar væri næstum algjör um að þessar aðstæður erlends verkafólks séu ólíðandi. Það hefur heldur ekki staðið á fordæmingum úr öllum áttum. Þingmenn og ráðherrar, fræðingar, forstjórar og verkalýðsleiðtogar—„aðilar vinnumarkaðarins“—allir eru sammála um að þessa þjóðarskömm verði umsvifalaust að uppræta. En þarf þetta að koma á óvart?Hvaðan kemur þetta fólk? Út um alla borg og víða um land má sjá byggingarkrana og stillansa og þar í kring eru tugir verkamanna, klæddir eftir veðri, að keppast við að klára þetta og hitt hótelið, íbúðabygginguna eða verslunarhúsnæðið. Og út um allt land bölvar fólk því hversu erfitt er að fá iðnaðarmenn til þess að flísaleggja, draga rafmagn, mála og slá upp garðhúsum. Og hvert sem litið er eru hótel og gistiheimili og matsölustaðir og sjoppur þar sem starfsmennirnir standa tólf tíma vaktir við fremur óspennandi og einhæfar aðstæður, gegn lágum launum. Hvaðan kemur þetta fólk sem er tilbúið til þess að manna vaktirnar, þrífa herbergin, vaska upp og bera morgunmatinn á borð? Kemur það úr Háskóla Íslands? Sennilega ekki. Á sama tíma og þessi veruleiki blasir við, þá berast fréttir af því að launakjör opinberra starfsmanna séu nú að jafnaði umtalsvert betri heldur en þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækjum. Ekki nóg með að starfsöryggið sé nánast pottþétt, heldur eru launin hærri líka. Og þrátt fyrir þessa stöðu heyrist sú krafa frá háskólamenntuðum ríkisstarfsmönnum að skólaganga sé ekki metin nægilega hátt til launa á Íslandi. Krafan er sú að launamunurinn á þeim sem stendur í slyddu uppi á þaki og þeim sem nýtur skjólsins sé meiri—ekki minni. En svona erum við búin að ákveða að hafa þetta, og ef eitthvað er þá er krafan sú að við göngum jafnvel lengra á þessari braut.Meðvituð stefna Þetta er nefnilega algjörlega meðvitað val, og það endurspeglast fullkomlega í allri opinberri umræðu—að þegar valið stendur um það hvort gera eigi hlutina vel eða ódýrt, þá verður ódýrt alltaf fyrir valinu. Flesta hryllir við því að þekkja aðbúnað starfsmannanna sem framleiða tvö þúsund króna stuttermabolina fyrir alþjóðlegar fatakeðjur—en það er bara of góður díll til að sleppa honum. Þótt við vitum að það taki eina manneskju meira en heilan dag að prjóna góða peysu, þá veljum við að trúa því að hægt sé að selja sambærilega vöru á níu þúsund krónur út úr búð. Það er líka meðvituð þróun í samfélaginu sem hefur leitt til þess að byggingaframkvæmdir á Íslandi eru ómögulegar nema með aðkomu vinnuafls frá útlöndum. Hún felst í ofuráherslu á bóklegan lærdóm fyrir langstærstan hluta þjóðarinnar á meðan við höfum leyft risastórum gloppum að myndast í þeirri þekkingu og verkviti sem þarf til þess að byggja upp og viðhalda grundvallariðnviðum samfélagsins. Og það er líka meðvituð þróun að sú freisting er nánast ómótstæðileg fyrir framkvæmdaaðila að notast við starfsmannaleigur til þess að ná niður kostnaði. Er það ekki háværasta krafan út um allt í dag að tryggja þurfi fólki aðgang að ódýru húsnæði? Hvernig á að byggja þetta ódýra húsnæði, ef það er ekki til fólk sem kann að byggja það? Og hvernig á það að vera ódýrt ef það á að vera hægt að borga fólki mannsæmandi laun?Falinn kostnaður Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart. Á meðan við veljum alltaf ódýrasta matinn, ódýrustu flíkurnar og viljum ódýrara húsnæði—þá geta framleiðendur ekki annað en svarað þeim kröfum. Það er ekki fyrr en fólk er tilbúið til þess að færa einhverjar fórnir og velja öðruvísi—með því að borga hærra verð, sinna sjálft erfiðari vinnu eða sætta sig við minni eða öðruvísi neyslu—sem hneykslunin yfir meðferðinni á erlendum starfsmönnum fer að verða raunverulega trúverðug. Þegar hlutir eru grunsamlega ódýrir, þá er það oftast vegna þess að einhver annar ber kostnaðinn.
Sálfræðiþjónusta: Ég var heppinn að pabbi hafi greinst með krabbamein Davíð Brynjar Sigurjónsson Skoðun
Skoðun Ungt fólk í Hafnarfirði stendur með Rósu Guðbjartsdóttur Hópur ungs fólks í Hafnarfirði skrifar
Skoðun Siðlaus einkavæðing gegn almannahagsmunum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Sögulegt tækifæri Logi Einarsson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Sæunn Gísladóttir,Sindri S. Kristjánsson skrifar
Skoðun Öflug garðyrkja – lykill að matvælaöryggi og grænni framtíð Guðrún Hafsteinsdóttir,Vilhjálmur Árnason skrifar
Skoðun Vinnum gullið, stór áfangi inn í bjarta framtíð íþrótta á Íslandi Vésteinn Hafsteinsson skrifar
Sálfræðiþjónusta: Ég var heppinn að pabbi hafi greinst með krabbamein Davíð Brynjar Sigurjónsson Skoðun