Plútó innan seilingar 18. janúar 2015 09:00 Geimkanninn New Horizon verður í návígi við Plútó í júlí á þessu ári. mynd/nasa Eins og allir áhugamenn um sólkerfið okkar ágæta vita þá hefur Plútó ekki átt sjö dagana sæla frá því að hann var uppgötvaður árið 1930. Stjörnufræðingar hópast reglulega saman á fjölmennum ráðstefnum til að endurskilgreina dvergreikistjörnuna (og djamma, auðvitað). Þannig hefur eðli Plútós ávallt verið á reiki – hann er nánast orðin að óræðum hlut. Uppgötvun stjörnufræðingsins Clydes W. Tombaugh árið 1930 var auðvitað stórmerkileg. Skyndilega fjölgaði plánetunum í sólkerfinu um eina og voru nú níu talsins. Sjálft nafnið kom stuttu seinna. Ellefu ára gömul stúlka, Venetia Burney, á heiðurinn af því. Venetia var hrifin af klassískri goðafræði og skýrði reikistjörnuna Plútó í höfuðið á undirheimaguðinum. Ekkert Disney-kjaftæði hjá Venetiu litlu. Plútó: Brothætt sál Plútó var uppáhald allra og naut sín í faðmi stóru systkina sinna. Þessu James Dean-tímabili Plútós lauk endanlega árið 2007 þegar stjörnufræðingar færðu hann í nýjan flokk. Plútó varð fyrsta dvergreikistjarnan, mikið feimnismál meðal himintunglanna. Þó svo að deilt sé um skilgreiningar þá er Plútó einstaklega áhugavert fyrirbæri. Dvergreikistjarnan er, líkt og plánetur sólkerfisins, á sporöskjulaga braut um sólu og uppfyllir þar með fyrsta af þremur skilyrðum fyrir skilgreiningunni pláneta. Þegar mest lætur er Plútó í 7,5 milljarða kílómetra fjarlægð frá Jörðu. Það tekur Plútó 248 ár að fara einn hring um sólu. Plútó hefur farið þriðjung þeirrar leiðar síðan hann var uppgötvaður fyrir 85 árum. Plútó uppfyllir síðan annað skilyrðið sem tekur til massa, þyngdarkrafts og lögunar. Þó svo að massi Plútós sé í kringum 1,31 x 1.022 kg (0,24% af massa Jarðar) þá er hann sannarlega hnöttur. Þrátt fyrir að hafa nægilegan massa til að taka á sig hefðbundna mynd reikistjörnu hefur Plútó ekki getað „hreinsað“ umhverfi sitt og fellur þar með á prófi stjörnufræðinga. Þessi staðreynd og uppgötvun Kuiper-beltisins árið 1992 gefur til kynna að Plútó sé í raun reikisteinn, einn af útvörðum sólkerfisins og á rætur að rekja til hnullunga sem mynduðust þegar efnisþokur tóku að þéttast og mynda reikistjörnur á árdögum sólkerfisins. Ísilögð veröld Vegna fjarlægðar Plútós frá Jörðu hefur reynst erfitt að skera úr um stærð hans og aðra eiginleika. Líklega er þvermál Plútós einn þriðji af þvermáli Jarðar. Yfirborðið ísilagt og meðalhitastig þægilegar 225°C (alkul er 273,15°C). Svo það gæti verið að flóknar lífrænar sameindir séu til staðar á Plútó og andrúmsloft, þótt ótrúlegt megi virðast, sem samanstendur af köfnunarefni, metani og koltvísýringi. „Þegar rannsóknir á plánetum eru annars vegar þá er Plútó Everestfjall,“ sagði Alan Stern, yfirmaður rannsókna hjá New Horizons-verkefninu, á blaðamannafundi fyrr í þessum mánuði. „Þetta verkefni markar endalok fyrstu rannsókna á reikistjörnunum. Við erum komin á fjarlægasta áfangastaðinn með hraðskreiðasta geimfar sögunnar.“ Þegar New Horizons var skotið á loft þurfti geimfarið að ná rúmlega 58 þúsund kílómetra hraða á klukkustund til að sleppa frá Jörðu. Um leið og það gerðist var slökkt á vélunum og geimfarið þaut í átt að Plútó. Þannig að New Horizons æðir nú í átt að Plútó á 47-földum hljóðhraða og hefur ferðast 4,8 milljarða kílómetra á 0 krónum á lítrann, þökk sé Newton. Kostnaður verkefnisins nemur reyndar 91 milljarði króna. New Horizon skotið á loft í janúar 2006mynd/nasa Tímamót Þann 14. júlí næstkomandi mun New Horizons æða fram hjá Plútó og taka ljósmyndir í návígi (í 10 þúsund kílómetra fjarlægð frá Plútó) og í kjölfarið halda á vit ævintýranna í Kuiper-beltinu. Plútó og Kuiper-beltið eru dularfull fyrirbæri en líkur eru á að gögnin frá New Horizons muni varpa ljósi á uppruna þeirra og þar með uppruna sólkerfisins. Litlar, ísilagðar dvergreikistjörnur eru líklega algengustu plánetur alheimsins. „New Horizons-verkefnið mun bylta skilningi okkar á hvernig reikistjörnur haga sér í Kuiperbeltinu,“ sagði William McKinnon hjá Washington-háskóla. „Við erum á leiðinni að hinni dæmigerði plánetu í Kuiper-beltinu.“ Eftir náin kynni við Plútó mun New Horizons halda í átt að öðrum dvergreikistjörnum í Kuiperbeltinu. Hvort það verkefni verði að veruleika veltur á því hvort fjármagn fáist frá NASA. „Frá vísindalegum sjónarhóli er þetta verkefni ekki ólíkt því sem við höfum gert með geimkanna á sporbraut um aðrar plánetur. Þó svo að New Horizons yfirgefi Plútó mun hann halda áfram að senda okkur gögn. Þau munu í raun halda áfram að koma í 16 mánuði,“ sagði McKinnon. Plútó Geimurinn Mest lesið Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Innlent Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Innlent Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Innlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Erlent Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Innlent Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Innlent Læknir í Kópavogi blekkti fjölskyldu sína með lygasögu um krabbamein Innlent Fleiri fréttir Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Atvinnuþátttaka innflytjenda meiri en Íslendinga en fjárhagsstaða verri Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Framsóknarflokkurinn mælist aftur inni Áttatíu starfsmenn í biðstöðu og HM-hópur Íslands Viðreisn býður fram undir eigin merkjum í Árborg Ekið á hjólreiðamann og hann fluttur á bráðamóttöku Val á þingflokksformanni bíður betri tíma Tvö vilja byggja Fossvogsbrú en bæði yfir áætluðum kostnaði Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Ekki sama manneskjan eftir hörmungarnar á Gasa Skorar á ríkisstjórnina að fjármagna íslenskunám Eggert Benedikt settur forstjóri Hafró Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Rafmagnslaust á Dalvík, Hrísey og nágrenni Hætt við sameiningu HA og Háskólans á Bifröst Bjóða Grindvíkingum á seiglunámskeið Fimmtungur getur ekki keypt afmælisgjafir fyrir börnin sín Reyna að bjarga starfseminni á Möltu og slæmar fregnir af makrílveiðinni Bein útsending: Loftslagsdagurinn Bein útsending: Staða launafólks á Íslandi Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Konur og háskólamenntaðir líklegri til að vilja frekari aðgerðir gegn Ísrael Bein útsending: Heilbrigðistæknilausnir og -þjónusta Biskup Íslands heimsækir Úkraínu Vissu af auknum töfum en óraði ekki fyrir viðbrögðunum Sjá meira
Eins og allir áhugamenn um sólkerfið okkar ágæta vita þá hefur Plútó ekki átt sjö dagana sæla frá því að hann var uppgötvaður árið 1930. Stjörnufræðingar hópast reglulega saman á fjölmennum ráðstefnum til að endurskilgreina dvergreikistjörnuna (og djamma, auðvitað). Þannig hefur eðli Plútós ávallt verið á reiki – hann er nánast orðin að óræðum hlut. Uppgötvun stjörnufræðingsins Clydes W. Tombaugh árið 1930 var auðvitað stórmerkileg. Skyndilega fjölgaði plánetunum í sólkerfinu um eina og voru nú níu talsins. Sjálft nafnið kom stuttu seinna. Ellefu ára gömul stúlka, Venetia Burney, á heiðurinn af því. Venetia var hrifin af klassískri goðafræði og skýrði reikistjörnuna Plútó í höfuðið á undirheimaguðinum. Ekkert Disney-kjaftæði hjá Venetiu litlu. Plútó: Brothætt sál Plútó var uppáhald allra og naut sín í faðmi stóru systkina sinna. Þessu James Dean-tímabili Plútós lauk endanlega árið 2007 þegar stjörnufræðingar færðu hann í nýjan flokk. Plútó varð fyrsta dvergreikistjarnan, mikið feimnismál meðal himintunglanna. Þó svo að deilt sé um skilgreiningar þá er Plútó einstaklega áhugavert fyrirbæri. Dvergreikistjarnan er, líkt og plánetur sólkerfisins, á sporöskjulaga braut um sólu og uppfyllir þar með fyrsta af þremur skilyrðum fyrir skilgreiningunni pláneta. Þegar mest lætur er Plútó í 7,5 milljarða kílómetra fjarlægð frá Jörðu. Það tekur Plútó 248 ár að fara einn hring um sólu. Plútó hefur farið þriðjung þeirrar leiðar síðan hann var uppgötvaður fyrir 85 árum. Plútó uppfyllir síðan annað skilyrðið sem tekur til massa, þyngdarkrafts og lögunar. Þó svo að massi Plútós sé í kringum 1,31 x 1.022 kg (0,24% af massa Jarðar) þá er hann sannarlega hnöttur. Þrátt fyrir að hafa nægilegan massa til að taka á sig hefðbundna mynd reikistjörnu hefur Plútó ekki getað „hreinsað“ umhverfi sitt og fellur þar með á prófi stjörnufræðinga. Þessi staðreynd og uppgötvun Kuiper-beltisins árið 1992 gefur til kynna að Plútó sé í raun reikisteinn, einn af útvörðum sólkerfisins og á rætur að rekja til hnullunga sem mynduðust þegar efnisþokur tóku að þéttast og mynda reikistjörnur á árdögum sólkerfisins. Ísilögð veröld Vegna fjarlægðar Plútós frá Jörðu hefur reynst erfitt að skera úr um stærð hans og aðra eiginleika. Líklega er þvermál Plútós einn þriðji af þvermáli Jarðar. Yfirborðið ísilagt og meðalhitastig þægilegar 225°C (alkul er 273,15°C). Svo það gæti verið að flóknar lífrænar sameindir séu til staðar á Plútó og andrúmsloft, þótt ótrúlegt megi virðast, sem samanstendur af köfnunarefni, metani og koltvísýringi. „Þegar rannsóknir á plánetum eru annars vegar þá er Plútó Everestfjall,“ sagði Alan Stern, yfirmaður rannsókna hjá New Horizons-verkefninu, á blaðamannafundi fyrr í þessum mánuði. „Þetta verkefni markar endalok fyrstu rannsókna á reikistjörnunum. Við erum komin á fjarlægasta áfangastaðinn með hraðskreiðasta geimfar sögunnar.“ Þegar New Horizons var skotið á loft þurfti geimfarið að ná rúmlega 58 þúsund kílómetra hraða á klukkustund til að sleppa frá Jörðu. Um leið og það gerðist var slökkt á vélunum og geimfarið þaut í átt að Plútó. Þannig að New Horizons æðir nú í átt að Plútó á 47-földum hljóðhraða og hefur ferðast 4,8 milljarða kílómetra á 0 krónum á lítrann, þökk sé Newton. Kostnaður verkefnisins nemur reyndar 91 milljarði króna. New Horizon skotið á loft í janúar 2006mynd/nasa Tímamót Þann 14. júlí næstkomandi mun New Horizons æða fram hjá Plútó og taka ljósmyndir í návígi (í 10 þúsund kílómetra fjarlægð frá Plútó) og í kjölfarið halda á vit ævintýranna í Kuiper-beltinu. Plútó og Kuiper-beltið eru dularfull fyrirbæri en líkur eru á að gögnin frá New Horizons muni varpa ljósi á uppruna þeirra og þar með uppruna sólkerfisins. Litlar, ísilagðar dvergreikistjörnur eru líklega algengustu plánetur alheimsins. „New Horizons-verkefnið mun bylta skilningi okkar á hvernig reikistjörnur haga sér í Kuiperbeltinu,“ sagði William McKinnon hjá Washington-háskóla. „Við erum á leiðinni að hinni dæmigerði plánetu í Kuiper-beltinu.“ Eftir náin kynni við Plútó mun New Horizons halda í átt að öðrum dvergreikistjörnum í Kuiperbeltinu. Hvort það verkefni verði að veruleika veltur á því hvort fjármagn fáist frá NASA. „Frá vísindalegum sjónarhóli er þetta verkefni ekki ólíkt því sem við höfum gert með geimkanna á sporbraut um aðrar plánetur. Þó svo að New Horizons yfirgefi Plútó mun hann halda áfram að senda okkur gögn. Þau munu í raun halda áfram að koma í 16 mánuði,“ sagði McKinnon.
Plútó Geimurinn Mest lesið Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Innlent Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Innlent Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Innlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Erlent Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Innlent Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Innlent Læknir í Kópavogi blekkti fjölskyldu sína með lygasögu um krabbamein Innlent Fleiri fréttir Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Atvinnuþátttaka innflytjenda meiri en Íslendinga en fjárhagsstaða verri Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Framsóknarflokkurinn mælist aftur inni Áttatíu starfsmenn í biðstöðu og HM-hópur Íslands Viðreisn býður fram undir eigin merkjum í Árborg Ekið á hjólreiðamann og hann fluttur á bráðamóttöku Val á þingflokksformanni bíður betri tíma Tvö vilja byggja Fossvogsbrú en bæði yfir áætluðum kostnaði Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Ekki sama manneskjan eftir hörmungarnar á Gasa Skorar á ríkisstjórnina að fjármagna íslenskunám Eggert Benedikt settur forstjóri Hafró Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Rafmagnslaust á Dalvík, Hrísey og nágrenni Hætt við sameiningu HA og Háskólans á Bifröst Bjóða Grindvíkingum á seiglunámskeið Fimmtungur getur ekki keypt afmælisgjafir fyrir börnin sín Reyna að bjarga starfseminni á Möltu og slæmar fregnir af makrílveiðinni Bein útsending: Loftslagsdagurinn Bein útsending: Staða launafólks á Íslandi Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Konur og háskólamenntaðir líklegri til að vilja frekari aðgerðir gegn Ísrael Bein útsending: Heilbrigðistæknilausnir og -þjónusta Biskup Íslands heimsækir Úkraínu Vissu af auknum töfum en óraði ekki fyrir viðbrögðunum Sjá meira