Hve mörg eru fórnarlömbin? Guðmundur Magnússon skrifar 13. október 2005 15:20 Ekkert lát er á óöldinni í Írak. Á degi hverjum berast fregnir um mannfall í átökum bandarískra og breskra hermanna við uppreisnarmenn í landinu eða af völdum sjálfsvígsárása sem gerðar eru á hermennina eða innlenda hjálparmenn þeirra. Sá friður og stöðugleiki sem margir væntu í kjölfar innrásarinnar í landið í mars 2003 hefur látið á sér standa. Engar opinberar tölur eru til um mannfall í Íraksstríðinu og eftirköstum þess en ef marka má talningu sérfræðihóps sem heldur úti vefsíðu um þetta efni höfðu í gær á bilinu 15.229 til 17.443 óbreyttir borgarar í Írak fallið í átökunum frá upphafi. Talningin er byggð á opinberum upplýsingum um fallna og sérhvert tilvik skráð eins nákvæmlega og unnt er. Mikla athygli vakti í október síðastliðnum þegar sérfræðingar við Bloomberg-lýðheilsudeild John Hopkins háskólans í Baltimore í Bandaríkjunum birtu skýrslu í breska læknaritinu Lancet þar sem greint var rannsókn sem leitt hafði í ljós að hinir látnu af völdum stríðsins væru miklu fleiri en talið hefur verið eða allt að 100.000. Það er gífurlegur fjöldi og vakti að sjálfsögðu upp spurninguna um sjálfan tilganginn með herferðinni. Var hægt að réttlæta innrásina ef þessar tölur voru réttar? Dregið hefur verið í efa að upplýsingarnir séu á rökum reistar. Stjórnvöld í Bandaríkjunum og Bretlandi hafa ekki viljað fallast á þær. En þau hafa jafnframt hafnað kröfum um að opinberir aðilar framkvæmi nýja rannsókn. Þess vegna hafa þau sjálf engar tölur fram að færa til mótvægis né hafa þau sett fram faglega gagnrýni á rannsóknina. Málið hefur komið til umræðu hér á landi og hefur Davíð Oddsson utanríkisráðherra fullyrt í sjónvarpsfréttum að búið sé að hrekja tölur vísindamannanna í Lancet-greininni.. Er það rétt? Hver er sannleikurinn í málinu?Lancet-rannsóknin var unnin í Írak í september síðast liðnum.Hún fór þannig fram að valdar voru með tilviljanaúrtaki eitt þúsund fjölskyldur á 33 völdum svæðum í landinu, þær síðan heimsóttar og spurðar um barnsfæðingar og dauðsföll fyrir og eftir innrásina. Talað var við nær átta þúsund manns á tæplega þúsund heimilum. Niðurstaðan var sú að dauðsföll íraskra borgara voru 2,5 sinnum algengari á sautján mánaða tímabili eftir innrásina en fjórtán mánuði fyrir hana. Á 15 af stöðunum sem heimsóttir voru greindi fólk frá dauðsföllum sem rekja mátti til innrásarinnar og átaka og ástands vegna hennar. Flestir hinna látnu voru konur og börn. Talningin benti til þess að allt að 100 þúsund manns hefðu látist til viðbótar við eðlileg árleg dauðsföll í landinu. Með einum eða öðrum hætti var það rakið til styrjaldarástandsins. Deilt hefur verið um þessa tölu. Enginn vafi er á því að upplýsinga var aflað við mjög erfiðar aðstæður og ekki var sannreynt með dánarvottorðum nema í ákveðnum tilvikum að satt og rétt væri greint frá. Rannsóknarmenn töldu þó ekki ástæðu til að efast. En þeir viðurkenna að tölurnar sem framreiknaðar eru út frá úrtakinu geti ekki verið alveg nákvæmar en það breyti því ekki að þær séu mjög nærri lagi. Yfirmaður rannsóknarinnar, Les Roberts, telur tölurnar meira að segja varfærnislegar. Hinir látnu kunni að vera mun fleiri. Rannsóknaraðferðin sjálf, val úrtaks og viðmiðanir, er talin traust, byggir á sömu tölfræði og skoðanakannanir, og hefur áður verið notast við hana í stríðshrjáðum löndum eins og Afganistan og Kosovo án þess að deilt hafi verið um niðurstöðurnar. Vefritið Slate.com hefur birt grein þar sem talin 100.000 er dregin í efa og bent á að samkvæmt tölfræðilegum grundvelli verksins geti hinir látnu verið nærri 90 þúsund færri eða fleiri. Þessi ályktun hefur þó verið talin fráleit í úttekt á málinu í tímaritinu Economist eins og lesa má hér. Segja má að vafi leiki á nákvæmni talnanna sem birtar voru í Lancet. Ekki er þó rétt að tala um að niðurstaðan hafi verið hrakin. Segja má að ekki sé hægt að kveða upp úr um hvort tölurnar séu í raun réttar nema með nákvæmari rannsókn í Írak, rannsókn sem Bandaríkjamenn og Bretar hafa fram að þessu ekki viljað fallast á að framkvæma. En hvort sem Lancet-greinin hefur hitt á rétta tölu eða ekki er ljóst að óbreyttir borgarar sem látist hafa í Íraksstríðinu eru langtum fleiri en nokkurn óraði fyrir í upphafi hernaðarins og langtum fleiri en hægt er að réttlæta.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit Skoðun Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Grípum tækifærin og sköpum bjartari framtíð Ísak Leon Júlíusson Skoðun Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Frelsi til að búa þar sem þú vilt Sæunn Gísladóttir Skoðun Halldór 9.11.2024 Halldór Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Öryggis annarra vegna… Ingunn Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Frelsi til að búa þar sem þú vilt Sæunn Gísladóttir skrifar Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit skrifar Skoðun Grípum tækifærin og sköpum bjartari framtíð Ísak Leon Júlíusson skrifar Skoðun Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Niðurskurðarhnífnum beitt á skólana Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggis annarra vegna… Ingunn Björnsdóttir skrifar Skoðun Verðmæti leikskólans Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Vítahringur ofbeldis og áfalla Paola Cardenas skrifar Skoðun Heilbrigð sál í hraustum líkama Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Að segja bara eitthvað Hulda María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Vegurinn heim Tinna Rún Snorradóttir skrifar Skoðun Framsókn setur heimilin í fyrsta sæti Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Allt mannanna verk - orkuöryggi á Íslandi Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvert er planið? Þorleifur Hallbjörn Ingólfsson skrifar Skoðun Íslenskan heldur velli Stefán Atli Rúnarsson,Jóhann F K Arinbjarnarson skrifar Skoðun Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Ný gömul menntastefna Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Krafa um árangur í atvinnu- og samgöngumálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn fjölskyldunnar Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Píratar standa með fólki í vímuefnavanda Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Lenda menn í fangelsi eftir misheppnaða skólagöngu? Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun Andlát ungrar manneskju hefur gáruáhrif á allt samfélagið Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Báknið burt - hvaða bákn? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll börn! Gunnhildur Jakobsdóttir ,Kolbrún Kristínardóttir skrifar Sjá meira
Ekkert lát er á óöldinni í Írak. Á degi hverjum berast fregnir um mannfall í átökum bandarískra og breskra hermanna við uppreisnarmenn í landinu eða af völdum sjálfsvígsárása sem gerðar eru á hermennina eða innlenda hjálparmenn þeirra. Sá friður og stöðugleiki sem margir væntu í kjölfar innrásarinnar í landið í mars 2003 hefur látið á sér standa. Engar opinberar tölur eru til um mannfall í Íraksstríðinu og eftirköstum þess en ef marka má talningu sérfræðihóps sem heldur úti vefsíðu um þetta efni höfðu í gær á bilinu 15.229 til 17.443 óbreyttir borgarar í Írak fallið í átökunum frá upphafi. Talningin er byggð á opinberum upplýsingum um fallna og sérhvert tilvik skráð eins nákvæmlega og unnt er. Mikla athygli vakti í október síðastliðnum þegar sérfræðingar við Bloomberg-lýðheilsudeild John Hopkins háskólans í Baltimore í Bandaríkjunum birtu skýrslu í breska læknaritinu Lancet þar sem greint var rannsókn sem leitt hafði í ljós að hinir látnu af völdum stríðsins væru miklu fleiri en talið hefur verið eða allt að 100.000. Það er gífurlegur fjöldi og vakti að sjálfsögðu upp spurninguna um sjálfan tilganginn með herferðinni. Var hægt að réttlæta innrásina ef þessar tölur voru réttar? Dregið hefur verið í efa að upplýsingarnir séu á rökum reistar. Stjórnvöld í Bandaríkjunum og Bretlandi hafa ekki viljað fallast á þær. En þau hafa jafnframt hafnað kröfum um að opinberir aðilar framkvæmi nýja rannsókn. Þess vegna hafa þau sjálf engar tölur fram að færa til mótvægis né hafa þau sett fram faglega gagnrýni á rannsóknina. Málið hefur komið til umræðu hér á landi og hefur Davíð Oddsson utanríkisráðherra fullyrt í sjónvarpsfréttum að búið sé að hrekja tölur vísindamannanna í Lancet-greininni.. Er það rétt? Hver er sannleikurinn í málinu?Lancet-rannsóknin var unnin í Írak í september síðast liðnum.Hún fór þannig fram að valdar voru með tilviljanaúrtaki eitt þúsund fjölskyldur á 33 völdum svæðum í landinu, þær síðan heimsóttar og spurðar um barnsfæðingar og dauðsföll fyrir og eftir innrásina. Talað var við nær átta þúsund manns á tæplega þúsund heimilum. Niðurstaðan var sú að dauðsföll íraskra borgara voru 2,5 sinnum algengari á sautján mánaða tímabili eftir innrásina en fjórtán mánuði fyrir hana. Á 15 af stöðunum sem heimsóttir voru greindi fólk frá dauðsföllum sem rekja mátti til innrásarinnar og átaka og ástands vegna hennar. Flestir hinna látnu voru konur og börn. Talningin benti til þess að allt að 100 þúsund manns hefðu látist til viðbótar við eðlileg árleg dauðsföll í landinu. Með einum eða öðrum hætti var það rakið til styrjaldarástandsins. Deilt hefur verið um þessa tölu. Enginn vafi er á því að upplýsinga var aflað við mjög erfiðar aðstæður og ekki var sannreynt með dánarvottorðum nema í ákveðnum tilvikum að satt og rétt væri greint frá. Rannsóknarmenn töldu þó ekki ástæðu til að efast. En þeir viðurkenna að tölurnar sem framreiknaðar eru út frá úrtakinu geti ekki verið alveg nákvæmar en það breyti því ekki að þær séu mjög nærri lagi. Yfirmaður rannsóknarinnar, Les Roberts, telur tölurnar meira að segja varfærnislegar. Hinir látnu kunni að vera mun fleiri. Rannsóknaraðferðin sjálf, val úrtaks og viðmiðanir, er talin traust, byggir á sömu tölfræði og skoðanakannanir, og hefur áður verið notast við hana í stríðshrjáðum löndum eins og Afganistan og Kosovo án þess að deilt hafi verið um niðurstöðurnar. Vefritið Slate.com hefur birt grein þar sem talin 100.000 er dregin í efa og bent á að samkvæmt tölfræðilegum grundvelli verksins geti hinir látnu verið nærri 90 þúsund færri eða fleiri. Þessi ályktun hefur þó verið talin fráleit í úttekt á málinu í tímaritinu Economist eins og lesa má hér. Segja má að vafi leiki á nákvæmni talnanna sem birtar voru í Lancet. Ekki er þó rétt að tala um að niðurstaðan hafi verið hrakin. Segja má að ekki sé hægt að kveða upp úr um hvort tölurnar séu í raun réttar nema með nákvæmari rannsókn í Írak, rannsókn sem Bandaríkjamenn og Bretar hafa fram að þessu ekki viljað fallast á að framkvæma. En hvort sem Lancet-greinin hefur hitt á rétta tölu eða ekki er ljóst að óbreyttir borgarar sem látist hafa í Íraksstríðinu eru langtum fleiri en nokkurn óraði fyrir í upphafi hernaðarins og langtum fleiri en hægt er að réttlæta.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar