„Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar 30. júní 2025 10:31 Undanfarin misseri hafa átt sér stað miklar umræður um skólamál og skólakerfið í heild sinni jafnvel gjaldfellt, sér í lagi grunnskólinn. Umhverfi grunnskólans hefur breyst mikið frá því sem var. Það er fagnaðarefni að fólk hafi áhuga á því gríðarlega mikilvæga starfi sem þar fer fram en um leið er mikilvægt að umræðan sé á uppbyggilegum nótum. Á tímum breytinga má færa rök fyrir því að fagmennska sé mikilvægasta veganestið því hún er rauði þráðurinn í öllu starfi breytinga í skólum. Það er mín reynsla að kennarar þessa lands vinni af heilindum, leggi sig fram um að mæta nemendum þar sem þeir eru og leiti stöðugt leiða til að skapa þær aðstæður að nám geti átt sér stað. Sitt sýnist þó hverjum og ýmsum forsendum er skellt á borðið. Námsmatskvarða ber oft á góma í umræðu um grunnskólann. Sumir nefna að námsmatið sé óraunhæft og skili takmarkaðri vitneskju um stöðu nemenda. Raunin er sú að námsmatskvarðinn A, B, C er mun meira lýsandi fyrir nemendur heldur en tölukvarði. Nemendur fá mun betri lýsingu á hæfni sinni, hvar þeir hafa bætt sig og að hverju er raunhæft að stefna. Hann gefur kennara tækifæri til að kenna út frá markmiðum, nemendur átta sig betur á eigin stöðu og námsmeðvitund þeirra eykst svo um munar. Um leið gefst foreldrum betra tækifæri til að fylgjast með námi barna sinna. Aðalnámskrá grunnskóla sem gefin var út árið 2011 og boðaði þessar róttæku breytingar á námsmatskerfinu var langt í frá innleidd á markvissan hátt. Undirbúningur hefði vissulega mátt vera mun betri. Engu að síður er fjöldi skóla sem nýtir kerfið sem námskráin boðar á markvissan og upplýsandi hátt og uppskeran er ríkuleg. Nemendur vita einfaldlega til hvers ætlast. Einhverjir segja að matið sé huglægt. Námsmat byggt á tölukvarða er hins vegar líka huglægt. Þar semur kennarinn próf, ákvarðar stig fyrir hverja spurningu og allt traust er sett á fagmennsku við að telja stig. Með bókstafakerfinu er hins vegar auðveldara að rýna í fyrir hvað nákvæmlega er gefið, hvað það er sem liggur til grundvallar matinu og þannig gefur það nemendum innsýn í uppskeru, tækifæri til markmiðasetningar og almenns samtals um námið. Og þar komum við að kjarna málsins, því sem helst hefur verið notað til að stjaksetja skólakerfið í heild sinni. PISA. Þegar fyrirlögn PISA prófsins nálgast fer af stað mikil vinna innan skólanna við að hvetja nemendur til að gera sitt besta. Það sé mikilvægt fyrir skólakerfið að vita hvar Ísland stendur og þau séu þar mikilvægur hlekkur. Prófið er hins vegar langt og ramminn er stífur. Nemendur fá einungis stutta pásu, og eflaust hefði verkalýðsforystan eitthvað út á skipulagið að setja. Fyrirlögnin þarf þó að vera eins í öllum löndum og því má engu breyta. Í takti við aukna námsmeðvitund er hins vegar ein fyrsta spurning nemenda þegar prófið er kynnt: ,,Fáum við einkunn fyrir þetta?” Jafnvel þó nemendur sé hvattir til að gera sitt besta, nýta prófið sem æfingu, þá er alltaf ákveðinn hluti nemenda sem gerir það ekki - sá hluti sem er hagnaðardrifinn og veit að hann fær ekki beina endurgjöf. Þeim nemendum finnst þetta ekki skipta neinu máli. Nú í vor spjallaði ég við nemendur sem gengu út úr prófinu. Þrátt fyrir allskonar samræður fyrir prófið og hvatningu um að öll gerðu sitt besta gekk nokkuð stór hluti út hlæjandi. Þeim fannst prófið leiðinlegt, sáu engan tilgang með því að leggja sig fram og ,,settu bara krossinn einhvers staðar. Þetta skiptir hvort eð er engu máli.” Sá hluti var að stærstum hluta drengir. Niðurstöðurnar eru hins vegar blóðmjólkaðar og hrópin enduróma - drengir þessa lands eru upp til hópa ólæsir. Það er eðlilegt að nemendur 10. bekkjar viti hvað gagnast þeim og hvað ekki. Það má teljast eðlilegt að stór hluti taki bara þátt að nafninu til. Það er hins vegar langt í frá eðlilegt að grunnskólar landsins séu stjaksettir vegna útkomunnar. Ég fagna allri umræðu um skólamál, sé hún málefnaleg og fagleg. Því miður eru PISA niðurstöður ekki innlegg í þess háttar umræðu. Það væri gott ef þeim væri tekið með töluverðum fyrirvara. Þá getum við farið að ræða saman af alvöru. Höfundur er deildarstjóri í Sæmundarskóla og aðjúnkt við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Mest lesið Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hafa átt sér stað miklar umræður um skólamál og skólakerfið í heild sinni jafnvel gjaldfellt, sér í lagi grunnskólinn. Umhverfi grunnskólans hefur breyst mikið frá því sem var. Það er fagnaðarefni að fólk hafi áhuga á því gríðarlega mikilvæga starfi sem þar fer fram en um leið er mikilvægt að umræðan sé á uppbyggilegum nótum. Á tímum breytinga má færa rök fyrir því að fagmennska sé mikilvægasta veganestið því hún er rauði þráðurinn í öllu starfi breytinga í skólum. Það er mín reynsla að kennarar þessa lands vinni af heilindum, leggi sig fram um að mæta nemendum þar sem þeir eru og leiti stöðugt leiða til að skapa þær aðstæður að nám geti átt sér stað. Sitt sýnist þó hverjum og ýmsum forsendum er skellt á borðið. Námsmatskvarða ber oft á góma í umræðu um grunnskólann. Sumir nefna að námsmatið sé óraunhæft og skili takmarkaðri vitneskju um stöðu nemenda. Raunin er sú að námsmatskvarðinn A, B, C er mun meira lýsandi fyrir nemendur heldur en tölukvarði. Nemendur fá mun betri lýsingu á hæfni sinni, hvar þeir hafa bætt sig og að hverju er raunhæft að stefna. Hann gefur kennara tækifæri til að kenna út frá markmiðum, nemendur átta sig betur á eigin stöðu og námsmeðvitund þeirra eykst svo um munar. Um leið gefst foreldrum betra tækifæri til að fylgjast með námi barna sinna. Aðalnámskrá grunnskóla sem gefin var út árið 2011 og boðaði þessar róttæku breytingar á námsmatskerfinu var langt í frá innleidd á markvissan hátt. Undirbúningur hefði vissulega mátt vera mun betri. Engu að síður er fjöldi skóla sem nýtir kerfið sem námskráin boðar á markvissan og upplýsandi hátt og uppskeran er ríkuleg. Nemendur vita einfaldlega til hvers ætlast. Einhverjir segja að matið sé huglægt. Námsmat byggt á tölukvarða er hins vegar líka huglægt. Þar semur kennarinn próf, ákvarðar stig fyrir hverja spurningu og allt traust er sett á fagmennsku við að telja stig. Með bókstafakerfinu er hins vegar auðveldara að rýna í fyrir hvað nákvæmlega er gefið, hvað það er sem liggur til grundvallar matinu og þannig gefur það nemendum innsýn í uppskeru, tækifæri til markmiðasetningar og almenns samtals um námið. Og þar komum við að kjarna málsins, því sem helst hefur verið notað til að stjaksetja skólakerfið í heild sinni. PISA. Þegar fyrirlögn PISA prófsins nálgast fer af stað mikil vinna innan skólanna við að hvetja nemendur til að gera sitt besta. Það sé mikilvægt fyrir skólakerfið að vita hvar Ísland stendur og þau séu þar mikilvægur hlekkur. Prófið er hins vegar langt og ramminn er stífur. Nemendur fá einungis stutta pásu, og eflaust hefði verkalýðsforystan eitthvað út á skipulagið að setja. Fyrirlögnin þarf þó að vera eins í öllum löndum og því má engu breyta. Í takti við aukna námsmeðvitund er hins vegar ein fyrsta spurning nemenda þegar prófið er kynnt: ,,Fáum við einkunn fyrir þetta?” Jafnvel þó nemendur sé hvattir til að gera sitt besta, nýta prófið sem æfingu, þá er alltaf ákveðinn hluti nemenda sem gerir það ekki - sá hluti sem er hagnaðardrifinn og veit að hann fær ekki beina endurgjöf. Þeim nemendum finnst þetta ekki skipta neinu máli. Nú í vor spjallaði ég við nemendur sem gengu út úr prófinu. Þrátt fyrir allskonar samræður fyrir prófið og hvatningu um að öll gerðu sitt besta gekk nokkuð stór hluti út hlæjandi. Þeim fannst prófið leiðinlegt, sáu engan tilgang með því að leggja sig fram og ,,settu bara krossinn einhvers staðar. Þetta skiptir hvort eð er engu máli.” Sá hluti var að stærstum hluta drengir. Niðurstöðurnar eru hins vegar blóðmjólkaðar og hrópin enduróma - drengir þessa lands eru upp til hópa ólæsir. Það er eðlilegt að nemendur 10. bekkjar viti hvað gagnast þeim og hvað ekki. Það má teljast eðlilegt að stór hluti taki bara þátt að nafninu til. Það er hins vegar langt í frá eðlilegt að grunnskólar landsins séu stjaksettir vegna útkomunnar. Ég fagna allri umræðu um skólamál, sé hún málefnaleg og fagleg. Því miður eru PISA niðurstöður ekki innlegg í þess háttar umræðu. Það væri gott ef þeim væri tekið með töluverðum fyrirvara. Þá getum við farið að ræða saman af alvöru. Höfundur er deildarstjóri í Sæmundarskóla og aðjúnkt við Háskóla Íslands.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun