Réttlæti og ábyrg fjármálastjórn- skynsamleg nálgun á bætt kjör bótaþega almannatrygginga Kristinn Karl Brynjarsson skrifar 18. júní 2025 15:33 Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristinn Karl Brynjarsson Mest lesið Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins.
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar