Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar 5. maí 2025 08:32 Staða raforkukerfisins á Íslandi hefur sjaldan verið jafn viðkvæm og nú. Samkvæmt nýrri greiningu Landsnets, Kerfisjöfnuður 2025, blasir við okkur sú þróun að orkuskortur verði ekki lengur fræðilegt vandamál í spálíkönum heldur raunveruleg áskorun sem gæti haft áhrif á alla notendur kerfisins. Aukinn þrýstingur á framleiðslugetu, háálagstímabil að vetri til og flöskuhálsar í flutningskerfinu eru meðal þeirra þátta sem gera það að verkum að afhendingaröryggi er nú ógnað, sérstaklega ef áfram dregst að ráðast í brýnar framkvæmdir. Áhrif og afleiðingar rekstrartruflana í raforkukerfinu eru ólík eftir landshlutum þar sem íbúar á suðvesturhorninu verða sjaldnast varir við vandann á meðan íbúar á landsbyggðinni verða frekar fyrir rafmagnsleysi og mögulegu eignatjóni. Árið 2026 er metið að líkur á orkuskorti verði 14% ef ekkert verður að gert. Árið 2029 gæti sú tala orðið allt að 70%. Á bak við þessar tölur býr flókin mynd: aukin eftirspurn vegna orkuskipta og atvinnuuppbyggingar hefur ekki fengið viðeigandi mótvægi í nýrri orkuvinnslu eða styrkingu flutningskerfisins. Þurr vatnsár auka svo enn á hættuna, þar sem rýrnandi innrennsli í miðlunarlón veldur minni orkuvinnslu og eykur líkur á skerðingum, sérstaklega að hávetri. Orkuöryggi snýst þó ekki aðeins um magn orkunnar heldur líka getu kerfisins til að afhenda afl þegar mest á reynir. Flutningskerfið er víða keyrt við þolmörk sín, og þegar hætt er við bilunum eða truflunum getur reynst erfitt að flytja raforku milli landshluta. Flöskuhálsar á borð við snið IIIb milli Suður- og Norðurlands hamla bæði nýrri orkuvinnslu og öruggri orkuafhendingu. Í sumum sviðsmyndum reiknast uppsafnaður orkuskortur yfir tímabilið 2025–2029 í tugum eða hundruðum gígavattstunda, með verulegum áhrifum á notendur. Greining Landsnets sýnir að með markvissri og samstilltri uppbyggingu, bæði í flutningskerfi og nýjum virkjunum, má draga verulega úr þessum áhættum. Meðal framkvæmda sem geta skipt sköpum eru Blöndulína 3, Holtavörðuheiðarlínur og stækkun virkjana á borð við Sigöldu og Hrauneyjafoss. Þær framkvæmdir sem eru þegar á framkvæmdaáætlun næstu ára munu vissulega bæta ástandið, en á sama tíma kemur skýrt fram að þær duga ekki einar og sér til að tryggja viðunandi afhendingargetu þegar horft er til heildarkerfisins. Sveigjanleiki og framtíðarstefna Í umræðunni um lausnir gleymist oft að orkuöryggi byggist ekki eingöngu á nýrri framleiðslu eða flutningslínum. Hegðun notenda og virkni raforkumarkaðar skipta einnig máli. Greiningar sýna að sveigjanleg notkun getur gegnt lykilhlutverki við að jafna álag og bregðast við skammtímafrávikum. Með því að stórir notendur aðlagi orkunotkun sína á háálagstímum má forgangsraða rafmagni þar sem þörfin er mest – og þannig styrkja kerfið án þess að ráðast tafarlaust í gríðarlega fjárfestingu. Stóra myndin er þó sú að kerfið okkar þarf á róttækri endurnýjun og framtíðarhugsun að halda. Innleiðing breytilegra orkugjafa eins og vindorku kallar á nýja nálgun í rekstri kerfisins og fjárfestingar í sveigjanleika, orkugeymslum og tæknilegum lausnum sem stuðla að auknu öryggi. Það er ekki raunhæft að fresta orkuskiptum á meðan beðið er eftir öllum svörum um einstaka virkjanakosti. Því er brýnt að markviss stefna um innleiðingu vindorku verði mótuð samhliða styrkingu flutningskerfisins og þróun raforkumarkaðarins. Innviðir og lærdómur frá nágrönnum Atburðir utan landsteinanna sýna að stöðugleiki raforkukerfa er ekki sjálfgefinn, jafnvel í þróuðum ríkjum. Þann 28. apríl 2025 urðu víðtækar truflanir á Íberíuskaga þegar um 15 gígavött (um sexföld heildaraflgeta íslenska kerfisins) af raforkuframleiðslu hurfu úr spænska raforkukerfinu á aðeins fimm sekúndum. Þetta leiddi til hruns á kerfinu, sem hafði áhrif á Spán og Portúgal, þar sem fjöldi svæða missti rafmagn í lengri tíma. Atvikið varðaði meðal annars flugstöðvar, samgöngur og fjarskiptakerfi, og minnti rækilega á hversu viðkvæm jafnvel háþróuð raforkukerfi geta verið þegar sveiflur eru miklar og innviðir ekki í stakk búnir til að mæta þeim. Orkuöryggi verður að skoða sem hluta af þjóðaröryggi. Ekki aðeins vegna þess að það tryggir heimilum og fyrirtækjum stöðugt rafmagn, heldur einnig vegna þess að það styður við nýsköpun, byggðaþróun og orkuskipti sem eru hornsteinn í sjálfbærri framtíð Íslands. Aðgerðarleysi eða seinkun í innviðauppbyggingu getur haft langtímaafleiðingar á samkeppnishæfni þjóðarinnar og möguleika til atvinnusköpunar. Samstaða þarf að ríkja um að hraða leyfisferlum, bæta samráð við hagaðila og forgangsraða framkvæmdum sem skipta meginmáli fyrir kerfisöryggi og afhendingargetu. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið vinnur nú um þessar mundir í samstarfi við Landsnet og Orkustofnun að því að skilgreina viðmið orkuöryggis, mögulegar aðgerðir til að mæta neyðarástandi og ábyrgðarskiptingu aðila raforkukerfisins í slíku ástandi. Skýrslurnar Kerfisjöfnuður 2025 og Kerfisáætlun 2025–2034 veita mikilvæga innsýn í þessar áskoranir og mögulegar lausnir. Þær eru aðgengilegar á heimasíðu Landsnets, www.landsnet.is, og eru mikilvægar lestrar fyrir alla sem vilja taka upplýsta afstöðu til orkuöryggis Íslands í breyttum heimi. Höfundur er raforkuverkfræðingur og sérfræðingur í þróun flutningskerfis raforku hjá Landsneti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Skoðun Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Staða raforkukerfisins á Íslandi hefur sjaldan verið jafn viðkvæm og nú. Samkvæmt nýrri greiningu Landsnets, Kerfisjöfnuður 2025, blasir við okkur sú þróun að orkuskortur verði ekki lengur fræðilegt vandamál í spálíkönum heldur raunveruleg áskorun sem gæti haft áhrif á alla notendur kerfisins. Aukinn þrýstingur á framleiðslugetu, háálagstímabil að vetri til og flöskuhálsar í flutningskerfinu eru meðal þeirra þátta sem gera það að verkum að afhendingaröryggi er nú ógnað, sérstaklega ef áfram dregst að ráðast í brýnar framkvæmdir. Áhrif og afleiðingar rekstrartruflana í raforkukerfinu eru ólík eftir landshlutum þar sem íbúar á suðvesturhorninu verða sjaldnast varir við vandann á meðan íbúar á landsbyggðinni verða frekar fyrir rafmagnsleysi og mögulegu eignatjóni. Árið 2026 er metið að líkur á orkuskorti verði 14% ef ekkert verður að gert. Árið 2029 gæti sú tala orðið allt að 70%. Á bak við þessar tölur býr flókin mynd: aukin eftirspurn vegna orkuskipta og atvinnuuppbyggingar hefur ekki fengið viðeigandi mótvægi í nýrri orkuvinnslu eða styrkingu flutningskerfisins. Þurr vatnsár auka svo enn á hættuna, þar sem rýrnandi innrennsli í miðlunarlón veldur minni orkuvinnslu og eykur líkur á skerðingum, sérstaklega að hávetri. Orkuöryggi snýst þó ekki aðeins um magn orkunnar heldur líka getu kerfisins til að afhenda afl þegar mest á reynir. Flutningskerfið er víða keyrt við þolmörk sín, og þegar hætt er við bilunum eða truflunum getur reynst erfitt að flytja raforku milli landshluta. Flöskuhálsar á borð við snið IIIb milli Suður- og Norðurlands hamla bæði nýrri orkuvinnslu og öruggri orkuafhendingu. Í sumum sviðsmyndum reiknast uppsafnaður orkuskortur yfir tímabilið 2025–2029 í tugum eða hundruðum gígavattstunda, með verulegum áhrifum á notendur. Greining Landsnets sýnir að með markvissri og samstilltri uppbyggingu, bæði í flutningskerfi og nýjum virkjunum, má draga verulega úr þessum áhættum. Meðal framkvæmda sem geta skipt sköpum eru Blöndulína 3, Holtavörðuheiðarlínur og stækkun virkjana á borð við Sigöldu og Hrauneyjafoss. Þær framkvæmdir sem eru þegar á framkvæmdaáætlun næstu ára munu vissulega bæta ástandið, en á sama tíma kemur skýrt fram að þær duga ekki einar og sér til að tryggja viðunandi afhendingargetu þegar horft er til heildarkerfisins. Sveigjanleiki og framtíðarstefna Í umræðunni um lausnir gleymist oft að orkuöryggi byggist ekki eingöngu á nýrri framleiðslu eða flutningslínum. Hegðun notenda og virkni raforkumarkaðar skipta einnig máli. Greiningar sýna að sveigjanleg notkun getur gegnt lykilhlutverki við að jafna álag og bregðast við skammtímafrávikum. Með því að stórir notendur aðlagi orkunotkun sína á háálagstímum má forgangsraða rafmagni þar sem þörfin er mest – og þannig styrkja kerfið án þess að ráðast tafarlaust í gríðarlega fjárfestingu. Stóra myndin er þó sú að kerfið okkar þarf á róttækri endurnýjun og framtíðarhugsun að halda. Innleiðing breytilegra orkugjafa eins og vindorku kallar á nýja nálgun í rekstri kerfisins og fjárfestingar í sveigjanleika, orkugeymslum og tæknilegum lausnum sem stuðla að auknu öryggi. Það er ekki raunhæft að fresta orkuskiptum á meðan beðið er eftir öllum svörum um einstaka virkjanakosti. Því er brýnt að markviss stefna um innleiðingu vindorku verði mótuð samhliða styrkingu flutningskerfisins og þróun raforkumarkaðarins. Innviðir og lærdómur frá nágrönnum Atburðir utan landsteinanna sýna að stöðugleiki raforkukerfa er ekki sjálfgefinn, jafnvel í þróuðum ríkjum. Þann 28. apríl 2025 urðu víðtækar truflanir á Íberíuskaga þegar um 15 gígavött (um sexföld heildaraflgeta íslenska kerfisins) af raforkuframleiðslu hurfu úr spænska raforkukerfinu á aðeins fimm sekúndum. Þetta leiddi til hruns á kerfinu, sem hafði áhrif á Spán og Portúgal, þar sem fjöldi svæða missti rafmagn í lengri tíma. Atvikið varðaði meðal annars flugstöðvar, samgöngur og fjarskiptakerfi, og minnti rækilega á hversu viðkvæm jafnvel háþróuð raforkukerfi geta verið þegar sveiflur eru miklar og innviðir ekki í stakk búnir til að mæta þeim. Orkuöryggi verður að skoða sem hluta af þjóðaröryggi. Ekki aðeins vegna þess að það tryggir heimilum og fyrirtækjum stöðugt rafmagn, heldur einnig vegna þess að það styður við nýsköpun, byggðaþróun og orkuskipti sem eru hornsteinn í sjálfbærri framtíð Íslands. Aðgerðarleysi eða seinkun í innviðauppbyggingu getur haft langtímaafleiðingar á samkeppnishæfni þjóðarinnar og möguleika til atvinnusköpunar. Samstaða þarf að ríkja um að hraða leyfisferlum, bæta samráð við hagaðila og forgangsraða framkvæmdum sem skipta meginmáli fyrir kerfisöryggi og afhendingargetu. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið vinnur nú um þessar mundir í samstarfi við Landsnet og Orkustofnun að því að skilgreina viðmið orkuöryggis, mögulegar aðgerðir til að mæta neyðarástandi og ábyrgðarskiptingu aðila raforkukerfisins í slíku ástandi. Skýrslurnar Kerfisjöfnuður 2025 og Kerfisáætlun 2025–2034 veita mikilvæga innsýn í þessar áskoranir og mögulegar lausnir. Þær eru aðgengilegar á heimasíðu Landsnets, www.landsnet.is, og eru mikilvægar lestrar fyrir alla sem vilja taka upplýsta afstöðu til orkuöryggis Íslands í breyttum heimi. Höfundur er raforkuverkfræðingur og sérfræðingur í þróun flutningskerfis raforku hjá Landsneti.
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun