Lög­reglu­menn megi grínast sín á milli eins og aðrir

Það er mat héraðsdóms að valdbeiting lögreglunnar á mótmælum við Skuggasund, þar sem ríkisstjórnarfundur fór fram í fyrrasumar, hafi ekki verið saknæm eða ólögmæt. Heldur hafi hún verið nauðsynleg til að tryggja lögbundið hlutverk lögreglunnar og ekki brotið reglur um meðalhóf.

Sjá nánar: Ríkið sýknað í Skuggasundsmálinu

Mótmælendurnir níu, sem voru beitt piparúða umræddan dag, voru þau Bergþóra Snæbjörnsdóttir, Christa Hlín Lehmann, Daníel Þór Bjarnason, Elía Hörpu Önundarson, Lea María Lemarquis, Nerea Enriquez Santos, Pétur Eggerz Pétursson, Qussay Odeh og Steinunn Lukka Sigurðardóttir. Þau kröfðust hvert um sig 800 þúsund króna í miskabætur.

Nauðsynlegt að beita piparúðanum

Í dómnum segir að atburðarásinni sem lýst var fyrir dómi bendi ótvírætt til þess að lögregla hafi átt fullt í fangi með að halda uppi allsherjarreglu, og henni ekki tekist að afstýra því að öllu leyti að fólk myndi skaðast.

Fram kemur að mótmælendurnir hafi hindrað það að ráðherrar kæmust af fundinum með því að loka á útgönguleiðir ráðherrabílanna. Í dómnum segir að það hafi strax gefið lögreglu tilefni til að ætla að tilgangur mótmælanna hefði ekki bara verið sá að koma tilteknum skilaboðum á framfæri, heldur einnig að hindra för ráðherra.

Þá segir að mótmælendunum hefði átt að vera ljóst að þeir yrðu fjarlægðir myndu þeir ekki hlíða fyrirmælum lögreglu. Tilraunir lögreglu til þess aðflytja mótmælendur af götunni með handafli hefðu verið fullreyndar, og búið að gera þeim „rækilega“ grein fyrir því að þeir ættu að halda sig frá götunni.

Einnig hefðu hefðu lögreglumennirnir bæði gefið það til kynna með orðum og með því að halda úðabrúsunum á lofti með áberandi hætti, að þeir myndu beita piparúða.

Dómurinn féllst á að notkun piparúðans hafi við þessar aðstæður verið nauðsynlegur þáttur í mannfjöldastjórnun. Það hafi verið vegna þess að fyrirmælum lögreglu hafi ekki verið sinnt.

Ekki friðsamleg mótmæli

Þá komst dómurinn að því að mótmælin hafi ekki getað talist friðsamleg. Upptökur úr búkmyndavélum og önnur gögn málsins sýni þegar mótmælendur stóðu í vegi fyrir akandi umferð, og jafnvel lágu í jörðinni.  Þegar lögreglan hafi fajrlægt mótmælendurna hafi þeir komið sér fyrir á götunni jafnhraðan aftur, eða aðrir mótmælendur komið sér fyrir aftur á þeirra stað.

Að mati dómsins fóru mótmælendurnir því bæði  út fyrir eðlilegar tillitsskyldur og brutu gegn lögreglulögum. Því var ekki fallist á að  mótmælin hafi verið friðsamleg.

Ummæli lögreglunnar skoðuð

Mikið af myndböndum voru til skoðunar fyrir dómi. Fimm ummæli sem lögreglumenn höfðu sín á milli voru sérstaklega til umfjöllunar í málinu. Mótmælendunum þótti þau sýna „sláandi afstöðu“ lögreglumannanna í sinn garð.

Í niðurstöðu dómsins kom fram að fyrstu, fjórðu og fimmtu ummælin hefðu fallið eftir að búið væri að beita piparúðanum, og tvenn þeirra í raun eftir að allri atburðarrásinni væri lokið. Að mati dómsins virðist lítil alvara hafa verið að baki ummælanna, og þá verði lögreglumenn að geta rætt sín á milli af alvöruleysi eins og aðrir.

„Um er að ræða samstarfsmenn sem eru að ræða sín á milli eftir að hafa staðið í mjög krefjandi aðstæðum. Þegar hlustað er á þessi ummæli er ekki hægt að merkja að mikil alvara sé á bakvið þau. Það er þekkt að einstaklingar undir álagi beiti mismunandi aðferðum við að draga úr streitu og verða lögreglumenn eins og aðrir að geta rætt sín á milli af vissu alvöruleysi án þess að þau orðaskipti séu tekin of bókstaflega,“ segir í dómnum.

Ekki hægt að draga þá ályktun að þörfin hafi ekki verið metin

Önnur og þriðju ummælin voru milli stjórnanda lögregluaðgerðanna og starfsmanns embættis ríkislögreglustjóra.

Í dómnum kemur fram að skömmu eftir að ummælin „Verður ekki bara að gasa fólkið sem er hérna fyrir neðan?“ féllu hafi stjórnandi aðgerðanna gefið fyrirmæli til lögreglumanna um að „hugsanlega“ þyrfti að beita piparúða til að „koma fólki í burtu“.

Síðan hafi hann farið ásamt nokkrum lögreglumönnum og gefið ítrekuð fyrirmæli um að mótmælendurnir ættu að fara af götunni, annars yrði piparúða beitt.

„Þegar þessi samskipti eru virt í heild sinni verður ekki dregin sú ályktun að þau gefi til kynna að lögregla hafi ekki metið þörf eða nauðsyn til að beita piparúða áður en það var gert,“ segir í dómnum.

Það sem var sagt skipti ekki máli heldur það sem var gert

Þriðju ummælin, þau sem vörðuðu að mótmælendurnir hefðu „lært smá lexíu“, hefði stjórnandi aðgerðanna látið falla eftir að atburðarásin var um garð gengin. Því segir dómurinn að þau „skipta engu máli“.

Þá segist dómurinn ekki geta fallist á að þessi samskipti lögreglumannanna gefi til kynna að huglæg afstaða þeirra til mótmælenda hefði ráðið för.

„Það sem skiptir máli er ekki hvað var sagt í samtölum milli lögreglumanna heldur hvað var gert og hvort þær aðgerðir hafi verið nauðsynlegar og í samræmi við meðalhófsreglur,“ segir í dómnum.

„Þessi mótmæli voru sannarlega friðsamleg“

Oddur Ástráðsson, lögmaður mótmælendanna, segir í samtali við fréttastofu að enn sé ekki búið að taka ákvörðun um hvort dómnum verði áfrýjað, enda eru stefnendurnir nokkuð margir.

„En ég sé ýmislegt sem má gera athugasemdir við í rökstuðningi dómsins sem mér finnst sérstaklega standa upp úr við fyrstu sýn,“ segir Oddur.

Að hans mati er alvarlegt að héraðsdómur komist að þeirri niðurstöðu að mótmælin hafi ekki verið friðsamleg.

„Þessi mótmæli eru flokkuð sem ófriðsamleg í þessum dómi, það er hluti niðrustöðunnar. Það er að mínu viti skýrlega í bága við alla dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu um sama atriði. Þessi mótmæli voru sannarlega friðsamleg. Það var enginn sem sýndi af sér neina ofbeldistilburði eða neitt slíkt, eða hafði ásetning til þess.“