Beðið fyrir verðbólgu Halla Gunnarsdóttir skrifar 18. febrúar 2025 11:31 „Ég bið fyrir verðbólgu á hverjum degi, stíg sérstakan verðbólgudans … því þegar verðbólgan hækkar hratt getum við aukið álagninguna.“ Eitthvað á þessa vegu mæltist bandarískum forstjóra fyrir nokkrum árum og opinberaði þar sannleik sem sjaldan er færður í orð, en allir þekkja: verðbólgutímar geta verið gullöld fyrir fyrirtæki. Þetta á ekki síst við um þau fyrirtæki sem geta nýtt sér fákeppni. Þegar neytendur venjast sífelldum verðhækkunum geta fyrirtæki auðveldlega velt öllum kostnaðarhækkunum út í verðlag og jafnvel aukið álagninguna á sama tíma. Réttlætingar er vart þörf, því á verðbólgutímum færast mörkin til og fólk hættir að átta sig á því hvert raunverulegt verð ætti að vera. Þessi veruleiki er Íslendingum vel kunnur. Sögulegur hagnaður í og eftir heimsfaraldur Verðbólguárin 2021–2023 voru í grunninn sérstaklega hagstæð fyrir íslensk fyrirtæki. Árið 2019 nam hagnaður fyrirtækja í viðskiptahagkerfinu 6% af tekjum þeirra, en árið 2021 hafði þetta hlutfall rúmlega tvöfaldast í 13% og hefur haldist hátt síðan. Þrátt fyrir miklar kostnaðarhækkanir stórjókst gróði fyrirtækja og fór úr 265 milljörðum árið 2019 í 741 milljarð árið 2022. Þótt hagnaðurinn hefði ekki verið jafnmikill árið eftir þá voru 536 milljarðarnir sem fyrirtæki rökuðu til sín árið 2023 samt um tvöfaldur hagnaður ársins 2019. Þetta er ekki eðlilegur vöxtur sem á rætur í dugnaði og útsjónarsemi, þetta er gróðastarfsemi á verðbólgutímum sem við borgum öll fyrir úr eigin vasa. Hefðu fyrirtækin slegið af hinum miklu arðsemiskröfum sínum hefði verðbólgan orðið lægri en raun bar vitni. Það þýðir jafnframt að ekki hefði verið ástæða til að hækka vexti upp úr öllu valdi með gríðarlegum tilkostnaði fyrir heimili í landinu. Heimilin borga sum sé gróða fyrirtækjanna ekki aðeins í gegnum hærra vöruverð, heldur líka í gegnum háa vexti og þar með húsnæðiskostnað sem er langt umfram það sem eðlilegt getur talist. Þá eru ónefndir allir skattarnir sem við greiðum beint til að mæta miklum vaxtakostnaði ríkissjóðs. Fyrirtækin áttu að halda aftur af verðhækkunum Fyrir ári síðan, að undangengnum öllum þessum fyrirtækjagróða, féllst launafólk á almennum markaði á kjarasamninga sem kváðu í grunninn á um launahækkanir sem voru lægri en verðbólga. Hugmyndin var sú að laun venjulegs fólks væru meginóvissuþátturinn varðandi verðbólguna og ef launahækkanir yrðu afar hóflegar gætu fyrirtæki haldið aftur af verðhækkunum sem aftur myndi skapa forsendur fyrir lægri verðbólgu og vöxtum. Þetta var óþægilega einföld hugmynd um orsakir og samsetningu verðbólgu, en það var engu að síður skýrt að fyrirtækin yrðu að halda aftur af verðhækkunum ef þetta samkomulag átti að ganga eftir. Og hvað hefur gerst? Þurfti að hækka tómatana um 63% í febrúar? Nú er óvíst hvort einhver tók að sér að dansa verðbólgudansinn, en í aðdraganda jóla steig forsvarsfólk nokkurra verslana og fyrirtækja fram og boðaði verðhækkanir í svo samstilltum kór að Samkeppniseftirlitið sá sig knúið til að benda á að slíkar yfirlýsingar gætu stuðlað að samhæfðum verðhækkunum, með öðrum orðum verðsamráði fyrir opnum tjöldum. Eftir því sem heimildir úr matvöruverslun herma þá brugðust heildsalar þegar í stað við merkjasendingunum og hækkuðu verð á mörgum vörum, jafnvel um tugi prósenta. Smásalan fylgdi á eftir. Verðhækkanirnar voru því nánast eins fyrirsjáanlegar og sjálf áramótin. Samkvæmt nýjustu úttekt verðlagseftirlits ASÍ hækkuðu tómatar í lausu um 63% milli janúar og febrúar í Bónus. Holta heimshorna kjúklingur í Krónunni hefur hækkað um 5–14% frá janúar og ferskt kjúklingakjöt hefur einnig hækkað verulega. Það verður sífellt dýrara að borða. Ekki sér fyrir endann á þessu og nú hafa bæði Festi og Hagar tilkynnt um að hagnaður þeirra hafi aukist milli ára 2023 og 2024, á einmitt sama tíma og öllum var gert að leggjast á árarnar við að ná verðbólgunni niður. Hver á að sýna hófsemi? Á meðan launafólk er sífellt beðið um að sýna ábyrgð og hófsemi, er atvinnulífið hvorki gagnrýnt né krafið um að slá af eigin gróða. Þetta er eins og að tveir aðilar semji um að fara hægt yfir en annar aðilinn er settur í hlekki á meðan hinn fær að valsa frjáls og stýra sínum eigin hraða. Launafólk er fast inni í samningum til fjögurra ára en fyrirtækin geta hagað álagningu sinni eins og þeim sýnist. Samtök atvinnulífsins hafa varpað frá sér allri ábyrgð með þeirri fullyrðingu að þau geti ekki skipt sér af verðlagi þar sem það gæti varðað við samkeppnislög, sem er talsverð afbökun á veruleikanum. Fyrirtæki sem bjuggu við sögulegt góðæri á sama tíma og fólk saup seyðið af verðbólgunni verða að axla ábyrgð ef núverandi kjarasamningar eiga að halda. Af hverju eiga heimilin og launafólk alltaf að borga brúsann? Hvers vegna ættu stór fyrirtæki að fá að dansa í gegnum verðbólguna með aukinn hagnað á meðan venjulegt fólk er krafið um aðhald? Ef fyrirtækin ætla ekki að sýna samfélagslega ábyrgð sjálf með því að halda aftur af hagnaðarsókn, þá er ljóst að svona kjarasamninga verður aldrei hægt að gera aftur. Höfundur er formaður VR og í framboði í kosningum sem fram fara 6. til 13. mars nk. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halla Gunnarsdóttir Formannskjör í VR 2025 Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
„Ég bið fyrir verðbólgu á hverjum degi, stíg sérstakan verðbólgudans … því þegar verðbólgan hækkar hratt getum við aukið álagninguna.“ Eitthvað á þessa vegu mæltist bandarískum forstjóra fyrir nokkrum árum og opinberaði þar sannleik sem sjaldan er færður í orð, en allir þekkja: verðbólgutímar geta verið gullöld fyrir fyrirtæki. Þetta á ekki síst við um þau fyrirtæki sem geta nýtt sér fákeppni. Þegar neytendur venjast sífelldum verðhækkunum geta fyrirtæki auðveldlega velt öllum kostnaðarhækkunum út í verðlag og jafnvel aukið álagninguna á sama tíma. Réttlætingar er vart þörf, því á verðbólgutímum færast mörkin til og fólk hættir að átta sig á því hvert raunverulegt verð ætti að vera. Þessi veruleiki er Íslendingum vel kunnur. Sögulegur hagnaður í og eftir heimsfaraldur Verðbólguárin 2021–2023 voru í grunninn sérstaklega hagstæð fyrir íslensk fyrirtæki. Árið 2019 nam hagnaður fyrirtækja í viðskiptahagkerfinu 6% af tekjum þeirra, en árið 2021 hafði þetta hlutfall rúmlega tvöfaldast í 13% og hefur haldist hátt síðan. Þrátt fyrir miklar kostnaðarhækkanir stórjókst gróði fyrirtækja og fór úr 265 milljörðum árið 2019 í 741 milljarð árið 2022. Þótt hagnaðurinn hefði ekki verið jafnmikill árið eftir þá voru 536 milljarðarnir sem fyrirtæki rökuðu til sín árið 2023 samt um tvöfaldur hagnaður ársins 2019. Þetta er ekki eðlilegur vöxtur sem á rætur í dugnaði og útsjónarsemi, þetta er gróðastarfsemi á verðbólgutímum sem við borgum öll fyrir úr eigin vasa. Hefðu fyrirtækin slegið af hinum miklu arðsemiskröfum sínum hefði verðbólgan orðið lægri en raun bar vitni. Það þýðir jafnframt að ekki hefði verið ástæða til að hækka vexti upp úr öllu valdi með gríðarlegum tilkostnaði fyrir heimili í landinu. Heimilin borga sum sé gróða fyrirtækjanna ekki aðeins í gegnum hærra vöruverð, heldur líka í gegnum háa vexti og þar með húsnæðiskostnað sem er langt umfram það sem eðlilegt getur talist. Þá eru ónefndir allir skattarnir sem við greiðum beint til að mæta miklum vaxtakostnaði ríkissjóðs. Fyrirtækin áttu að halda aftur af verðhækkunum Fyrir ári síðan, að undangengnum öllum þessum fyrirtækjagróða, féllst launafólk á almennum markaði á kjarasamninga sem kváðu í grunninn á um launahækkanir sem voru lægri en verðbólga. Hugmyndin var sú að laun venjulegs fólks væru meginóvissuþátturinn varðandi verðbólguna og ef launahækkanir yrðu afar hóflegar gætu fyrirtæki haldið aftur af verðhækkunum sem aftur myndi skapa forsendur fyrir lægri verðbólgu og vöxtum. Þetta var óþægilega einföld hugmynd um orsakir og samsetningu verðbólgu, en það var engu að síður skýrt að fyrirtækin yrðu að halda aftur af verðhækkunum ef þetta samkomulag átti að ganga eftir. Og hvað hefur gerst? Þurfti að hækka tómatana um 63% í febrúar? Nú er óvíst hvort einhver tók að sér að dansa verðbólgudansinn, en í aðdraganda jóla steig forsvarsfólk nokkurra verslana og fyrirtækja fram og boðaði verðhækkanir í svo samstilltum kór að Samkeppniseftirlitið sá sig knúið til að benda á að slíkar yfirlýsingar gætu stuðlað að samhæfðum verðhækkunum, með öðrum orðum verðsamráði fyrir opnum tjöldum. Eftir því sem heimildir úr matvöruverslun herma þá brugðust heildsalar þegar í stað við merkjasendingunum og hækkuðu verð á mörgum vörum, jafnvel um tugi prósenta. Smásalan fylgdi á eftir. Verðhækkanirnar voru því nánast eins fyrirsjáanlegar og sjálf áramótin. Samkvæmt nýjustu úttekt verðlagseftirlits ASÍ hækkuðu tómatar í lausu um 63% milli janúar og febrúar í Bónus. Holta heimshorna kjúklingur í Krónunni hefur hækkað um 5–14% frá janúar og ferskt kjúklingakjöt hefur einnig hækkað verulega. Það verður sífellt dýrara að borða. Ekki sér fyrir endann á þessu og nú hafa bæði Festi og Hagar tilkynnt um að hagnaður þeirra hafi aukist milli ára 2023 og 2024, á einmitt sama tíma og öllum var gert að leggjast á árarnar við að ná verðbólgunni niður. Hver á að sýna hófsemi? Á meðan launafólk er sífellt beðið um að sýna ábyrgð og hófsemi, er atvinnulífið hvorki gagnrýnt né krafið um að slá af eigin gróða. Þetta er eins og að tveir aðilar semji um að fara hægt yfir en annar aðilinn er settur í hlekki á meðan hinn fær að valsa frjáls og stýra sínum eigin hraða. Launafólk er fast inni í samningum til fjögurra ára en fyrirtækin geta hagað álagningu sinni eins og þeim sýnist. Samtök atvinnulífsins hafa varpað frá sér allri ábyrgð með þeirri fullyrðingu að þau geti ekki skipt sér af verðlagi þar sem það gæti varðað við samkeppnislög, sem er talsverð afbökun á veruleikanum. Fyrirtæki sem bjuggu við sögulegt góðæri á sama tíma og fólk saup seyðið af verðbólgunni verða að axla ábyrgð ef núverandi kjarasamningar eiga að halda. Af hverju eiga heimilin og launafólk alltaf að borga brúsann? Hvers vegna ættu stór fyrirtæki að fá að dansa í gegnum verðbólguna með aukinn hagnað á meðan venjulegt fólk er krafið um aðhald? Ef fyrirtækin ætla ekki að sýna samfélagslega ábyrgð sjálf með því að halda aftur af hagnaðarsókn, þá er ljóst að svona kjarasamninga verður aldrei hægt að gera aftur. Höfundur er formaður VR og í framboði í kosningum sem fram fara 6. til 13. mars nk.
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun