Leikskólakerfið á krossgötum: Gæði eða hraði? Svava Björg Mörk skrifar 17. janúar 2025 20:01 Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun Halldór 07.06.2025 Halldór „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun