Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar 24. september 2024 11:01 Rússum hefur orðið ágengt undanfarið í ólöglegri styrjöld sinni gegn Úkraínu og horfur eru heldur neikvæðar. Stuðningur Vesturlanda er áfram gríðarmikilvægur. Pólitískur stuðningur Íslands hefur verið aðdáunarverður, en því miður hefur stuðningur Íslands í verki ekki verið jafn kröftugur, og ekki í samræmi við yfirlýsingar stjórnvalda. Horfur í Stríðinu Nú eru liðin rúm 10 ár síðan að Rússland hóf ólöglegan hernað gegn sjálfstæðri Úkraínu og rúm tvö og hálft ár síðan að allsherjarinnrás hófst. Erfitt er að ráða í þróun stríðsins, enda allar upplýsingar takmarkaðar og á reiki. Þó er ljóst að Rússum hefur orðið töluvert ágengt í Donetskhéraði, þar sem þeir hafa sótt fram í allt sumar og ógna nú lykilborgum. Úkraínski herinn greip til djarfrar sóknar inn í Kúrskhérað í Rússlandi í ágústbyrjun sem hefur gengið vonum framar. Sú aðgerð hefur þó ekki náð meginmarkmiði sínu, sem var að draga lið og kraft úr framsókn Rússa í Donetsk. Horfur eru því eins og stendur fremur neikvæðar á vígvellinum. Á sama tíma hafa Rússar haldið áfram linnulausum stýri-, eldflauga- og drónaárásum á úkraínskar borgir, samgöngur og orkuinnviði. Sú atlaga virðiðst vera að eflast og Rússar virðast miða að því að lama orku- og húshitunarkerfi landsins áður en vetur brestur á. Úkraína á því enn í vök að verjast gegn ofurefli Rússa sem njóta liðsmunar og hafa mikla yfirburði stórskotaliðsvopna, auk þess sem vopnasendingar frá Norður Kóreu og Íran leika lykihlutverk. Samstaða Vesturlanda og NATO Stuðningur Vesturlanda hefur til þessa skipt sköpum fyrir varnir Úkraínu og erfitt er að sjá fyrir að án hans hefði niðurstaðan verið önnur en ósigur stjórnvalda í Kyiv og í framhaldi skæruhernaður gegn hernámsliði Rússa. Þó má segja að stuðningurinn hafi verið nægur til þess að koma í veg fyrir ósigur en ekki nægilegur til þess að tryggja sigur. Þannig hafa lykilríki dregið lappirnar varðandi afhendingu tiltekinna vopna og dregið fjölmargar rauðar línur til þess að takmarka stuðninginn. Fyrst þurfi Úkraína að þrýsta mánuðum saman á að fá loftvarnarkerfi, stórskotaliðsvopn og skotfæri, skotfæri sem hafa enn ekki borist í samræmi við loforð ESB og annarra. Því næst tók langan tíma að fá afhenta brynvagna og skriðdreka, sem hafa aðeins borist í takmörkuðu upplagi. Vesturlönd hikuðu til langs tíma við að afhenda Úkraínu orrustuþotur og hafa viðhaldið skorðum sem voru settar varðandi beitingu vestrænna vopna innan rússnesku landamæranna. Vesturlönd, sem hafa í orðræðu sinni réttilega bent á að hernaður Rússa er ólöglegur samkvæmt Stofnsáttmála SÞ, bera þannig ábyrgð á því hvernig þróun stríðsins hefur orðið og hver árangur Rússa hefur verið þrátt fyrir hetjulegar varnir úkraínska hersins. Stuðningur Íslands Ísland hefur frá upphafi innrásarinnar skipað sér á bekk með helstu bandalagsríkjum og tekið einarða afstöðu gegn hernaði Rússa. Ísland tekur þannig fullan þátt í víðtækum þvingunaraðgerðum gagnvart Rússlandi. Stuðningur stjórnvalda hefur m.a. falist í framlögum til mannúðarstarfs, neyðarviðbrögðum og efnahagsaðstoð til viðbótar við móttöku flóttafólks og varnartengdan stuðning. Hið síðastnefnda er gott dæmi um hvernig Ísland vill axl ábyrgð til jafns við aðrar NATO þjóðir og veitir Úkraínu þann stuðning sem þarlend stjórnvöld óska. Þetta er mikilvægt, vegna þess að í því er fólgin eindregin afstaða að þegar innrásarher fremur óteljandi stríðsglæpi og ógnar fullveldi ríkis dugar ekki að senda lopapeysur og plástra. Sérstök stefna um stuðning við Úkraínu var samþykkt á Alþingi í apríl og í maí 2024 undirritaði forsætisráðherra tvíhliða samning landanna um öryggissamstarf og langtímastuðning. Stefnan og tvíhliða samningurinn tryggja að lágmarki fjóra milljarða á ári í beinan stuðning við Úkraínu, þar á meðal áframhaldandi varnartengd framlög. Það er þó svo að stuðningur Íslands er dvergvaxinn í öllum alþjóðlegum samanburði. Enn frekar í ljósi þess að Ísland nýtur þess umfram öll viðmiðunarríki, s.s. aðildarríki NATO, að útgjöld hérlend til varnarmála eru vart mælanleg - um núll komma eitt prósent af þjóðarframleiðslu. Við höfum frá lýðveldisstofnun fyrst og fremst verið þiggjendur erlendra varna, fljúgum farmiðalaus á fyrsta farrými öryggistryggingar NATO og Bandaríkjanna á kostnað erlendra skattgreiðenda. Yfirlýsing um fjögurra milljarða stuðning til Úkraínu á ári (að lágmarki) er því ekki tilefni til þess að berja sér á brjóst á alþjóðavettvangi. Framlög Íslands hafa numið 0.18 prósent af þjóðarframleiðslu. Þar erum við í 33. sæti samanburðarríkja og í engu samræmi við framlög hinna Norðurlandanna (Danir 1.8%, Finnland 0.9%, Svíþjóð 0.8%, og Noregur 0.5%) sem öll hafa aukið útgjöld til eigin varnarmála verulega í samræmi við skuldbindingar sínar innan NATO. Þetta er í engu samræmi við Úkraínustefnu stjórnvalda sem Alþingi samþykkti í apríl sl. sem áréttaði að stuðningur Íslands skuli vera “hlutfallslega sambærileg[ur] að umfangi við það sem önnur Norðurlönd leggja af mörkum.” [ sjá líka https://www.althingi.is/altext/153/s/1868.html ] Mikilvægt er að formlegar skuldbindingar um stuðning við Úkraínu skili sér í fjárlög á haustþingi svo að fari saman loforð og efndir. Árið 2023 nam heildarstuðningur Íslands rúmlega 3,5 milljörðum, en engu að síður var fjárheimild fjárlaga fyrir 2024 einungis 1750 milljónir. Það vekur upp spurningar að í kjöflar samþykktrar stefnu um stuðning við Úkraínu, gerð tvíhliða samnings við Úkraínu um stuðning og samþykkt skuldbindingar um varnarstuðning við Úkraínu á leiðtogafundi NATO í júlí, sem einn og sér felur í sér stuðning að lágmarki á bilinu 3,5 til 4 milljarða á ári, hefur Alþingi ekki gripið til neinna ráðstafanna til að tryggja fjármögnun stuðningsins. Orð skulu standa Bæði forsætis- og utanríkisráðherra sitja á næstu vikum fundi þar sem stuðningur við Úkraínu verður í miklum fókus. Ráðherrarnir sækja allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna og Úkraína er fastur liður á dagskrá NATO-funda og funda Norðurlandanna. Það er því siðferðileg og ásýndarleg áskorun að Alþingi og Ríkisstjórn Íslands raungeri stuðning landsins í samræmi við yfirlýsingar og loforð sem fyrst. Ísland er auðug þjóð í alþjóðlegum samanburði og vegna smæðar landsins og landfræðilegrar legu er sérstaklega mikið í húfi fyrir okkur að Stofnsáttmáli SÞ og alþjóðalög séu virt. Án herverndar Bandaríkjanna og bandalagsríkja væri öryggi landsins stofnað í hættu. Okkar framlög til varnarmála, þrátt fyrir vaxandi faglega nálgun, auk yfirlýsinga um mikilvægi þeirra og umfang, standast enga skoðun og það er lykilverkefni stjórnvalda að tryggja langtíma öryggishagsmuni Íslands. Það þýðir trúverðug útgjöld til varnarmála til samræmis við markmið Atlantshafsbandalagsins, sem Ísland hefur stutt, auk stuðnings við öryggisverkefni sem okkur varða, s.s. til handa Úkraínu sem færir nú miklar fórnir fyrir hönd okkar allra í vörn gegn árásarstríði Rússa. Höfundur er hernaðarsagnfræðingur of fyrrverandi starfsmaður íslensku utanríkisþjónustunnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Utanríkismál Innrás Rússa í Úkraínu Mest lesið Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Sjá meira
Rússum hefur orðið ágengt undanfarið í ólöglegri styrjöld sinni gegn Úkraínu og horfur eru heldur neikvæðar. Stuðningur Vesturlanda er áfram gríðarmikilvægur. Pólitískur stuðningur Íslands hefur verið aðdáunarverður, en því miður hefur stuðningur Íslands í verki ekki verið jafn kröftugur, og ekki í samræmi við yfirlýsingar stjórnvalda. Horfur í Stríðinu Nú eru liðin rúm 10 ár síðan að Rússland hóf ólöglegan hernað gegn sjálfstæðri Úkraínu og rúm tvö og hálft ár síðan að allsherjarinnrás hófst. Erfitt er að ráða í þróun stríðsins, enda allar upplýsingar takmarkaðar og á reiki. Þó er ljóst að Rússum hefur orðið töluvert ágengt í Donetskhéraði, þar sem þeir hafa sótt fram í allt sumar og ógna nú lykilborgum. Úkraínski herinn greip til djarfrar sóknar inn í Kúrskhérað í Rússlandi í ágústbyrjun sem hefur gengið vonum framar. Sú aðgerð hefur þó ekki náð meginmarkmiði sínu, sem var að draga lið og kraft úr framsókn Rússa í Donetsk. Horfur eru því eins og stendur fremur neikvæðar á vígvellinum. Á sama tíma hafa Rússar haldið áfram linnulausum stýri-, eldflauga- og drónaárásum á úkraínskar borgir, samgöngur og orkuinnviði. Sú atlaga virðiðst vera að eflast og Rússar virðast miða að því að lama orku- og húshitunarkerfi landsins áður en vetur brestur á. Úkraína á því enn í vök að verjast gegn ofurefli Rússa sem njóta liðsmunar og hafa mikla yfirburði stórskotaliðsvopna, auk þess sem vopnasendingar frá Norður Kóreu og Íran leika lykihlutverk. Samstaða Vesturlanda og NATO Stuðningur Vesturlanda hefur til þessa skipt sköpum fyrir varnir Úkraínu og erfitt er að sjá fyrir að án hans hefði niðurstaðan verið önnur en ósigur stjórnvalda í Kyiv og í framhaldi skæruhernaður gegn hernámsliði Rússa. Þó má segja að stuðningurinn hafi verið nægur til þess að koma í veg fyrir ósigur en ekki nægilegur til þess að tryggja sigur. Þannig hafa lykilríki dregið lappirnar varðandi afhendingu tiltekinna vopna og dregið fjölmargar rauðar línur til þess að takmarka stuðninginn. Fyrst þurfi Úkraína að þrýsta mánuðum saman á að fá loftvarnarkerfi, stórskotaliðsvopn og skotfæri, skotfæri sem hafa enn ekki borist í samræmi við loforð ESB og annarra. Því næst tók langan tíma að fá afhenta brynvagna og skriðdreka, sem hafa aðeins borist í takmörkuðu upplagi. Vesturlönd hikuðu til langs tíma við að afhenda Úkraínu orrustuþotur og hafa viðhaldið skorðum sem voru settar varðandi beitingu vestrænna vopna innan rússnesku landamæranna. Vesturlönd, sem hafa í orðræðu sinni réttilega bent á að hernaður Rússa er ólöglegur samkvæmt Stofnsáttmála SÞ, bera þannig ábyrgð á því hvernig þróun stríðsins hefur orðið og hver árangur Rússa hefur verið þrátt fyrir hetjulegar varnir úkraínska hersins. Stuðningur Íslands Ísland hefur frá upphafi innrásarinnar skipað sér á bekk með helstu bandalagsríkjum og tekið einarða afstöðu gegn hernaði Rússa. Ísland tekur þannig fullan þátt í víðtækum þvingunaraðgerðum gagnvart Rússlandi. Stuðningur stjórnvalda hefur m.a. falist í framlögum til mannúðarstarfs, neyðarviðbrögðum og efnahagsaðstoð til viðbótar við móttöku flóttafólks og varnartengdan stuðning. Hið síðastnefnda er gott dæmi um hvernig Ísland vill axl ábyrgð til jafns við aðrar NATO þjóðir og veitir Úkraínu þann stuðning sem þarlend stjórnvöld óska. Þetta er mikilvægt, vegna þess að í því er fólgin eindregin afstaða að þegar innrásarher fremur óteljandi stríðsglæpi og ógnar fullveldi ríkis dugar ekki að senda lopapeysur og plástra. Sérstök stefna um stuðning við Úkraínu var samþykkt á Alþingi í apríl og í maí 2024 undirritaði forsætisráðherra tvíhliða samning landanna um öryggissamstarf og langtímastuðning. Stefnan og tvíhliða samningurinn tryggja að lágmarki fjóra milljarða á ári í beinan stuðning við Úkraínu, þar á meðal áframhaldandi varnartengd framlög. Það er þó svo að stuðningur Íslands er dvergvaxinn í öllum alþjóðlegum samanburði. Enn frekar í ljósi þess að Ísland nýtur þess umfram öll viðmiðunarríki, s.s. aðildarríki NATO, að útgjöld hérlend til varnarmála eru vart mælanleg - um núll komma eitt prósent af þjóðarframleiðslu. Við höfum frá lýðveldisstofnun fyrst og fremst verið þiggjendur erlendra varna, fljúgum farmiðalaus á fyrsta farrými öryggistryggingar NATO og Bandaríkjanna á kostnað erlendra skattgreiðenda. Yfirlýsing um fjögurra milljarða stuðning til Úkraínu á ári (að lágmarki) er því ekki tilefni til þess að berja sér á brjóst á alþjóðavettvangi. Framlög Íslands hafa numið 0.18 prósent af þjóðarframleiðslu. Þar erum við í 33. sæti samanburðarríkja og í engu samræmi við framlög hinna Norðurlandanna (Danir 1.8%, Finnland 0.9%, Svíþjóð 0.8%, og Noregur 0.5%) sem öll hafa aukið útgjöld til eigin varnarmála verulega í samræmi við skuldbindingar sínar innan NATO. Þetta er í engu samræmi við Úkraínustefnu stjórnvalda sem Alþingi samþykkti í apríl sl. sem áréttaði að stuðningur Íslands skuli vera “hlutfallslega sambærileg[ur] að umfangi við það sem önnur Norðurlönd leggja af mörkum.” [ sjá líka https://www.althingi.is/altext/153/s/1868.html ] Mikilvægt er að formlegar skuldbindingar um stuðning við Úkraínu skili sér í fjárlög á haustþingi svo að fari saman loforð og efndir. Árið 2023 nam heildarstuðningur Íslands rúmlega 3,5 milljörðum, en engu að síður var fjárheimild fjárlaga fyrir 2024 einungis 1750 milljónir. Það vekur upp spurningar að í kjöflar samþykktrar stefnu um stuðning við Úkraínu, gerð tvíhliða samnings við Úkraínu um stuðning og samþykkt skuldbindingar um varnarstuðning við Úkraínu á leiðtogafundi NATO í júlí, sem einn og sér felur í sér stuðning að lágmarki á bilinu 3,5 til 4 milljarða á ári, hefur Alþingi ekki gripið til neinna ráðstafanna til að tryggja fjármögnun stuðningsins. Orð skulu standa Bæði forsætis- og utanríkisráðherra sitja á næstu vikum fundi þar sem stuðningur við Úkraínu verður í miklum fókus. Ráðherrarnir sækja allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna og Úkraína er fastur liður á dagskrá NATO-funda og funda Norðurlandanna. Það er því siðferðileg og ásýndarleg áskorun að Alþingi og Ríkisstjórn Íslands raungeri stuðning landsins í samræmi við yfirlýsingar og loforð sem fyrst. Ísland er auðug þjóð í alþjóðlegum samanburði og vegna smæðar landsins og landfræðilegrar legu er sérstaklega mikið í húfi fyrir okkur að Stofnsáttmáli SÞ og alþjóðalög séu virt. Án herverndar Bandaríkjanna og bandalagsríkja væri öryggi landsins stofnað í hættu. Okkar framlög til varnarmála, þrátt fyrir vaxandi faglega nálgun, auk yfirlýsinga um mikilvægi þeirra og umfang, standast enga skoðun og það er lykilverkefni stjórnvalda að tryggja langtíma öryggishagsmuni Íslands. Það þýðir trúverðug útgjöld til varnarmála til samræmis við markmið Atlantshafsbandalagsins, sem Ísland hefur stutt, auk stuðnings við öryggisverkefni sem okkur varða, s.s. til handa Úkraínu sem færir nú miklar fórnir fyrir hönd okkar allra í vörn gegn árásarstríði Rússa. Höfundur er hernaðarsagnfræðingur of fyrrverandi starfsmaður íslensku utanríkisþjónustunnar.
Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar