Heimilið mitt var botnlausa tjaldið fyrir manninn sem nauðgaði mér Guðný S. Bjarnadóttir skrifar 7. ágúst 2024 11:00 Fyrir nokkrum árum síðan var ég spurð: „Hvað er málið með þessa hátíð í Eyjum þar sem konum er nauðgað og fólk talar um þetta sem eðlilegan hlut? Ég hef heyrt þetta kallað nauðgunarhátíð!“ Spurningin kom frá franskri vinkonu minni sem hefur búið á Íslandi í nokkur ár og á þessum tíma hefur hún kynnt sér land og þjóð í gegn um bæði Íslendinga og útlendinga sem búa hér. „Þetta er ógeðslegt fyrirbæri og ég yrði bara hrædd um öryggi mitt að fara á svona hátíð,“ sagði hún. Ég skil hana svo vel. Við áttum þetta samtal árið 2018, árið sem hlutfallslega langflestar nauðganir voru tilkynntar í Vestmannaeyjum, eða tæpar nítján á hverja tíu þúsund íbúa. Þessa háu tölu yfir árið má rekja meðal annars til Þjóðhátíðar. Nauðgunarbrandari Patriks Atlasonar og Skaupið 2012 Nauðgunarbrandari Patriks Atlasonar er svo skýrt merki um það að enn eigum við langt í land með að uppræta nauðgunarmenningu og kynferðisofbeldi. Það að fyrirmynd ungra krakka spyr hlustanda í útvarpsþætti sínum á FM957 hvort hann ætli að mæta á Þjóðhátíð í Eyjum með botnlaust tjald segir allt sem segja þarf um hvert hugur hans leitar þegar hann hugsar um þessa hátíð. En þetta var náttúrulega bara grín, er það ekki? Botnlausa tjaldið er frásögn af því hvernig vinir höfðu tekið sig saman eitt árið og skorið botn úr tjaldi til að geta sett yfir áfengisdauðar konur í þeim tilgangi að nauðga þeim. Þetta er greypt svo djúpt í menningu okkar að þetta rataði í Áramótaskaupið árið 2012. Í senu er ungur maður að leita sér að tjaldi og það þarf að vera botnlaust því hann er að sko að fara á Þjóðhátíð í Eyjum og í bakgrunni ómar lagið „Lífið er yndislegt“. Öllu gamni fylgir einhver alvara. Á sama hátt með Patrik Atlason og Skaupið nær orðræðan til hlustenda á öllum aldri, hvort sem er í útvarpi, sjónvarpi eða lesnu efni. Það er mikilvægt að huga að því hvað maður segir, ekki ýta undir nauðgunarmenningu og beinlínis gera grín úr aðferð sem notuð hefur verið til að nauðga fólki á Þjóðhátíð. Fyrir þau sem þekkja afleiðingar þess konar ofbeldis er sárt og óhugnanlegt að heyra talað um það í léttu rúmi. Nauðgarar bera einir ábyrgð á gjörðum sínum Nauðgarar finna sér oftast leiðir til að athafna sig óáreittir, til dæmis bak við lokaðar dyr á klósetti á skemmtistað, í bíl, á afskekktu svæði á vinnustað og svo mætti lengi telja. Eða eins og í mínu tilviki, á heimilinu mínu. Þetta er í raun ekkert nýtt, heldur raunveruleg ógn og staðreynd í lífi fjölda kvenna. Lögreglan, í samstarfi við 112.is og dómsmálaráðuneytið, fór aftur af stað með átak yfir Verslunarmannahelgina „Er allt í góðu?“ eða „Góða skemmtun“ eins og það heitir núna. Í spurningakönnun þeirra á netinu spyrja þau „Getur þú haft áhrif á hvort annað fólk beitir kynferðislegu ofbeldi eða áreitni?“ Svarið mitt var að sjálfsögðu nei, en þá fékk ég þessa niðurstöðu: „Jú, þú getur haft áhrif! Í litlum samfélögum eins og vinahópum eða vinnustöðum eru áhrif hverrar manneskju töluverð. Þú getur kynnt frábært nýtt lag fyrir fólki eða hjálpað vinnufélaga að klára sín verkefni. Með því að taka virka afstöðu gegn kynbundnu ofbeldi getur þú líka haft áhrif á hvernig djamm-menningin í kringum þig er, hvernig þolendum ofbeldis eða áreitni líður í kringum þig og þú minnkar svigrúmið sem mögulegir gerendur hafa til að áreita aðra eða beita ofbeldi.“ Í gegnum þetta átak hamast embættin í að telja okkur trú um að meðal manneskjan geti með jafn einföldum hætti og að kynna samstarfsfélaga fyrir nýju lagi, haft áhrif á það hvort einstaklingur beiti aðra manneskju ofbeldi. Það væri óskandi að maður gæti stoppað slíkt af, en eins og venjulega er ábyrgðin alfarið á geranda. Ekki þolenda eða fólksins í kringum geranda, heldur geranda. Kerfið bregst þolendum ítrekað Við verðum að horfast í augun við raunveruleikann; kynbundið ofbeldi er vandamál karla. Tilkynningar hrúgast inn í kerfið sem síðan dregur gerendur ekki til ábyrgðar. Kerfið bregst þolendum ofbeldis ítrekað með lélegum rannsóknarháttum og nær ótakmarkaðri heimild til að fella mál niður þrátt fyrir sterk sönnunargögn. Auðvitað er afstaða gegn ofbeldi það sem við viljum almennt í samfélaginu en það eina sem stoppar ofbeldismann er hann sjálfur. Það er ekki hægt að nauðga eða beita ofbeldi óvart. Þetta er ákvörðun þess sem tekur hana. Nú sitjum við hér, árið 2024, með mann sem þúsundir hlusta á, spyrja hlustanda einfaldlega í beinni útsendingu: „Ætlar þú að mæta á Þjóðhátíð með botnlaust tjald?“ - eins og það sé jafn eðlilegt og að spyrja hvort viðkomandi ætli að taka með sér regnjakka til Eyja. Það er greinilega bara eitthvað djók að nauðga. Ef karlar ætla ekki að taka vandann, sem kynbundið ofbeldi er, alvarlega þá er lítil von fyrir okkur hin. Patrik hefði kannski betur reynt að hafa áhrif með því að kynna nýtt lag fyrir okkur frekar en að rifja upp ógeðfelldan nauðgunarbrandara. Höfundur er stjórnarformaður Hagsmunasamtaka brotaþola. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kynferðisofbeldi Vestmannaeyjar Þjóðhátíð í Eyjum Guðný S. Bjarnadóttir Mest lesið Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Í skjóli hinna hugrökku Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Ekki lofa einhverju sem þú ætlar ekki að standa við Ágústa Árnadóttir Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir nokkrum árum síðan var ég spurð: „Hvað er málið með þessa hátíð í Eyjum þar sem konum er nauðgað og fólk talar um þetta sem eðlilegan hlut? Ég hef heyrt þetta kallað nauðgunarhátíð!“ Spurningin kom frá franskri vinkonu minni sem hefur búið á Íslandi í nokkur ár og á þessum tíma hefur hún kynnt sér land og þjóð í gegn um bæði Íslendinga og útlendinga sem búa hér. „Þetta er ógeðslegt fyrirbæri og ég yrði bara hrædd um öryggi mitt að fara á svona hátíð,“ sagði hún. Ég skil hana svo vel. Við áttum þetta samtal árið 2018, árið sem hlutfallslega langflestar nauðganir voru tilkynntar í Vestmannaeyjum, eða tæpar nítján á hverja tíu þúsund íbúa. Þessa háu tölu yfir árið má rekja meðal annars til Þjóðhátíðar. Nauðgunarbrandari Patriks Atlasonar og Skaupið 2012 Nauðgunarbrandari Patriks Atlasonar er svo skýrt merki um það að enn eigum við langt í land með að uppræta nauðgunarmenningu og kynferðisofbeldi. Það að fyrirmynd ungra krakka spyr hlustanda í útvarpsþætti sínum á FM957 hvort hann ætli að mæta á Þjóðhátíð í Eyjum með botnlaust tjald segir allt sem segja þarf um hvert hugur hans leitar þegar hann hugsar um þessa hátíð. En þetta var náttúrulega bara grín, er það ekki? Botnlausa tjaldið er frásögn af því hvernig vinir höfðu tekið sig saman eitt árið og skorið botn úr tjaldi til að geta sett yfir áfengisdauðar konur í þeim tilgangi að nauðga þeim. Þetta er greypt svo djúpt í menningu okkar að þetta rataði í Áramótaskaupið árið 2012. Í senu er ungur maður að leita sér að tjaldi og það þarf að vera botnlaust því hann er að sko að fara á Þjóðhátíð í Eyjum og í bakgrunni ómar lagið „Lífið er yndislegt“. Öllu gamni fylgir einhver alvara. Á sama hátt með Patrik Atlason og Skaupið nær orðræðan til hlustenda á öllum aldri, hvort sem er í útvarpi, sjónvarpi eða lesnu efni. Það er mikilvægt að huga að því hvað maður segir, ekki ýta undir nauðgunarmenningu og beinlínis gera grín úr aðferð sem notuð hefur verið til að nauðga fólki á Þjóðhátíð. Fyrir þau sem þekkja afleiðingar þess konar ofbeldis er sárt og óhugnanlegt að heyra talað um það í léttu rúmi. Nauðgarar bera einir ábyrgð á gjörðum sínum Nauðgarar finna sér oftast leiðir til að athafna sig óáreittir, til dæmis bak við lokaðar dyr á klósetti á skemmtistað, í bíl, á afskekktu svæði á vinnustað og svo mætti lengi telja. Eða eins og í mínu tilviki, á heimilinu mínu. Þetta er í raun ekkert nýtt, heldur raunveruleg ógn og staðreynd í lífi fjölda kvenna. Lögreglan, í samstarfi við 112.is og dómsmálaráðuneytið, fór aftur af stað með átak yfir Verslunarmannahelgina „Er allt í góðu?“ eða „Góða skemmtun“ eins og það heitir núna. Í spurningakönnun þeirra á netinu spyrja þau „Getur þú haft áhrif á hvort annað fólk beitir kynferðislegu ofbeldi eða áreitni?“ Svarið mitt var að sjálfsögðu nei, en þá fékk ég þessa niðurstöðu: „Jú, þú getur haft áhrif! Í litlum samfélögum eins og vinahópum eða vinnustöðum eru áhrif hverrar manneskju töluverð. Þú getur kynnt frábært nýtt lag fyrir fólki eða hjálpað vinnufélaga að klára sín verkefni. Með því að taka virka afstöðu gegn kynbundnu ofbeldi getur þú líka haft áhrif á hvernig djamm-menningin í kringum þig er, hvernig þolendum ofbeldis eða áreitni líður í kringum þig og þú minnkar svigrúmið sem mögulegir gerendur hafa til að áreita aðra eða beita ofbeldi.“ Í gegnum þetta átak hamast embættin í að telja okkur trú um að meðal manneskjan geti með jafn einföldum hætti og að kynna samstarfsfélaga fyrir nýju lagi, haft áhrif á það hvort einstaklingur beiti aðra manneskju ofbeldi. Það væri óskandi að maður gæti stoppað slíkt af, en eins og venjulega er ábyrgðin alfarið á geranda. Ekki þolenda eða fólksins í kringum geranda, heldur geranda. Kerfið bregst þolendum ítrekað Við verðum að horfast í augun við raunveruleikann; kynbundið ofbeldi er vandamál karla. Tilkynningar hrúgast inn í kerfið sem síðan dregur gerendur ekki til ábyrgðar. Kerfið bregst þolendum ofbeldis ítrekað með lélegum rannsóknarháttum og nær ótakmarkaðri heimild til að fella mál niður þrátt fyrir sterk sönnunargögn. Auðvitað er afstaða gegn ofbeldi það sem við viljum almennt í samfélaginu en það eina sem stoppar ofbeldismann er hann sjálfur. Það er ekki hægt að nauðga eða beita ofbeldi óvart. Þetta er ákvörðun þess sem tekur hana. Nú sitjum við hér, árið 2024, með mann sem þúsundir hlusta á, spyrja hlustanda einfaldlega í beinni útsendingu: „Ætlar þú að mæta á Þjóðhátíð með botnlaust tjald?“ - eins og það sé jafn eðlilegt og að spyrja hvort viðkomandi ætli að taka með sér regnjakka til Eyja. Það er greinilega bara eitthvað djók að nauðga. Ef karlar ætla ekki að taka vandann, sem kynbundið ofbeldi er, alvarlega þá er lítil von fyrir okkur hin. Patrik hefði kannski betur reynt að hafa áhrif með því að kynna nýtt lag fyrir okkur frekar en að rifja upp ógeðfelldan nauðgunarbrandara. Höfundur er stjórnarformaður Hagsmunasamtaka brotaþola.
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar