Kortleggja gamlar sundlaugabyggingar um allt land Rafn Ágúst Ragnarsson skrifar 29. júlí 2024 11:23 Gljúfralaug við Grenivík er einstaklega fallegt laugarstæði þétt upp við bakka Gljúfurár. Fornleifastofnun Íslands Fornleifastofnun Íslands hefur í sumar staðið að rannsókn á sundlaugarbyggingum á landsbyggðinni sem reistar voru á fyrri hluta tuttugustu aldar. Verkefnið er unnið í samvinnu við Hjörleif Stefánsson arkítekt og hófst árið 2020 með heimildakönnun og kortlagningu á laugum um land allt. Elín Ósk Hreiðarsdóttir fornleifafræðingur sagði frá rannsókninni sem hófst formlega með styrk frá Húsafriðunarsjóði á Norðurlandi í sumar. „Við söfnuðum að okkur upplýsingum um þessar laugar og komumst að því að það voru tæplega hundrað. 93 er talan sem við erum að vinna með núna. Við fundum fullt af gömlum ljósmyndum og teikningum og heimildum um þær. Nú erum við að vinna í því að fara og heimsækja þær laugar þar sem voru byggð laugarhús á þessu tímabili sem standa enn þá,“ segir Elín. Mikill meirihluti horfinn Sjónum er sérstaklega beint að laugarhúsum sem byggð voru fram til miðrar aldar en mikil aukning var í byggingu laugarhúsa og sundlauga um land allt milli 1930 til 1950 fyrir tilstilli ungmennafélaganna. Sundlaugarnar voru margar hverjar reistar með fé sem safnað var af ungmennafélaginu á svæðinu og jafnvel reknar í sjálfboðaliðastarfi. Laugar í Reykjadal er elsta yfirbyggða laug landsins byggð 1926. Laugin er í kjallara í austurálmu hússins sem sést vel á miðri mynd. Laugin er á sínum stað en hefur verið teppalögð og er nú nýtt sem leiksvæði fyrir börn af hótelinu sem rekið er á Laugum.Fornleifastofnun Íslands Ástand lauganna er mjög misjafnt og allur gangur á því að sögn Elínar. Gömlu laugarhúsin hafa í sumum tilfellum vikið fyrir nýrri húsum með betri aðstöðu en í mörgum tilfellum hafa húsin hreinlega horfið. Tvær af hverjum þremur laugum hafa ekki staðist tímans tönn. Tækifæri víða Af þeim laugum sem standa enn segir Elín Gljúfralaug við Grenivík standa upp úr. Laugin var gerð árið 1944 alveg við bakka Gljúfurár og raunar svo nálægt bakkanum að Elín segir fólk hafa haft áhyggjur af því að veggurinn brysti og að skolaði börnum út í ána við sundkennslu. En laugin er á ákaflega fallegum stað í gljúfri og gæti vel orðið vinsæll áfangastaður ef gert yrði að aðstöðunni, já og laugin fyllt af vatni. Elín segir sveitarfélagið hafa sýnt því áhuga. „Að þessu öllu saman verður maður svolítill sundlauganörd, dregur fjölskylduna í allar mögulegar laugar. En Gljúfralaugin er alveg stórbrotin. Maður hefur flotta yfirsýn yfir hana þegar maður kemur að henni og hún er svo fallega staðsett.“ Gljúfralaug var reist árið 1944.Fornleifastofnun Íslands Í Kelduhverfi stendur einnig lítið sundlaugarhús en þar er ekkert sundlaugarkar. Við fyrstu sín vekur þetta snjáða hús ekki mikla athygli en það er vegna þess að sundkennslan fór fram í sjálfri Litluá hvers bakka húsið stendur við. Litlar upplýsingar var að fá um húsið eftir hefðbundnum leiðum en rannsóknarhópurinn rakst á mann úr sveitinni sem rakti þeim minningar sínar af lauginni. „Það voru fáar heimildir um hana. Ég fann enga mynd af húsinu og enga teikningu. Þar fundum við dæmigert lítið sundlaugarhús eftir teikningu Bárðar Ísleifssonar. Húsið er við ótrúlega fallegan læk. Þar var kennt sund í læknum og við hittum þarna heimildamann sem sagði okkur að á hverju vori hafi verið hreinsað úr læknum,“ segir Elín. Sund var kennt í Litluá í Kelduhverfi þar til ný laug í Lundi var opnuð. Áin var stífluð og var svo hreinsuð á hverju vori og í henni gerð sundbraut. Við ánna var byggt lítið sundlaugarhús 1946, að öllum líkindum eftir teikningu Bárðar Ísleifssonar/Húsameistara ríkisins. Eftir að hætt var að kenna sund í lauginni gegndi húsið ýmsum hlutverkum, var hænsnakofi og síðar fjárhús.Fornleifastofnun Íslands Það var gert alvöru 25 metra sundbraut og það var stökkpallur út í ána. Þetta litla hús stendur enn þá en það eru auðvitað margir áratugir síðan hægt var að kenna þar. Svo hafði þessu verið breytt í hænsnakofa og fjárhús og byggt við það en húsið var alveg óskemmt innan í,“ segir Elín. Sundskáli Svarfdæla var önnur laug sem stóð Elínu ofarlega í huga. Húsið er elsta stakstæða, yfirbyggða sundlaugarhús landsins. Það byggt 1929 eftir teikningu Sveinbjörns Jónssonar byggingarfræðings og eins og margar af fyrstu laugum landsins var laugin byggð fyrir tilstuðlan ungmennafélaga á svæðinu. Húsið stendur en er þó í takmarkaðri notkun. Sundskáli Svarfdæla er elsta stakstæða, yfirbyggða sundlaugarhús landsins.Fornleifastofnun Íslands Alla skýrslu þeirra Elínar og Hjörleifs sem gerð var við lok heimildaúttektar má skoða með því að smella á hlekkinn hér. Hafi lesendur áhuga á sögu íslenskrar sundlaugamenningar er meiri fróðleik að finna þar. Einfaldleikinn fallegur Elín segir það einkenna sundlaugarhús frá fyrri hluta síðustu aldar hvað húsin voru lágstemmd og hógvær. Byggingarnar voru framan af flest úr timbri en viku svo fyrir steinsteypu þegar leið á öldina. Framan af voru húsin ekki endilega með sturtum í klefunum. „Einfaldleikinn stendur upp og hefur sitt gildi. Það þarf ekki allt að vera flókið til að vera fallegt og þess virði að vernda það,“ segir Elín. Sundlaugar Sund Fornminjar Mest lesið Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Baráttan um Bandaríkin: Hvað gerist eiginlega í nótt? Erlent Fleiri fréttir Bein útsending: Fulltrúar flokkanna sitja fyrir svörum um málefni fatlaðs fólks Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Sjá meira
Elín Ósk Hreiðarsdóttir fornleifafræðingur sagði frá rannsókninni sem hófst formlega með styrk frá Húsafriðunarsjóði á Norðurlandi í sumar. „Við söfnuðum að okkur upplýsingum um þessar laugar og komumst að því að það voru tæplega hundrað. 93 er talan sem við erum að vinna með núna. Við fundum fullt af gömlum ljósmyndum og teikningum og heimildum um þær. Nú erum við að vinna í því að fara og heimsækja þær laugar þar sem voru byggð laugarhús á þessu tímabili sem standa enn þá,“ segir Elín. Mikill meirihluti horfinn Sjónum er sérstaklega beint að laugarhúsum sem byggð voru fram til miðrar aldar en mikil aukning var í byggingu laugarhúsa og sundlauga um land allt milli 1930 til 1950 fyrir tilstilli ungmennafélaganna. Sundlaugarnar voru margar hverjar reistar með fé sem safnað var af ungmennafélaginu á svæðinu og jafnvel reknar í sjálfboðaliðastarfi. Laugar í Reykjadal er elsta yfirbyggða laug landsins byggð 1926. Laugin er í kjallara í austurálmu hússins sem sést vel á miðri mynd. Laugin er á sínum stað en hefur verið teppalögð og er nú nýtt sem leiksvæði fyrir börn af hótelinu sem rekið er á Laugum.Fornleifastofnun Íslands Ástand lauganna er mjög misjafnt og allur gangur á því að sögn Elínar. Gömlu laugarhúsin hafa í sumum tilfellum vikið fyrir nýrri húsum með betri aðstöðu en í mörgum tilfellum hafa húsin hreinlega horfið. Tvær af hverjum þremur laugum hafa ekki staðist tímans tönn. Tækifæri víða Af þeim laugum sem standa enn segir Elín Gljúfralaug við Grenivík standa upp úr. Laugin var gerð árið 1944 alveg við bakka Gljúfurár og raunar svo nálægt bakkanum að Elín segir fólk hafa haft áhyggjur af því að veggurinn brysti og að skolaði börnum út í ána við sundkennslu. En laugin er á ákaflega fallegum stað í gljúfri og gæti vel orðið vinsæll áfangastaður ef gert yrði að aðstöðunni, já og laugin fyllt af vatni. Elín segir sveitarfélagið hafa sýnt því áhuga. „Að þessu öllu saman verður maður svolítill sundlauganörd, dregur fjölskylduna í allar mögulegar laugar. En Gljúfralaugin er alveg stórbrotin. Maður hefur flotta yfirsýn yfir hana þegar maður kemur að henni og hún er svo fallega staðsett.“ Gljúfralaug var reist árið 1944.Fornleifastofnun Íslands Í Kelduhverfi stendur einnig lítið sundlaugarhús en þar er ekkert sundlaugarkar. Við fyrstu sín vekur þetta snjáða hús ekki mikla athygli en það er vegna þess að sundkennslan fór fram í sjálfri Litluá hvers bakka húsið stendur við. Litlar upplýsingar var að fá um húsið eftir hefðbundnum leiðum en rannsóknarhópurinn rakst á mann úr sveitinni sem rakti þeim minningar sínar af lauginni. „Það voru fáar heimildir um hana. Ég fann enga mynd af húsinu og enga teikningu. Þar fundum við dæmigert lítið sundlaugarhús eftir teikningu Bárðar Ísleifssonar. Húsið er við ótrúlega fallegan læk. Þar var kennt sund í læknum og við hittum þarna heimildamann sem sagði okkur að á hverju vori hafi verið hreinsað úr læknum,“ segir Elín. Sund var kennt í Litluá í Kelduhverfi þar til ný laug í Lundi var opnuð. Áin var stífluð og var svo hreinsuð á hverju vori og í henni gerð sundbraut. Við ánna var byggt lítið sundlaugarhús 1946, að öllum líkindum eftir teikningu Bárðar Ísleifssonar/Húsameistara ríkisins. Eftir að hætt var að kenna sund í lauginni gegndi húsið ýmsum hlutverkum, var hænsnakofi og síðar fjárhús.Fornleifastofnun Íslands Það var gert alvöru 25 metra sundbraut og það var stökkpallur út í ána. Þetta litla hús stendur enn þá en það eru auðvitað margir áratugir síðan hægt var að kenna þar. Svo hafði þessu verið breytt í hænsnakofa og fjárhús og byggt við það en húsið var alveg óskemmt innan í,“ segir Elín. Sundskáli Svarfdæla var önnur laug sem stóð Elínu ofarlega í huga. Húsið er elsta stakstæða, yfirbyggða sundlaugarhús landsins. Það byggt 1929 eftir teikningu Sveinbjörns Jónssonar byggingarfræðings og eins og margar af fyrstu laugum landsins var laugin byggð fyrir tilstuðlan ungmennafélaga á svæðinu. Húsið stendur en er þó í takmarkaðri notkun. Sundskáli Svarfdæla er elsta stakstæða, yfirbyggða sundlaugarhús landsins.Fornleifastofnun Íslands Alla skýrslu þeirra Elínar og Hjörleifs sem gerð var við lok heimildaúttektar má skoða með því að smella á hlekkinn hér. Hafi lesendur áhuga á sögu íslenskrar sundlaugamenningar er meiri fróðleik að finna þar. Einfaldleikinn fallegur Elín segir það einkenna sundlaugarhús frá fyrri hluta síðustu aldar hvað húsin voru lágstemmd og hógvær. Byggingarnar voru framan af flest úr timbri en viku svo fyrir steinsteypu þegar leið á öldina. Framan af voru húsin ekki endilega með sturtum í klefunum. „Einfaldleikinn stendur upp og hefur sitt gildi. Það þarf ekki allt að vera flókið til að vera fallegt og þess virði að vernda það,“ segir Elín.
Sundlaugar Sund Fornminjar Mest lesið Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Baráttan um Bandaríkin: Hvað gerist eiginlega í nótt? Erlent Fleiri fréttir Bein útsending: Fulltrúar flokkanna sitja fyrir svörum um málefni fatlaðs fólks Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Sjá meira