Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar 8. maí 2024 08:00 Löggjöf um læknisaðstoð við að deyja (e. Medical Aid in Dying eða MAID) tók gildi í Kaliforníu árið 2016. Samkvæmt lögunum þurfa tveir læknar að meta sjálfstætt hvort sjúklingur (1) eigi 6 mánuði eða skemur eftir, (2) sé fær um að taka upplýsta og sjálfviljuga ákvörðun, og (3) sé andlega hæfur til að taka slíka ákvörðun. Sjúklingur verður að búa í Kaliforníu, geta tekið lyfin sjálfur og hafa kost á að endurskoða ákvörðun sinni hvenær sem er í ferlinu. Lögin gilda einungis fyrir fullorðna. Flestir þeirra sem fá MAID eru með krabbamein á lokastigi California Department of Public Health birtir árlega gögn um MAID. Árið 2022 voru 66% þeirra sem nýttu sér MAID í Kaliforníu með krabbamein á lokastigi. Í dag hafa Washington, D.C. og 10 önnur fylki í Bandaríkjunum samþykkt löggjöf um MAID: Kalifornía, Colorado, Hawaii, Maine, New Jersey, Nýja Mexíkó, Oregon, Vermont, Washington og Montana. Tölur frá árunum 1998 til 2017 sýna að 63% einstaklingar í þessum fylkjum sem nýttu sér MAID voru með krabbamein á lokastigi. Af þeim sem fengu lyfjaávísun notuðu 66,3% lyfin. Þrátt fyrir að 69,9% krabbameinssjúklinga kjósi að deyja heima, eiga flest andlát í Bandaríkjunum sér stað á spítölum (35%) og hjúkrunar- eða dvalarheimilum (26%). Nýjustu tölur frá Kaliforníu sýna að 93% þeirra sem nýttu sér MAID völdu að gera það heima hjá sér. Helstu ástæður fyrir því að óska eftir MAID eru þjáningar, erfiðleikar við að njóta daglegra athafna, ófullnægjandi verkjastjórnun, tilfinningin um að vera byrði á fjölskyldu og vinum, að missa reisn og sjálfræði og fjárhagsáhyggjur. Þegar aðstoð við að deyja er ekki valkostur Þegar læknisfræðileg aðstoð við að deyja er ekki í boði, leita sjúklingar stundum annarra leiða til að ljúka lífi sínu. Rannsókn sem skoðaði gögn fjögurra áratuga sýndi að sjálfsvígstíðni meðal krabbameinssjúklinga var 28,58 á hverja 100,000 íbúa. Á tímabilinu 1973 til 2014 tóku 13,311 krabbameinssjúklingar í Bandaríkjunum eigið líf. Þessar tölur undirstrika mikilvægi þess að veita sjúklingum sem þjást af alvarlegum sjúkdómum viðeigandi úrræði svo þeir geti tekið upplýstar og mannúðlegar ákvarðanir um eigin lífslok. Er verið að valda skaða með því að láta fólk þjást? Læknaeiðurinn, oft kenndur við Hippókrates, vekur upp flóknar umræður um MAID. Sumir heilbrigðisstarfsmenn telja að aðstoð við að binda enda á líf sjúklings jafngildi morði. Aðrir heilbrigðisstarfsmenn telja aftur á móti að með því að neita sjúklingum um möguleikann á að taka ákvarðanir um eigin lífslok og framlengja þjáningar þeirra sé í raun verið að valda skaða, jafnvel meiri en sjúkdómurinn sjálfur veldur. Þeir síðarnefndu leggja áherslu á mikilvægi sjálfræðis einstaklinga og réttar til að ákveða hvenær og hvar þeir deyja. Líkt og í öðrum umdeildum málum sem tengjast læknaeiðnum, eins og til dæmis þungunarrofi, krefst MAID að heilbrigðisstarfsmenn virði sjálfræði sjúklinga, mannlega reisn þeirra og rétt til að taka ákvarðanir um eigið líf, jafnvel þegar skoðanir sjúklinga séu frábrugðnar þeirra eigin. Siðareglur í Bandaríkjunum hafa tekið breytingum Þar til 2019 var afstaða bandarísku læknasamtakanna (e. American Medical Association eða AMA) sú að MAID samræmdist ekki siðareglum þeirra og ábyrgð lækna til að lækna. Eftir þriggja ára endurskoðun á siðareglunum tók AMA upp nýja stefnu árið 2019. Núverandi afstaða AMA er sú að læknar geti veitt læknisfræðilega aðstoð við að deyja, í samræmi við samvisku sinni, án þess að það brjóti gegn faglegum skyldum þeirra. Nýju siðareglurnar innihalda tvö ákvæði sem styðja bæði þá lækna sem veita MAID og þá sem kjósa að gera það ekki. Þannig geta læknar sem veita MAID uppfyllt bæði faglegar og siðferðilegar skyldur sínar, rétt eins og þeir sem neita að veita slíka þjónustu. Fjölmörg bandarísk læknafélög hafa látið af andstöðu sinni við MAID Læknafélög sem hafa stutt MAID eru meðal annars American College of Legal Medicine og American Medical Women‘s Association. Önnur þekkt bandarík læknasamtök sem hafa breytt afstöðu sinni úr andstöðu í hlutleysi eru American Academy of Family Physicians, American Academy of Hospice and Palliative Medicine og American Academy of Neurology. Fjöldi læknafélaga í mismunandi fylkjum hefur einnig tekið upp hlutlausa afstöðu til MAID, þar á meðal læknafélög í Kaliforníu, Colorado, Connecticut, Maine, Maryland, Massachusetts, Columbia, Minnesote, Nevada, Nýja Mexikó, Oregon og Vermont. Þessi breyting í afstöðu endurspeglar vaxandi viðurkenningu á sjálfræði sjúklinga og þörfina fyrir mannúðlega nálgun í umönnun þeirra sem glíma við alvarlega og lífsógnandi sjúkdóma. Siðareglur lækna þarfnast stöðugrar endurskoðunar Umræðan um hvernig best er að skilgreina hugtakið „að valda engum skaða“ í nútímalæknisfræði er mikilvægari en nokkru sinni fyrr. Þróun síðustu ára í læknisfræði og samfélaginu undirstrikar nauðsyn þess að endurskoða og aðlaga siðareglur lækna í takt við breyttar þarfir sjúklinga og siðferðilegar áskoranir samtímans. Höfundur er formaður Lífsvirðingar, sem berst fyrir löggjöf um dánaraðstoð á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dánaraðstoð Ingrid Kuhlman Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard Skoðun Skoðun Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Viltu hafa jákvæð áhrif þegar þú ferðast? Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir skrifar Sjá meira
Löggjöf um læknisaðstoð við að deyja (e. Medical Aid in Dying eða MAID) tók gildi í Kaliforníu árið 2016. Samkvæmt lögunum þurfa tveir læknar að meta sjálfstætt hvort sjúklingur (1) eigi 6 mánuði eða skemur eftir, (2) sé fær um að taka upplýsta og sjálfviljuga ákvörðun, og (3) sé andlega hæfur til að taka slíka ákvörðun. Sjúklingur verður að búa í Kaliforníu, geta tekið lyfin sjálfur og hafa kost á að endurskoða ákvörðun sinni hvenær sem er í ferlinu. Lögin gilda einungis fyrir fullorðna. Flestir þeirra sem fá MAID eru með krabbamein á lokastigi California Department of Public Health birtir árlega gögn um MAID. Árið 2022 voru 66% þeirra sem nýttu sér MAID í Kaliforníu með krabbamein á lokastigi. Í dag hafa Washington, D.C. og 10 önnur fylki í Bandaríkjunum samþykkt löggjöf um MAID: Kalifornía, Colorado, Hawaii, Maine, New Jersey, Nýja Mexíkó, Oregon, Vermont, Washington og Montana. Tölur frá árunum 1998 til 2017 sýna að 63% einstaklingar í þessum fylkjum sem nýttu sér MAID voru með krabbamein á lokastigi. Af þeim sem fengu lyfjaávísun notuðu 66,3% lyfin. Þrátt fyrir að 69,9% krabbameinssjúklinga kjósi að deyja heima, eiga flest andlát í Bandaríkjunum sér stað á spítölum (35%) og hjúkrunar- eða dvalarheimilum (26%). Nýjustu tölur frá Kaliforníu sýna að 93% þeirra sem nýttu sér MAID völdu að gera það heima hjá sér. Helstu ástæður fyrir því að óska eftir MAID eru þjáningar, erfiðleikar við að njóta daglegra athafna, ófullnægjandi verkjastjórnun, tilfinningin um að vera byrði á fjölskyldu og vinum, að missa reisn og sjálfræði og fjárhagsáhyggjur. Þegar aðstoð við að deyja er ekki valkostur Þegar læknisfræðileg aðstoð við að deyja er ekki í boði, leita sjúklingar stundum annarra leiða til að ljúka lífi sínu. Rannsókn sem skoðaði gögn fjögurra áratuga sýndi að sjálfsvígstíðni meðal krabbameinssjúklinga var 28,58 á hverja 100,000 íbúa. Á tímabilinu 1973 til 2014 tóku 13,311 krabbameinssjúklingar í Bandaríkjunum eigið líf. Þessar tölur undirstrika mikilvægi þess að veita sjúklingum sem þjást af alvarlegum sjúkdómum viðeigandi úrræði svo þeir geti tekið upplýstar og mannúðlegar ákvarðanir um eigin lífslok. Er verið að valda skaða með því að láta fólk þjást? Læknaeiðurinn, oft kenndur við Hippókrates, vekur upp flóknar umræður um MAID. Sumir heilbrigðisstarfsmenn telja að aðstoð við að binda enda á líf sjúklings jafngildi morði. Aðrir heilbrigðisstarfsmenn telja aftur á móti að með því að neita sjúklingum um möguleikann á að taka ákvarðanir um eigin lífslok og framlengja þjáningar þeirra sé í raun verið að valda skaða, jafnvel meiri en sjúkdómurinn sjálfur veldur. Þeir síðarnefndu leggja áherslu á mikilvægi sjálfræðis einstaklinga og réttar til að ákveða hvenær og hvar þeir deyja. Líkt og í öðrum umdeildum málum sem tengjast læknaeiðnum, eins og til dæmis þungunarrofi, krefst MAID að heilbrigðisstarfsmenn virði sjálfræði sjúklinga, mannlega reisn þeirra og rétt til að taka ákvarðanir um eigið líf, jafnvel þegar skoðanir sjúklinga séu frábrugðnar þeirra eigin. Siðareglur í Bandaríkjunum hafa tekið breytingum Þar til 2019 var afstaða bandarísku læknasamtakanna (e. American Medical Association eða AMA) sú að MAID samræmdist ekki siðareglum þeirra og ábyrgð lækna til að lækna. Eftir þriggja ára endurskoðun á siðareglunum tók AMA upp nýja stefnu árið 2019. Núverandi afstaða AMA er sú að læknar geti veitt læknisfræðilega aðstoð við að deyja, í samræmi við samvisku sinni, án þess að það brjóti gegn faglegum skyldum þeirra. Nýju siðareglurnar innihalda tvö ákvæði sem styðja bæði þá lækna sem veita MAID og þá sem kjósa að gera það ekki. Þannig geta læknar sem veita MAID uppfyllt bæði faglegar og siðferðilegar skyldur sínar, rétt eins og þeir sem neita að veita slíka þjónustu. Fjölmörg bandarísk læknafélög hafa látið af andstöðu sinni við MAID Læknafélög sem hafa stutt MAID eru meðal annars American College of Legal Medicine og American Medical Women‘s Association. Önnur þekkt bandarík læknasamtök sem hafa breytt afstöðu sinni úr andstöðu í hlutleysi eru American Academy of Family Physicians, American Academy of Hospice and Palliative Medicine og American Academy of Neurology. Fjöldi læknafélaga í mismunandi fylkjum hefur einnig tekið upp hlutlausa afstöðu til MAID, þar á meðal læknafélög í Kaliforníu, Colorado, Connecticut, Maine, Maryland, Massachusetts, Columbia, Minnesote, Nevada, Nýja Mexikó, Oregon og Vermont. Þessi breyting í afstöðu endurspeglar vaxandi viðurkenningu á sjálfræði sjúklinga og þörfina fyrir mannúðlega nálgun í umönnun þeirra sem glíma við alvarlega og lífsógnandi sjúkdóma. Siðareglur lækna þarfnast stöðugrar endurskoðunar Umræðan um hvernig best er að skilgreina hugtakið „að valda engum skaða“ í nútímalæknisfræði er mikilvægari en nokkru sinni fyrr. Þróun síðustu ára í læknisfræði og samfélaginu undirstrikar nauðsyn þess að endurskoða og aðlaga siðareglur lækna í takt við breyttar þarfir sjúklinga og siðferðilegar áskoranir samtímans. Höfundur er formaður Lífsvirðingar, sem berst fyrir löggjöf um dánaraðstoð á Íslandi.
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar