Lykillinn að friði Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 25. desember 2023 09:30 Þann 24. október síðastliðinn voru liðin 375 ár frá því að blóðugasta trúarstyrjöld sem Evrópa hafði þá upplifað lauk, 30 ára stríðið, með friðarsamningi sem undirritaður var í borgunum Münster og Osnabrück í Þýskalandi. Í tilefni þess var miðbær Münster fullur af ljósum og tónlist, friðarbók lá frammi í ráðhúsinu þar sem þúsundir undirrituðu friðarsáttmála, heiminum til handa, og í leikhúsinu fór fram friðarráðstefna sem ég naut þeirra forréttinda að mega sitja. 30 ára stríðið, sem nefnt er eftir tímalengd þess, hófst í kjölfar mótmælenda-hreyfingarinnar sem við tilheyrum en þegar kaþólska kirkjan klofnaði brutust út átök á milli þeirra sem vildu segja sig úr lögum við Róm og þeirra sem vildu halda í þá trúarlegu og menningarlegu tengingu. Evrópa öll dróst inn í átökin og afleiðingar stríðsins, sem geisaði frá 1618 til 1648, voru víða slíkar að um helmingur íbúa lét lífið og í kjölfarið brutust út plágur sem lögðu heilu héröðin í auðn. Friðarsamningarnir sem þjóðverjar minntust voru samdir í borgunum tveimur, þar sem fulltrúar stríðandi fylkinga gátu ekki hugsað sér að vera í sömu borg á sama tíma, en með liprum milligöngumönnum og samningsvilja var undirritað friðarsamkomulag sem hélst. Borgirnar eru stoltar af þeirri arfleifð að vestfalíski friðurinn hafi komist þar á og friðarsamingurinn sjálfur er til sýnis í gamla ráðhúsinu í Münster. Hátíðarhöldunum var ekki einungis ætlað að halda á lofti minningu 30 ára stríðsins, heldur voru áminning til heimsbyggðarinnar um að friður er mögulegur og í raun eini málstaðurinn sem er þess virði að beita sér fyrir. Meðal framsögumanna á friðarráðstefnunni voru forstöðumaður Stockholm International Peace Research Institute, Dan Smith, og nóbelsfriðarverðlaunahafinn Leymah Gbowee frá Líberíu. Stockholm International Peace Research Institute hefur það verkefni að fylgjast með átökum og átakasvæðum í heiminum og koma með tillögur að lausnum þegar stofnanir á borð við Sameinuðu Þjóðirnar íhlutast. Í máli hans kom fram að 56 stríðsátök séu í heiminum í dag, aukning um 5 átakasvæði frá 2021, og að fjögur þessara átaka séu á þessu ári með yfir 10.000 dauðsföll, átökin í Úkraínu, Ísrael/Palestínu, Míanmar og í Nígeríu. Það sorglega er að eftir að kalda stríðinu lauk fækkaði átakasvæðum til muna, en þau hafa þrefaldast á þessari öld. Þá að nóbelsverðlaunahafanum, Leymah Gbowee, en hún ólst upp í Líberíu og þar, líkt og í Serbíu á sínum tíma, lifðu múslimar og kristnir sem nágrannar og vinir þegar hún var barn. Það var vissulega spenna á vettvangi stjórnmála og trúarleiðtoga en daglegt líf einkenndist ekki af spennu, rifjaði hún upp. Borgarastríðið braust út árið 1999 og var, eins og öll stríð skelfilegt, ekki síst fyrir almenna borgara – konur og börn – og fyrrum nágrannar og vinir bárust nú á banaspjótum. Grimmdin var slík, lýsti Leymah, að hermenn veðjuðu hvers kyns ófædd börn voru í barnshafandi konum sem þeir drápu og skáru upp til að athuga. Þegar hatur nær ákveðnum hæðum hverfur öll mennska. Þegar Leymah, ásamt öðrum konum, höfðu fengið nóg af átökum, af hatri, tóku þær sig saman til að mótmæla stríðinu, konur af báðum trúarhefðum, múslimar og kristnir hönd í hönd. Leymah Gbowee skipulagði hreyfinguna og var talskona hennar. Það sem byrjaði með sjö konum með hugsjón, varð að fjöldahreyfingu þar sem þúsundir kvenna buðu hermönnum byrginn, óvopnaðar, til að þvinga fram frið. Á hápunkti mótmælanna sat hún, ásamt fjölda kvenna, fyrir framan forsetahöllina og neitaði að færa sig fyrr en friðarviðræður hæfust á milli stríðandi fylkinga. Þegar hermenn komu úr forsetahöllinni og hótuðu henni valdbeitingu, hótaði hún á móti að afklæðast til að auka á niðurlæginguna. Gagnhótun hennar skilaði árangri og hún sat áfram, fullklædd og stríðandi fylkingar settust niður, sömdu vopnahlé og styrjöldin tók loks enda. 50.000 manns létust í átökunum. Í kjölfarið varð kona úr þessari hreyfingu forseti, Ellen Johnson Sirleaf, og var það í 12 ár eða fram til 2018 og Leymah Gbowee hefur síðan ferðast um heiminn og byggt upp kvennahreyfingar sem beita sér fyrir friði, þvert á trúarhefðir, meðal annars í Palestínu og Ísrael. Lykillinn að friði, segir Leymah, er að endurheimta mennskuna og þar skiptir trúin miklu máli. Leymah er kristin og notar bæn, söng og Biblíuna til að byggja brýr til annarra kvenna, þar á meðal múslima. Það hljómar í eyrum einhverra þverstæðukennt að trúin geti byggt brýr, þegar trú liggur að baki átökunum, en það er það ekki. Friður getur aldrei byggt á því að afneita því hver við erum, heldur er grundvöllur friðar að leggja áherslu á mennskuna, og það hvaðan við komum. Lykilforsenda hreyfingarinnar er að konur af ólíkri trú beiti sér fyrir sameiginlegum málstað, friði. Hugrakki nóbelsverðlaunahafinn frá Líberíu hafði það sem sín lokaorð á friðarráðstefnunni að „mennskan þurfi ávallt að vera í fyrirrúmi“, þegar „mennskan hverfur er voðinn vís“. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=1lQYI8-v-wQ">watch on YouTube</a> Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Kalda stríðið Trúmál Mest lesið Skilur Guðlaugur Þór orkumál? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Hið gleymda helvíti á jörðu Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun Að brúa bil: Hlutverk pólitískrar orðræðu í félagslegri samheldni Nicole Leigh Mosty Skoðun Vindur í eigu þjóðar Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Gulldrengir Landspítala (Ekki KSÍ): Sönn saga um spillingu Sigurlaug Guðrún Kristjánsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun „Það eru allir með ADHD“ Tómas Páll Þorvaldsson Skoðun Það er komið að okkur! Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Genagallaður almenningur? Örn Karlsson skrifar Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson skrifar Skoðun Að brúa bil: Hlutverk pólitískrar orðræðu í félagslegri samheldni Nicole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hið gleymda helvíti á jörðu Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skilur Guðlaugur Þór orkumál? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Vindur í eigu þjóðar Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Forvarnir gegn ofbeldi: Samfélagsátak í upphafi skólaárs Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Bjartsýnt og betra samfélag Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Það er alltaf von: Samtökin ‘78 styðja Píeta Bjarndís Helga Tómasdóttir skrifar Skoðun Lítil grein um stóran sáttmála Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Það er komið að okkur! Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Nýtt viðhorf í húsnæðismálum Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Fór út fyrir umboð sitt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „Áhrifavaldar“ og „Sauðirnir“ sem fylgja þeim Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „...nema sveitarstjórnir og lögregla“ Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjónarhornið er það sem skiptir mestu Anton McKee skrifar Skoðun Ég er eins og ég er Sólveig Sigurðardóttir skrifar Skoðun Brúin yfir Fossvog Sigurður Oddsson skrifar Skoðun Kominn tími til að laga lýðræðishallann og skapa traust til stjórnmálanna Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Var jafnrétti í heiðri haft af ráðherra jafnréttismála? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Má fjársýslan semja við Rapyd? Gunnar Már Gunnarsson,Sindri Kristjánsson skrifar Skoðun Gulldrengir Landspítala (Ekki KSÍ): Sönn saga um spillingu Sigurlaug Guðrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Byggja upp eða pakka? Gerður Gestsdóttir Valgerðardóttir skrifar Skoðun Loftslagsaðgerðir í sátt við líffræðilega fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir, Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Oft er ekki nægjanleg mönnun til þess að sinna félagslífi/tómstundum Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Verði ykkur að trú ykkar! Vangaveltur um stóra kirkjugarðsmálið Gunnar Jóhannesson skrifar Skoðun Ráðvilltur ráðgjafi ríkisstjórnar Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Ímyndaðu þér að þú sért átján ára stúlka... Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga lýðræði og hátíðarhöld sameiginlegt Bryndís Haraldsdóttir skrifar Sjá meira
Þann 24. október síðastliðinn voru liðin 375 ár frá því að blóðugasta trúarstyrjöld sem Evrópa hafði þá upplifað lauk, 30 ára stríðið, með friðarsamningi sem undirritaður var í borgunum Münster og Osnabrück í Þýskalandi. Í tilefni þess var miðbær Münster fullur af ljósum og tónlist, friðarbók lá frammi í ráðhúsinu þar sem þúsundir undirrituðu friðarsáttmála, heiminum til handa, og í leikhúsinu fór fram friðarráðstefna sem ég naut þeirra forréttinda að mega sitja. 30 ára stríðið, sem nefnt er eftir tímalengd þess, hófst í kjölfar mótmælenda-hreyfingarinnar sem við tilheyrum en þegar kaþólska kirkjan klofnaði brutust út átök á milli þeirra sem vildu segja sig úr lögum við Róm og þeirra sem vildu halda í þá trúarlegu og menningarlegu tengingu. Evrópa öll dróst inn í átökin og afleiðingar stríðsins, sem geisaði frá 1618 til 1648, voru víða slíkar að um helmingur íbúa lét lífið og í kjölfarið brutust út plágur sem lögðu heilu héröðin í auðn. Friðarsamningarnir sem þjóðverjar minntust voru samdir í borgunum tveimur, þar sem fulltrúar stríðandi fylkinga gátu ekki hugsað sér að vera í sömu borg á sama tíma, en með liprum milligöngumönnum og samningsvilja var undirritað friðarsamkomulag sem hélst. Borgirnar eru stoltar af þeirri arfleifð að vestfalíski friðurinn hafi komist þar á og friðarsamingurinn sjálfur er til sýnis í gamla ráðhúsinu í Münster. Hátíðarhöldunum var ekki einungis ætlað að halda á lofti minningu 30 ára stríðsins, heldur voru áminning til heimsbyggðarinnar um að friður er mögulegur og í raun eini málstaðurinn sem er þess virði að beita sér fyrir. Meðal framsögumanna á friðarráðstefnunni voru forstöðumaður Stockholm International Peace Research Institute, Dan Smith, og nóbelsfriðarverðlaunahafinn Leymah Gbowee frá Líberíu. Stockholm International Peace Research Institute hefur það verkefni að fylgjast með átökum og átakasvæðum í heiminum og koma með tillögur að lausnum þegar stofnanir á borð við Sameinuðu Þjóðirnar íhlutast. Í máli hans kom fram að 56 stríðsátök séu í heiminum í dag, aukning um 5 átakasvæði frá 2021, og að fjögur þessara átaka séu á þessu ári með yfir 10.000 dauðsföll, átökin í Úkraínu, Ísrael/Palestínu, Míanmar og í Nígeríu. Það sorglega er að eftir að kalda stríðinu lauk fækkaði átakasvæðum til muna, en þau hafa þrefaldast á þessari öld. Þá að nóbelsverðlaunahafanum, Leymah Gbowee, en hún ólst upp í Líberíu og þar, líkt og í Serbíu á sínum tíma, lifðu múslimar og kristnir sem nágrannar og vinir þegar hún var barn. Það var vissulega spenna á vettvangi stjórnmála og trúarleiðtoga en daglegt líf einkenndist ekki af spennu, rifjaði hún upp. Borgarastríðið braust út árið 1999 og var, eins og öll stríð skelfilegt, ekki síst fyrir almenna borgara – konur og börn – og fyrrum nágrannar og vinir bárust nú á banaspjótum. Grimmdin var slík, lýsti Leymah, að hermenn veðjuðu hvers kyns ófædd börn voru í barnshafandi konum sem þeir drápu og skáru upp til að athuga. Þegar hatur nær ákveðnum hæðum hverfur öll mennska. Þegar Leymah, ásamt öðrum konum, höfðu fengið nóg af átökum, af hatri, tóku þær sig saman til að mótmæla stríðinu, konur af báðum trúarhefðum, múslimar og kristnir hönd í hönd. Leymah Gbowee skipulagði hreyfinguna og var talskona hennar. Það sem byrjaði með sjö konum með hugsjón, varð að fjöldahreyfingu þar sem þúsundir kvenna buðu hermönnum byrginn, óvopnaðar, til að þvinga fram frið. Á hápunkti mótmælanna sat hún, ásamt fjölda kvenna, fyrir framan forsetahöllina og neitaði að færa sig fyrr en friðarviðræður hæfust á milli stríðandi fylkinga. Þegar hermenn komu úr forsetahöllinni og hótuðu henni valdbeitingu, hótaði hún á móti að afklæðast til að auka á niðurlæginguna. Gagnhótun hennar skilaði árangri og hún sat áfram, fullklædd og stríðandi fylkingar settust niður, sömdu vopnahlé og styrjöldin tók loks enda. 50.000 manns létust í átökunum. Í kjölfarið varð kona úr þessari hreyfingu forseti, Ellen Johnson Sirleaf, og var það í 12 ár eða fram til 2018 og Leymah Gbowee hefur síðan ferðast um heiminn og byggt upp kvennahreyfingar sem beita sér fyrir friði, þvert á trúarhefðir, meðal annars í Palestínu og Ísrael. Lykillinn að friði, segir Leymah, er að endurheimta mennskuna og þar skiptir trúin miklu máli. Leymah er kristin og notar bæn, söng og Biblíuna til að byggja brýr til annarra kvenna, þar á meðal múslima. Það hljómar í eyrum einhverra þverstæðukennt að trúin geti byggt brýr, þegar trú liggur að baki átökunum, en það er það ekki. Friður getur aldrei byggt á því að afneita því hver við erum, heldur er grundvöllur friðar að leggja áherslu á mennskuna, og það hvaðan við komum. Lykilforsenda hreyfingarinnar er að konur af ólíkri trú beiti sér fyrir sameiginlegum málstað, friði. Hugrakki nóbelsverðlaunahafinn frá Líberíu hafði það sem sín lokaorð á friðarráðstefnunni að „mennskan þurfi ávallt að vera í fyrirrúmi“, þegar „mennskan hverfur er voðinn vís“. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=1lQYI8-v-wQ">watch on YouTube</a> Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland Skoðun
Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson skrifar
Skoðun Að brúa bil: Hlutverk pólitískrar orðræðu í félagslegri samheldni Nicole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland skrifar
Skoðun Kominn tími til að laga lýðræðishallann og skapa traust til stjórnmálanna Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Gulldrengir Landspítala (Ekki KSÍ): Sönn saga um spillingu Sigurlaug Guðrún Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Loftslagsaðgerðir í sátt við líffræðilega fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir, Guðrún Schmidt skrifar
Skoðun Oft er ekki nægjanleg mönnun til þess að sinna félagslífi/tómstundum Atli Már Haraldsson skrifar
Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland Skoðun