Hvenær eiga stjórnvöld að vera afskiptalítil og hvenær ekki? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar 16. nóvember 2023 08:00 Afi minn og amma voru af þeirra kynslóð sem tók öllu af æðruleysi – jafnvel alvarlegu veikindum og örkumlun. Velferðarkerfið var ekki til í þeirri mynd sem við þekkjum það í dag og lífsbaráttan var hörð, eins og hún er enn fyrir marga þjóðfélagshópa. Fyrir rúmum 20 árum tók ég viðtal við afa minn, Svein Samúelsson, en kona hans, móðuramma mín og nafna, Unnur Hrefna Guðmundsdóttir, tók mænusótt þegar skæður mænusóttarfaraldur gekk í Reykjavik 1955-6 og lamaðist, fyrst upp að hálsi en með stífum æfingum og endurhæfingu tókst henna að fá máttinn í efri hluta líkamans, komast heim og hugsa um börnin sín fjögur. Afi sagði mér að amma hafi ekki verið orðmörg um hlutskipti sitt. ,,Henni hefur ugglaust liðið illa þó að hún hafi ekki haft mörg orð um það. Á þessum árum tíðkast ekki að fólk væri að barma sér. Lífsbaráttan var hörð, fátæktin og kreppan var fólki enn í fersku minni.” Afi sagði mér að samfélagið hefði brugðist allt öðruvísi við veikindum þá en nú og verið frekar afskiptalítið gagnvart þeim. „Það var ekkert nýnæmi að fólk veiktist alvarlega, missti mátt og þrek eða örkumlaðist. Berklar höfðu lengi verið landlægir hér sem og aðrir alvarlegir sjúkdómar. Það hafði hver sinn djöful að draga. Á þessum árum var í raun og veru ekki til neitt sem hét velferðarkerfi og því varð hver og einn að finna út úr því hann myndi bjarga sér í lífinu eftir að hafa misst heilsuna, hvort sem það var vegna mænusóttar, annarra veikinda eða slysa.” Það hefur margt breyst í íslensku samfélagi og flestir Íslendingar eru stoltir af sínu góða heilbrigðis- og velferðarkerfi. Á því sviði, eins og flestum öðrum í okkar samfélagi hafa framfarir verið miklar frá því á sjötta áratug síðustu aldar. Við fylgjumst vel með nýjustu tækni og vísindum og í heilbrigðiskerfinu starfar fjöldi fólks með fjölbreytta menntun að baki sem það hefur aflað sér hérlendis eða erlendis. Við vitum einnig að enn veikist fólk, vissulega misalvarlega eða lendir í slysum sem vega að heilbrigði þess. En íslensk stjórnvöld eru afskiptalítil þegar kemur að nokkrum hópum í samfélaginu, hópum sem ekki hafa tök á að sækja sér þjónustu og hjálp í okkar góða heilbrigðiskerfi almennt sökum fátæktar. Þessir hópar eru t.d. öryrkjar, lágtekjufólk, einstæðir foreldrar, einhleypir og í einhverjum tilvikum heimili ungra fullorðinna. Greiðsluþak, sem vernda á fólk fyrir of háum heilbrigðiskostnaði svo allir geti nýtt sér þjónustuna, er of hátt fyrir þessa hópa, jafnvel þótt einhverjum finnist greiðslueyririnn ekki sérlega hár. Íslensk stjórnvöld vita vel af vandanum en kjósa að standa afskiptalítil hjá. Ég ætla aðeins að nefna hér nokkur dæmi sem eru úr könnuninni Lífskjör og heilbrigiðsþjónusta á Íslandi sem Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands gerði fyrir Rúnar Vilhjálmsson prófessor og ÖBÍ réttindasamtök í apríl á þessu ári. Áætluð bein heildarúgjöld heimila öryrkja vegna heilbrigðismála voru rúm 320 þús. kr. árið 2022. Það segir sig sjálft að þegar tekjur eru aðeins um 300 þús á mánuði (ráðstöfunartekjur eftir skatta) eins og hjá öryrkjum og jafnvel fleirum af ofangreindum hópum þá er við ramman reip að draga. Tæp 43% öryrkja frestuðu læknisþjónustu sem þörf var fyrir síðustu 6 mánuðina áður en könnunin var gerð og rúm 26% örykja sótti ekki lyf sem þeim hafði verið ávísað. Nýlega var góðu heilli samið við sérfræðilækna en enn á eftir að semja við sjúkraþjálfara. Ferðir öryrkja til þessara tveggja heilbrigðistétta eru mun fleiri en annarra borgara og kostnaðarinn sem þeir bera sömuleiðis meiri. Því er brýnt að semja við sjúkraþjálfara sem fyrst. Það er ljóst að umtalsverður hópur einstaklinga býr við verulega kostnaðarbyrði vegna heilbrigðisútgjalda og getur ekki nýtt sér okkar góða heilbrigðiskerfi. Við erum fljót að gleyma. Ætla íslensk stjórnvöld virkilega að standa afskiptalítið hjá? En hvað er hægt að gera? Er þetta núverandi kerfi greypt í stein? Langt í frá, ef nokkrir heilar leggja í púkk má áreiðanlega finna gagnlegar lausnir eins og t.d. tekjutengd heilbrigðiskort þannig að enginn ætti að vera í þeirra stöðu að þurfa að neita sér um heilbrigðisþjónustu. Þetta hafa nokkrar þjóðir reynt í Evrópu, t.d. Hollendingar. Í tillögu til þingsályktunar sem lögð var fram á 149. löggjafarþingi 2018-2019 um heilbrigðisstefnu til ársins 2030 kemur fram að ,,almenningur á Íslandi skuli búa við örugga og hagkvæma heilbrigðisþjónustu þar sem aðgengi allra landmanna sé tryggt.” Sú er ekki raunin. Afskiptaleysi stjórnvalda í þessum efnum er því ekki boðlegt. Ef einhvern tímann hefur verið þörf fyrir ríkisafskipti þá er það nú! Höfundur er kennari, blaðamaður og öryrki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Félagsmál Mest lesið Við megum ekki tapa leiknum utan vallar Eysteinn Pétur Lárusson Skoðun Gagnslausa fólkið Þröstur Friðfinnsson Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Við lifum á tíma fasisma Una Margrét Jónsdóttir Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson Skoðun Allt mun fara vel Bjarni Karlsson Skoðun Börnin heyra bara sprengjugnýinn Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Baslað í fyrirmyndarbænum Karl Pétur Jónsson Skoðun Hverfið mitt í Reykjavík 2018 Halldór Auðar Svansson Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Við megum ekki tapa leiknum utan vallar Eysteinn Pétur Lárusson skrifar Skoðun Börnin heyra bara sprengjugnýinn Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gagnslausa fólkið Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar Skoðun Allt mun fara vel Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Normið á ekki síðasta orðið Katrín Íris Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ég er eins og ég er, hvernig á ég að vera eitthvað annað? Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Við lifum á tíma fasisma Una Margrét Jónsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hinir miklu lýðræðissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kolefnishlutleysi eftir 15 ár? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Gleði eða ógleði? Haraldur Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrann og illkvittnu einkaaðilarnir Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Áttatíu ár frá Hírósíma og Nagasakí Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Réttmætar áhyggjur eða ósanngjarnar alhæfingar? Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun „Þótt náttúran sé lamin með lurk!“ Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Ekkert ævintýri fyrir mongólsku hestana María Lilja Tryggvadóttir skrifar Skoðun Nám í skugga óöryggis Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Tæknin á ekki að nota okkur Anna Laufey Stefánsdóttir skrifar Skoðun Ytra mat í skólum og hvað svo? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslaust Ísland! - Með hjálp stefnu um skaðaminnkun Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Meðsek um þjóðarmorð vegna aðgerðaleysis? Pétur Heimisson skrifar Skoðun Tími ábyrgðar í útlendingamálum – ekki uppgjafar Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Takk starfsfólk og forysta ÁTVR Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðarmorðið í Palestínu Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Sjá meira
Afi minn og amma voru af þeirra kynslóð sem tók öllu af æðruleysi – jafnvel alvarlegu veikindum og örkumlun. Velferðarkerfið var ekki til í þeirri mynd sem við þekkjum það í dag og lífsbaráttan var hörð, eins og hún er enn fyrir marga þjóðfélagshópa. Fyrir rúmum 20 árum tók ég viðtal við afa minn, Svein Samúelsson, en kona hans, móðuramma mín og nafna, Unnur Hrefna Guðmundsdóttir, tók mænusótt þegar skæður mænusóttarfaraldur gekk í Reykjavik 1955-6 og lamaðist, fyrst upp að hálsi en með stífum æfingum og endurhæfingu tókst henna að fá máttinn í efri hluta líkamans, komast heim og hugsa um börnin sín fjögur. Afi sagði mér að amma hafi ekki verið orðmörg um hlutskipti sitt. ,,Henni hefur ugglaust liðið illa þó að hún hafi ekki haft mörg orð um það. Á þessum árum tíðkast ekki að fólk væri að barma sér. Lífsbaráttan var hörð, fátæktin og kreppan var fólki enn í fersku minni.” Afi sagði mér að samfélagið hefði brugðist allt öðruvísi við veikindum þá en nú og verið frekar afskiptalítið gagnvart þeim. „Það var ekkert nýnæmi að fólk veiktist alvarlega, missti mátt og þrek eða örkumlaðist. Berklar höfðu lengi verið landlægir hér sem og aðrir alvarlegir sjúkdómar. Það hafði hver sinn djöful að draga. Á þessum árum var í raun og veru ekki til neitt sem hét velferðarkerfi og því varð hver og einn að finna út úr því hann myndi bjarga sér í lífinu eftir að hafa misst heilsuna, hvort sem það var vegna mænusóttar, annarra veikinda eða slysa.” Það hefur margt breyst í íslensku samfélagi og flestir Íslendingar eru stoltir af sínu góða heilbrigðis- og velferðarkerfi. Á því sviði, eins og flestum öðrum í okkar samfélagi hafa framfarir verið miklar frá því á sjötta áratug síðustu aldar. Við fylgjumst vel með nýjustu tækni og vísindum og í heilbrigðiskerfinu starfar fjöldi fólks með fjölbreytta menntun að baki sem það hefur aflað sér hérlendis eða erlendis. Við vitum einnig að enn veikist fólk, vissulega misalvarlega eða lendir í slysum sem vega að heilbrigði þess. En íslensk stjórnvöld eru afskiptalítil þegar kemur að nokkrum hópum í samfélaginu, hópum sem ekki hafa tök á að sækja sér þjónustu og hjálp í okkar góða heilbrigðiskerfi almennt sökum fátæktar. Þessir hópar eru t.d. öryrkjar, lágtekjufólk, einstæðir foreldrar, einhleypir og í einhverjum tilvikum heimili ungra fullorðinna. Greiðsluþak, sem vernda á fólk fyrir of háum heilbrigðiskostnaði svo allir geti nýtt sér þjónustuna, er of hátt fyrir þessa hópa, jafnvel þótt einhverjum finnist greiðslueyririnn ekki sérlega hár. Íslensk stjórnvöld vita vel af vandanum en kjósa að standa afskiptalítil hjá. Ég ætla aðeins að nefna hér nokkur dæmi sem eru úr könnuninni Lífskjör og heilbrigiðsþjónusta á Íslandi sem Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands gerði fyrir Rúnar Vilhjálmsson prófessor og ÖBÍ réttindasamtök í apríl á þessu ári. Áætluð bein heildarúgjöld heimila öryrkja vegna heilbrigðismála voru rúm 320 þús. kr. árið 2022. Það segir sig sjálft að þegar tekjur eru aðeins um 300 þús á mánuði (ráðstöfunartekjur eftir skatta) eins og hjá öryrkjum og jafnvel fleirum af ofangreindum hópum þá er við ramman reip að draga. Tæp 43% öryrkja frestuðu læknisþjónustu sem þörf var fyrir síðustu 6 mánuðina áður en könnunin var gerð og rúm 26% örykja sótti ekki lyf sem þeim hafði verið ávísað. Nýlega var góðu heilli samið við sérfræðilækna en enn á eftir að semja við sjúkraþjálfara. Ferðir öryrkja til þessara tveggja heilbrigðistétta eru mun fleiri en annarra borgara og kostnaðarinn sem þeir bera sömuleiðis meiri. Því er brýnt að semja við sjúkraþjálfara sem fyrst. Það er ljóst að umtalsverður hópur einstaklinga býr við verulega kostnaðarbyrði vegna heilbrigðisútgjalda og getur ekki nýtt sér okkar góða heilbrigðiskerfi. Við erum fljót að gleyma. Ætla íslensk stjórnvöld virkilega að standa afskiptalítið hjá? En hvað er hægt að gera? Er þetta núverandi kerfi greypt í stein? Langt í frá, ef nokkrir heilar leggja í púkk má áreiðanlega finna gagnlegar lausnir eins og t.d. tekjutengd heilbrigðiskort þannig að enginn ætti að vera í þeirra stöðu að þurfa að neita sér um heilbrigðisþjónustu. Þetta hafa nokkrar þjóðir reynt í Evrópu, t.d. Hollendingar. Í tillögu til þingsályktunar sem lögð var fram á 149. löggjafarþingi 2018-2019 um heilbrigðisstefnu til ársins 2030 kemur fram að ,,almenningur á Íslandi skuli búa við örugga og hagkvæma heilbrigðisþjónustu þar sem aðgengi allra landmanna sé tryggt.” Sú er ekki raunin. Afskiptaleysi stjórnvalda í þessum efnum er því ekki boðlegt. Ef einhvern tímann hefur verið þörf fyrir ríkisafskipti þá er það nú! Höfundur er kennari, blaðamaður og öryrki.
Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar
Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar
Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar