Sjálfsagðir sérfræðingar Friðrik Jónsson skrifar 8. maí 2023 07:00 Það vantar sérfræðinga. Menntaða og þjálfaða sérfræðinga sem staðið geta undir þróun þess hátækni-, hátekju-, lífsgæða- og velferðarsamfélags sem við viljum byggja og búa í. Bæði atvinnulífið og hið opinbera kalla eftir fleiri sérfræðingum. Þegar á hólminn er komið virðist þó takmarkaður vilji til að gera það sem til þarf til að fjölga þeim. Þess vegna hefur verið ánægjulegt að sjá og heyra ráðherra háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar tala tæpitungulaust um það að efla þurfi háskólastigið og fjölga háskólanemum. Eins og fram kom í greiningu sem unnin var fyrir BHM síðasta haust er aðsókn ungs fólks í háskólanám mun minni en í þeim löndum sem við berum okkur saman við og hér borgar sig síður að afla sér háskólamenntunar. Í sömu greiningu kemur jafnframt fram að sérstaklega halli á karlmenn í þessu samhengi. Það blasir því við að það þarf að hefjast handa hér heima til að leysa skort á sérfræðingum og það strax. Tvennt hefur veruleg áhrif á þennan sérfræðingaskort, annars vegar veruleg vanfjármögnun háskólastigsins og hins vegar samdráttur í stuðningi við háskólanema og kostnaðarauki náms. Hungurleikar háskólanna Í áratugi hefur háskólastigið verið fjársvelt og vanfjármagnað – bæði almennt og í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Því er ánægjulegt að sjá að ráðherra hefur boðað verulega aukin framlög til háskólastigsins. Samkvæmt nýrri fjármálaáætlun verður sú aukning 3,5 milljarðar strax á næsta ári og heildaraukning um 6 milljarðar fram til ársins 2028. Sérstök áhersla verður lögð á að auka framlög til svokallaðra STE(A)M greina í þágu menningar og verðmætasköpunar. Þá er mikilvægt að ekki á að draga úr framlögum til annarra þátta háskólastarfsins, sem þó hefði ekki veitt af styrkingu. Þetta aukna famlag er þarft skref en mun þó ekki duga til að koma okkur á sambærilegan stall og nágrannaríkin. Framkvæmdin er um margt óljós. Það verður að vanda til verka og tryggja sátt og samstarf þannig að mikilsverð markmið náist. Hér er rétt að árétta tillögu BHM í aðdraganda nýgerðra kjarasamninga um að stjórnvöld marki atvinnu- og menntastefnu í samstarfi við aðila vinnumarkaðar þar sem litið verði til tengsla menntunar, vinnumarkaðar, lífskjara og hagvaxtar og búa til heilsteypta stefnu til betri lífskjara. Það skiptir gríðarlegu máli að vel takist til og það er mikið undir. Menntasjóður missir marks Meintar umbætur á starfsemi og stuðningskerfi Menntasjóðs námsmanna virðast hafa algerlega misfarist. Í öflugri og mjög athyglisverðri kynningarherferð Landssambands íslenskra stúdenta (LÍS) frá því í vor er vakin athygli á að verulega hafi dregið úr fjölda þeirra sem nýta sér sjóðinn. Skólaárið 2009-2010 tóku 12.393 háskólanemar námslán en tíu árum síðar voru þeir orðnir 4.979. Þessar tölur vekja upp mikilvægar spurningar um aðgengi að háskólamenntun í íslensku samfélagi. Rétt er að taka undir þetta hjá LÍS, enda án efa einn þáttur í því að hér sækja sér mun færri háskóla- og sérfræðimenntun en annars staðar. Lágt framfærsluviðmið, háir vextir, háar afborganir og hlutfallslega takmarkaðir styrkir einkenna íslenska stuðningskerfið við námsmenn og því er von að stúdentar spyrji hvort háskólanám á Íslandi sé einungis fyrir þau sem þurfa ekki fjárhagsaðstoð. Að minnsta kosti virðist æ minna fara fyrir jöfnunarhlutverki sjóðsins og virði þess að tryggja jöfn tækifæri til náms. Menntun sem ekki sést á launaseðlum Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að virði menntunar og sérfræðikunnáttu er vanmetin til launa. Hér hallar sérstaklega á konur. Þær sinna í miklum meirihluta þeim opinberu sérfræðistörfum sem eru samkvæmt öllum rannsóknum og mælingum undirverðlögð og vanmetin. Þar hjálpar ekki ofuráhersla á lægstu laun, bæði í kjarasamningum og skattastefnu. Sérfræðingum er ætlað bæði að halda aftur af sér í launakröfum og greiða hlutfallslega mun hærri skatta. Á sama tíma dugar meintur virðisauki vegna menntunar hvorki til að greiða af námslánum né tryggja ævitekjur til samræmis. Er furða þó mönnunarvandi til dæmis í heilbrigðiskerfinu, sem að stærstum hluta byggir á vinnuframlagi sérfræðimenntaðra kvenna, aukist með hverju árinu? Sérfræðingar að sunnan Stjórnvöld hafa kynnt áform um að auðvelda sérfræðingum frá svonefndum þriðju ríkjum að starfa á Íslandi. Það er um margt jákvæð og eðlileg þróun en slík rýmkun mun ekki verða til þess að mæta þeim sérfræðingaskorti sem við búum við. Enn síður getur það komið í veg fyrir að bæta verulega úr stuðningi við háskólastigið og við námsmenn hérlendis. Að auki er hér ákveðin siðferðileg áhætta á ferðum því sérfræðingavandi Íslands getur ekki reitt sig á öfugan spekileka frá öðrum löndum, og þá sérstaklega frá þróunarríkjum, til að leysa þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Ágætis byrjun Aukin fjárframlög til háskólastigsins sem boðuð er í fjármálaáætlun er ágætis byrjun, en mun betur má ef duga skal. Auðveldum endilega erlendum sérfræðingum að flytja til Íslands og bæta í okkar sérfræðingaflóru, en fyrst og fremst verðum við að vera viljug til að fjárfesta í okkar eigin fólki. Búa til jákvæða hvata til menntunar, tryggja að menntun skili sér í launum fólks og byggja þannig undir framtíðarhagvöxt, lífsgæði og velferð. Höfundur er formaður BHM – Bandalags háskólamanna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Friðrik Jónsson Vinnumarkaður Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson Skoðun Skoðun Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Sjá meira
Það vantar sérfræðinga. Menntaða og þjálfaða sérfræðinga sem staðið geta undir þróun þess hátækni-, hátekju-, lífsgæða- og velferðarsamfélags sem við viljum byggja og búa í. Bæði atvinnulífið og hið opinbera kalla eftir fleiri sérfræðingum. Þegar á hólminn er komið virðist þó takmarkaður vilji til að gera það sem til þarf til að fjölga þeim. Þess vegna hefur verið ánægjulegt að sjá og heyra ráðherra háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar tala tæpitungulaust um það að efla þurfi háskólastigið og fjölga háskólanemum. Eins og fram kom í greiningu sem unnin var fyrir BHM síðasta haust er aðsókn ungs fólks í háskólanám mun minni en í þeim löndum sem við berum okkur saman við og hér borgar sig síður að afla sér háskólamenntunar. Í sömu greiningu kemur jafnframt fram að sérstaklega halli á karlmenn í þessu samhengi. Það blasir því við að það þarf að hefjast handa hér heima til að leysa skort á sérfræðingum og það strax. Tvennt hefur veruleg áhrif á þennan sérfræðingaskort, annars vegar veruleg vanfjármögnun háskólastigsins og hins vegar samdráttur í stuðningi við háskólanema og kostnaðarauki náms. Hungurleikar háskólanna Í áratugi hefur háskólastigið verið fjársvelt og vanfjármagnað – bæði almennt og í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Því er ánægjulegt að sjá að ráðherra hefur boðað verulega aukin framlög til háskólastigsins. Samkvæmt nýrri fjármálaáætlun verður sú aukning 3,5 milljarðar strax á næsta ári og heildaraukning um 6 milljarðar fram til ársins 2028. Sérstök áhersla verður lögð á að auka framlög til svokallaðra STE(A)M greina í þágu menningar og verðmætasköpunar. Þá er mikilvægt að ekki á að draga úr framlögum til annarra þátta háskólastarfsins, sem þó hefði ekki veitt af styrkingu. Þetta aukna famlag er þarft skref en mun þó ekki duga til að koma okkur á sambærilegan stall og nágrannaríkin. Framkvæmdin er um margt óljós. Það verður að vanda til verka og tryggja sátt og samstarf þannig að mikilsverð markmið náist. Hér er rétt að árétta tillögu BHM í aðdraganda nýgerðra kjarasamninga um að stjórnvöld marki atvinnu- og menntastefnu í samstarfi við aðila vinnumarkaðar þar sem litið verði til tengsla menntunar, vinnumarkaðar, lífskjara og hagvaxtar og búa til heilsteypta stefnu til betri lífskjara. Það skiptir gríðarlegu máli að vel takist til og það er mikið undir. Menntasjóður missir marks Meintar umbætur á starfsemi og stuðningskerfi Menntasjóðs námsmanna virðast hafa algerlega misfarist. Í öflugri og mjög athyglisverðri kynningarherferð Landssambands íslenskra stúdenta (LÍS) frá því í vor er vakin athygli á að verulega hafi dregið úr fjölda þeirra sem nýta sér sjóðinn. Skólaárið 2009-2010 tóku 12.393 háskólanemar námslán en tíu árum síðar voru þeir orðnir 4.979. Þessar tölur vekja upp mikilvægar spurningar um aðgengi að háskólamenntun í íslensku samfélagi. Rétt er að taka undir þetta hjá LÍS, enda án efa einn þáttur í því að hér sækja sér mun færri háskóla- og sérfræðimenntun en annars staðar. Lágt framfærsluviðmið, háir vextir, háar afborganir og hlutfallslega takmarkaðir styrkir einkenna íslenska stuðningskerfið við námsmenn og því er von að stúdentar spyrji hvort háskólanám á Íslandi sé einungis fyrir þau sem þurfa ekki fjárhagsaðstoð. Að minnsta kosti virðist æ minna fara fyrir jöfnunarhlutverki sjóðsins og virði þess að tryggja jöfn tækifæri til náms. Menntun sem ekki sést á launaseðlum Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að virði menntunar og sérfræðikunnáttu er vanmetin til launa. Hér hallar sérstaklega á konur. Þær sinna í miklum meirihluta þeim opinberu sérfræðistörfum sem eru samkvæmt öllum rannsóknum og mælingum undirverðlögð og vanmetin. Þar hjálpar ekki ofuráhersla á lægstu laun, bæði í kjarasamningum og skattastefnu. Sérfræðingum er ætlað bæði að halda aftur af sér í launakröfum og greiða hlutfallslega mun hærri skatta. Á sama tíma dugar meintur virðisauki vegna menntunar hvorki til að greiða af námslánum né tryggja ævitekjur til samræmis. Er furða þó mönnunarvandi til dæmis í heilbrigðiskerfinu, sem að stærstum hluta byggir á vinnuframlagi sérfræðimenntaðra kvenna, aukist með hverju árinu? Sérfræðingar að sunnan Stjórnvöld hafa kynnt áform um að auðvelda sérfræðingum frá svonefndum þriðju ríkjum að starfa á Íslandi. Það er um margt jákvæð og eðlileg þróun en slík rýmkun mun ekki verða til þess að mæta þeim sérfræðingaskorti sem við búum við. Enn síður getur það komið í veg fyrir að bæta verulega úr stuðningi við háskólastigið og við námsmenn hérlendis. Að auki er hér ákveðin siðferðileg áhætta á ferðum því sérfræðingavandi Íslands getur ekki reitt sig á öfugan spekileka frá öðrum löndum, og þá sérstaklega frá þróunarríkjum, til að leysa þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Ágætis byrjun Aukin fjárframlög til háskólastigsins sem boðuð er í fjármálaáætlun er ágætis byrjun, en mun betur má ef duga skal. Auðveldum endilega erlendum sérfræðingum að flytja til Íslands og bæta í okkar sérfræðingaflóru, en fyrst og fremst verðum við að vera viljug til að fjárfesta í okkar eigin fólki. Búa til jákvæða hvata til menntunar, tryggja að menntun skili sér í launum fólks og byggja þannig undir framtíðarhagvöxt, lífsgæði og velferð. Höfundur er formaður BHM – Bandalags háskólamanna
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun