Fyrst ríkið passi ekki upp á eftirlit verði notendur að geta gert það sjálfir

Kristinn Ingvarsson og Andri Einarsson unnu báðir á gistiskýli fyrir heimilislausa úti á Granda. Þar sáu þeir að það var eftirspurn á Íslandi eftir vímuefnaprófum svo notendur gætu tryggt öryggi sitt. Jafnframt sáu þeir að framboðið á slíkum prófum væri ekkert og stofnuðu því Varlega.

Vísir hafði samband við Kristinn til að ræða við hann um Varlega, ópíóðafaraldurinn og frumkvæði ungs manns úti í bæ sem leiddi til þess að frú Ragnheiður, skaðaminnkandi þjónusta, fékk hundrað vímuefnapróf frá Varlega.

Youtube-myndband kveikjan að stofnun fyrirtækisins

„Við kveikjum á perunni að framboðið á prófum þar sem notandinn athugar sjálfur sín vímuefni er ekkert á Íslandi. Slík próf hafa verið í almennri notkun í þvílíkt langan tíma erlendis en hafa ekki þekkst hérna heima,“ segir Kristinn um aðdragandann að stofnun Varlega.

„Ég var bara að horfa á Youtube-myndband um svona próf og tékkaði hvort það væri einhver leið til að nálgast þetta á Íslandi af því þetta virkaði eitthvað svo almennt. En svo reyndist ekki vera,“ segir hann.

„Við ákváðum því að kýla á þetta en á meðan við vorum í undirbúningsvinnu tékkuðum við hvort það væri einhver markaður fyrir þessu og ráðfærðum okkur við Svölu Jóhannesdóttur, einn helsta skaðaminnkunarsérfræðing á Íslandi.“

 „Hún sagðist hafa orðið vör við eftirspurn og þá mest frá hinum almenna „recreational“ notenda,“ segir Kristinn. En með „recreational“ notanda er átt við fólk sem neytir vímuefna sér til dægrarstyttinga eða skemmtunar en er ekki endilega í neyð eða glímir við fíkn.

Vilja koma prófum til almennra notenda og þeirra sem eru í neyð

„Okkar sjónarmið er að koma þessu til beggja hópa, normalísera þetta meðal hins almenna notenda og að viðkvæmasti hópurinn hafi tök á að nálgast þetta gæðaeftirlit líka, sem við lítum á sem öryggisatriði,“ segir Kristinn um markmiðið með Varlega.

„Það eru milljón trilljón vímuefni til sem fólk notar og nánast öll eru ólögleg. Og á svörtum markaði er ekkert gæðaeftirlit. Það er enginn stimpill sem segir til um hvert innihaldið sé. Fyrst það þarf að vera þannig þá viljum við bjóða fólki að taka gæðaeftirlitið í eigin hendur,“ segir Kristinn.

„Ef það er ekki löggjöf sem passar upp á þetta, verðurðu að passa upp á þig sjálfur.“

Hvernig virka þessi vímuefnapróf þá, geturðu sagt frá því í stuttu máli?

„Langflest þeirra eru þannig að það er eitt tiltekið próf, yfirleitt einnota, sem skimar fyrir einu vímuefni. Með prófinu ertu að ganga úr skugga um að þú hafir keypt það sem þú taldir þig hafa keypt áður en þú innbyrðir efnið,“ segir Kristinn um virkni prófanna.

„Að sama skapi geturðu notað þetta í hina áttina, þú getur gengið úr skugga um að það sé ekki eitthvað í efninu af því stundum er efnum blandað saman.“

„Bæði er öðrum vímuefnum blandað út í fyrir einhver áhrif sem þú kærir þig ekkert endilega um og svo eru íblöndunarefni sem eru notuð til að drýgja efnið og hagnast meira. Það getur vel verið að þau fari illa í mann,“ segir Kristinn um hvernig hægt sé að nota prófin til að forðast ákveðin efni.

Mest eftirspurn eftir fentanýl-strimlum

Ég sá einmitt að það var verið að deila því á samfélagsmiðlum að það væri verið að pressa fentanýl út í pillur og önnur efni. Fentanýl hefur náttúrulega verið mikið í fréttum vegna hættanna við það en það væri þá dæmi um svona óæskilegt efni sem er blandað út í?

„Fentanýl er náttúrulega mjög „extreme“ efni,“ segir Kristinn og bætir við „sú vara okkar sem við erum að reyna að pumpa út og við finnum mesta eftirspurn eftir eru fentanýl-prófin. Það eru einnota strimlar sem maður getur notað til að staðfesta eða útilokað að það sé fentanýl í því sem maður er að taka.“

„Ég treysti mér til að fullyrða að það vill enginn taka fentanýl inn án þess að vita það. Af því það þarf svo lítið magn til að hafa mikil og jafnvel stórhættuleg áhrif,“ bætir Kristinn við.

„Það er verið að pressa þetta í alls konar efni, það er orðið risavandamál í til dæmis Bandaríkjunum. Heróin er skylst mér nánast alltaf með fentanýli í þar. Ég heyrði að það væri hætt að skima eftir því, bara gert ráð fyrir því. Svo eru það þessar heimatilbúnu oxý-pillur, gerðar til að líta út alveg eins og oxýcontin. Það er verið að pumpa fentanýli á fullu í þær.“

„Svo hef ég heyrt sögusagnir að það sama sé að gerast á Íslandi, verið að pressa fentanýli ofan í heimagerðar oxýcontin-töflur. Ég frétti líka að það væru sérlega góð áhrif af þessum heimagerðum töflum og maður spyr sig þá hvort það sé vegna þess að það sé fentanýl í þeim. Við erum að bíða eftir því að einhver sendi okkur slíka niðurstöðu úr vímuefnaprófi,“ segir Kristinn.

Hundrað próf þökk sé hugmynd eins manns

Það vildi einmitt svo til að það hafði maður samband við Varlega í fyrradag og vildi í ljósi nýjustu frétta kaupa fentanýl-próf og koma þeim til Frú Ragnheiðar. Eftir að hann deildi hugmynd sinni á samfélagsmiðlum vatt málið upp á sig og á endanum voru hundrað fentanýl-strimlar keyptir sem fóru síðan til Frú Ragnheiðar.

„Það var ungur maður sem hafði samband við okkur að fyrra bragði sem vildi versla hjá okkur fentanýl-strimla og koma þeim beint til Frú Ragnheiðar. Við buðum honum að gera það, að setja athugasemd í pöntunina og við myndum koma strimlunum áleiðis,“ segir Kristinn.

„Hann gerði það, lagði inn pöntun og í kjölfarið deildi hann því á samfélagsmiðlum og hvatti fólk til að gera slíkt hið sama. Þetta vatt upp á sig mjög fljótt og tveimur dögum síðar voru komin inn hundrað stykki og þessar pantanir eru enn að rúlla inn.“

Þá segir Kristinn að þeir hyggist hafa einhverja betri útfærslu á þessu inni á síðunni þannig að þeir sem hafi áhuga á að kaupa vímuefnapróf sem fari beint til skaðaminnkandi úrræða geti gert það. 

„Þetta var bara einn gaur út í bæ með góða hugmynd og svo vatt það upp á sig einn tveir og tíu. Það telur allt,“ segir Kristinn.

Vilja koma prófum til þeirra sem hafa ekki efni á þeim

Sala á vímuefnaprófum Varlega fer í gegnum vefsíðuna Varlega.is en þaðan getur fólk keypt prófin og fengið þau send heim eða í póstbox. Sömuleiðis selur verslunin Reykjavík Headshop prófin frá Varlega. 

Kristinn segir að þeir séu að vinna í að fá fleiri endursöluaðila og ætli að reyna að koma þeim til skaðaminnkandi úrræða.

„Við erum byrjaðir í viðræðum um að skaffa skaðaminnkandi úrræðum prófin. Að geta dreift þessu að kostnaðarlausu til þeirra sem hafa ekki efni á að eyða pening í svona lagað. Það eru ekki síst þeir sem þurfa þetta auka öryggisskref en þeir eru síðasti hópurinn sem er tilbúinn að bæta þessum útgjaldalið við,“ segir Kristinn um næstu skref.

Einnig segir Kristinn að þeir hyggist koma sterkir inn á næturlífið, sérstaklega viðburði á borð við rave. Þar vilji þeir geta boðið upp á próf og verið með vitundarvakningu meðal gesta varðandi prófin.

Viðbrögðin alls staðar góð en kortarisarnir erfiðir

Aðspurður út í viðbrögðin segir Kristinn þau hafa verið mjög jákvæð „hjá almenningi, notendum og skaðaminnkandi úrræðum.“ Það taki allir vel í þetta.

„Vandinn með úrræðin að þau eru flest hver fjársvelt og rekin að öllu eða mestu leyti á styrkjum þannig þau þurfa að velja og hafna hvað þau taka inn,“ segir Kristinn um möguleika skaðaminnkandi úrræða.

Aðspurður hvort þeir hafi lent í einhverjum leiðindum segir Kristinn þá ekki hafa lent í neinu slíku.

„Einu vandkvæðin sem við höfum lent í er að við lendum á vegg hjá greiðslumiðlunum. Við getum ekki boðið upp á hefðbundna kortagreiðslugátt á vefnum okkar. Þetta eru aðilar sem þurfa að lúta alþjóðlegum reglum kortarisa og þar hefur alltaf komið rautt flagg á okkur,“ segir Kristinn um einu vandræðin. 

Hins vegar séu þeir komnir með nokkra greiðslumöguleika og það séu fleiri á leiðinni.

Fólk sé orðið samdauna ástandinu

Hvernig blasir þessi ópíóðafaraldur við þér í vinnu þinni á gistiskýlinu og í búsetuúrræðum?

„Maður sjálfur verandi að vinna á gistiskýlum og enn frekar sá hópur sem er heimilislaus verða voðalega samdauna þessu. Þetta er daglegt brauð þar, ofskammtanir og slíkt, því miður. Það er mjög sjúkt að segja það.“

En sjáið einhvern mun á þessum „recreational“-hóp varðandi ofskammtanir og neyslu?

„Nú tala ég bara út frá minni eigin tilfinningu en ekki gögnum. Það er klárlega mín tilfinning að ofskammtanir séu orðnar algengari í þessum „recreational“-hópi,“ segir Kristinn.

„Það er erfitt að segja til um hvað veldur hverju sinni, hvort það séu efnin eða þá að fólk sé að fara óvarlega. En ég myndi segja að aukning væri mín tilfinning.“

Vímuefnapróf verði eðlilegur partur af notkun ólöglegra vímuefna

Hver eru næstu skref í þessum málum?

„Við vitum ekki hve hröð þróun í þessum málum verður en við sjáum fyrir okkur að þetta verði staðalbúnaður í skaðaminnkandi úrræðum hvort sem það eru búsetuúrræði, gistiskýli eða frú Ragnheiður á ferðinni. Að veikasti hópurinn fái sér að kostnaðarlausu að taka þetta öryggisskref. Að það verði normalíseruð rútína að tékka ef þú hefur ástæðu til þess.“

„Og að sama skapi hjá „recreational“ notendum að það verði eðlilegur partur af notkun ólöglegra vímuefna að athuga efnin og vera viss,“ segir Kristinn.

„Við erum að setja okkur í samband við fleiri úrræði og ætlum að  vera áberandi í auknu mæli, láta í okkur heyra. Hjól kerfisins snúast hægt en okkur finnst ánægjulegt að finna svart á hvítu að það er vilji fyrir hendi hjá einhverjum aðilum innan kerfisins. Ef þeir taka höndum saman þá geta hlutirnir eins breyst til hins betra. Vonandi fyrr en seinna,“ segir Kristinn að lokum.