Skoðun

Bar­átta ör­yrkja skilar árangri: Ein­greiðsla og hærra frí­tekju­mark

Jóhann Páll Jóhannsson skrifar

Í fjárlagaumræðunni í fyrra var tekist harkalega á um greiðslur til öryrkja og þær groddalegu skerðingarreglur sem fólk með skerta starfsgetu býr við.

ÖBÍ réttindasamtök og við í Samfylkingunni lögðum þunga áherslu að frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum yrði hækkað upp í 200 þúsund krónur á mánuði og yrði hið sama og hjá eftirlaunafólki.

„Ein helsta hindrunin fyrir atvinnuþátttöku öryrkja eru skerðingarnar í kerfinu sem valda því að þegar fólk með skerta starfsgetu finnur starf við hæfi þá éta launin nær strax upp greiðslurnar frá Tryggingastofnun. Þetta er fátæktargildra þar sem skatta- og bótakerfið vinnur beinlínis gegn sjálfsbjargarviðleitni fólks,“ sagði ég í ræðu um málið á Alþingi.

Stjórnarliðar voru ósammála fyrir ári

„Hér er um að ræða áttunda fjárlagabandorm Bjarna Benediktssonar og þetta eru áttunda fjárlögin þar sem frítekjumark atvinnutekna hjá öryrkjum stendur í stað. Hvernig væri nú að hækka frítekjumarkið hjá þessum hópi, auka frelsi fólks með skerta starfsgetu til að afla sér tekna og sækja sér bjargir utan almannatryggingakerfisins?“

Þessu stögluðumst við á í hverri ræðunni á fætur annarri en þingmenn stjórnarmeirihlutans, þar á meðal Guðmundur Ingi Guðbrandsson félags- og vinnumarkaðráðherra, greiddu atkvæði gegn tillögunni um hækkun á frítekjumarki öryrkja upp í 200 þúsund krónur.

Fjármálaráðherra gaf lítið fyrir röksemdir um að rétt væri að miða frítekjumarkið við sömu fjárhæð og hjá eldra fólki, fannst slíkur samanburður ekki við hæfi. Þingmaður Vinstri grænna sagði að hækkun frítekjumarksins myndi „einungis gagnast þeim sem nú þegar eru best settir í kerfinu“. En eins og ÖBÍ réttindasamtök bentu á er þetta ósköp sjálfsagt réttlætismál – og það er fagnaðarefni að ráðherrar og þingmenn stjórnarliðsins skilji það loksins.

Frost í meira en áratug

Nú ári seinna láta stjórnarliðar ekki aðeins undan kröfum stjórnarandstöðunnar um að öryrkjar fái 60 þúsund króna eingreiðslu í desember, skatta- og skerðingarlaust, heldur hefur verið samþykkt á Alþingi að frítekjumark vegna atvinnutekna öryrkja verði hið sama og hjá eftirlaunafólki eftir áramót: 200 þúsund krónur á mánuði líkt og ÖBÍ réttindasamtök hafa kallað eftir um árabil og við jafnaðarmenn gerðum að sérstöku kosningamáli fyrir þingkosningarnar 2021.

Frítekjumark öryrkja vegna atvinnutekna var síðast hækkað í stjórnartíð jafnaðarmanna fyrir meira en áratug og hefur verið haldið í frosti síðan – raunar væri það talsvert hærra en 200 þúsund krónur ef það hefði fylgt verðlagi.

Óheillaþróun á vakt ríkisstjórnarinnar: Aukið vægi framfærsluuppbótar

Það er mikilvægt að halda því til haga að þótt frítekjumark atvinnutekna hækki munu allra tekjulægstu öryrkjarnir áfram sæta 65 prósenta skerðingu frá fyrstu krónu á sérstakri framfærsluuppbót, bótaflokki sem komið var á árið 2008 og þjónaði mikilvægu hlutverki eftir hrun til að halda verst settu lífeyrisþegum yfir fátæktarmörkum en hefur alltaf verið bundinn ströngum skerðingarreglum og leiðir þannig af sér þunga jaðarskattbyrði.

Í stjórnartíð ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur hefur orðið sú óheillaþróun að vægi þessarar framfærsluuppbótar sem hlutfall af hámarksgreiðslum Tryggingastofnunar vegna örorku hefur aukist hröðum skrefum. Kolbeinn H. Stefánsson félagsfræðingur bendir á þetta í skýrslu sem hann ritaði fyrir ÖBÍ réttindasamtök um framkvæmd 69. gr. almannatryggingalaga og skerðingar í örorkulífeyriskerfinu:

Árið 2016 námu grunnlífeyrir og tekjutrygging um 68% af hámarksgreiðslum og framfærsluuppbótin 1%. Árið 2022 námu grunnlífeyrir og tekjutrygging rúm 57% af hámarksgreiðslum TR vegna örorku en 14,5% af þeim greiðslum voru í formi framfærsluuppbótar. Þetta þýðir að hækkun hámarksupphæða frá 2016 er að stærstu leyti fengin með þeim greiðslulið sem tekjur skerða hvað mest. Það er óheillavænleg þróun þegar horft er til vinnuhvata fyrir örorkulífeyrisþega og möguleika þeirra til að bæta lífskjör sín með launavinnu.

Með hliðsjón af þessu hef ég lagt fram eftirfarandi fyrirspurn til félags- og vinnumarkaðsráðherra á Alþingi:

  1. Hversu mikið þyrftu fjárhæðir örorkulífeyris, tekjutryggingar og heimilisuppbótar að hækka um næstu áramót, í jöfnum hlutföllum þannig að ekki komi til „krónufalls“-áhrifa, til að samtala þeirra yrði jöfn framfærsluviðmiði næsta árs og enginn þyrfti að fá greidda sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu, sbr. 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð?
  2. Hver yrði beinn kostnaður ríkissjóðs af slíkri breytingu á ársgrundvelli?
  3. Hvaða áhrif má ætla að breytingarnar hafi á tekjur ríkissjóðs af tekjuskatti einstaklinga?
  4. Yrðu einhverjir öryrkjar eða endurhæfingarlífeyrisþegar fyrir kjararýrnun ef fyrrnefndir bótaflokkar yrðu hækkaðir með þessum hætti en reglur um framfærsluuppbótina og skerðingu hennar felldar brott?

Þörf á ríkisstjórn sem endurreisir velferðarkerfið

Hægt væri að skrifa margar greinar í viðbót um ósanngjarnar skerðingarreglur í örorkulífeyriskerfinu. Ferðalagið út úr skerðingarfrumskóginum er bara rétt að byrja en ÖBÍ réttindasamtök eiga hrós skilið fyrir sína baráttu og þann árangur sem hefur náðst.

Baráttan heldur áfram. Við jafnaðarmenn munum halda félags- og vinnumarkaðsráðherra við efnið og taka slaginn með fólki sem reiðir sig á almannatryggingakerfið af fullum þunga. Fyrr en seinna verður að mynda nýja ríkisstjórn á Íslandi sem endurreisir velferðarkerfið svo allir Íslendingar geti búið við mannsæmandi kjör og lifað með reisn.

Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.




Skoðun

Skoðun

Börnin okkar

Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar

Sjá meira


×