Munt þú brotna? Guðni Arnar Guðnason skrifar 20. október 2022 07:00 „Bein eru leiðinleg”, sagði góður starfsbróðir eitt sinn við mig þegar við vorum að ræða beinþynningu, einn fjölmargra sjúkdóma sem við innkirtlalæknar fáumst við. Ég var honum að mörgu leyti sammála, enda hafði ég þá ekki kynnt mér beinþynningu eða beinasjúkdóma almennt mjög ítarlega. Nú mörgum árum síðar tel ég beinþynningu sérlega áhugaverðan sjúkdóm og jafnvel eitt af stærri lýðheilsuvandamálum samtímans. En hvers vegna er tilefni einmitt nú að velta vöngum yfir beinþynningu frekar en mörgum öðrum brýnum heilsufarsvandamálum? Í dag, 20. október, er alþjóðlegur dagur beinþynningar. Af því tilefni er vert að velta upp mjög algengu vandamáli sem oft á tíðum hefur verið vangreint og lítið rætt. Beinin eru undirstaða stoðkerfisins og líkamans alls. Sterk bein eru því að mörgu leyti undirstaðan sem við byggjum heilsu okkar á. Beinþynning er sjúkdómur sem helst leggst á fólk eftir fimmtugt og veldur beintapi umfram beinnýmyndun sem gerir beinin líklegri til að brotna undan álagi. Eins og á hinum Norðurlöndunum er beinþynning algeng á Íslandi samanborið við flest önnur lönd. Um ein af hverjum tveimur til þremur konum fær beinþynningarbrot einhvern tímann á ævinni og um einn af hverjum fimm körlum. Algengi beinþynningar eftir fimmtugt er um 21% meðal kvenna en rúmlega 6% hjá körlum. Algengustu beinþynningarbrotin eru mjaðmarbrot, framhandleggsbrot og brot á hryggjarliðum, kölluð samfallsbrot. Samanlögð ævilöng áhætta á þessum þremur brotum er um 40%, álíka og algengi kransæðasjúkdóma. Gróflega áætlað má gera ráð fyrir 3-4 þúsund beinþynningar brotum á Íslandi á ári. Því miður er beinþynning bæði vangreind og mjög kostnaðarsöm í meðferð, eftir að brot á sér stað. Álitið er að aðeins eitt af hverjum þremur samfallsbrotum í hrygg greinist. Um 71% kvenna með beinþynningu fá ekki meðferð. Jafnvel þó beinþynningarbrot sjáist (oft fyrir tilviljun) á röntgenmynd af hrygg er býsna algengt að viðeigandi meðferð við beinþynningu sé ekki hafin. Afleiðingar beinþynningarbrota eru þó ekki aðeins verkir og fjarvera frá vinnu eða félagslífi heldur oft einnig viðvarandi færniskerðing, ótímabær flutningur á hjúkrunarheimili eða jafnvel dauði. Eftir hvert beinþynningarbrot aukast verulega líkur á öðru broti. Mjaðmarbrot þarfnast skurðaðgerðar og eru ásamt samfallsbrotum á hrygg bæði dýr í meðferð og umönnun og valda verulegu álagi á heilbrigðiskerfið með oft langri sjúkrahúslegu og jafnvel endurhæfingu. Árið 2019 var beinn kostnaður við beinþynningarbrot í Evrulöndunum 27 auk Sviss og Bretlands metinn vera 57 milljarðar evra, eða ríflega átta þúsund milljarðar íslenskra króna. Til samanburðar var kostnaður af mati og lyfjameðferð við beinþynningu einungis 1,6 milljarður evra. Beinþynning er oftast frumkomin, þ.e. án þess að undirliggjandi sjúkdómur sé til staðar. Beintap byrjar gjarnan hjá konum eftir breytingaskeið en gerist að jafnaði um 10 árum síðar hjá körlum. Í sumum tilvikum valda ákveðnir sjúkdómar eða lyf beinþynningu, til dæmis testósterónskortur hjá körlum, ofvirkur skjaldkirtill, liðagigt eða langvarandi meðferð með bólgueyðandi sterum. Eins virðist beinþynning oft liggja í ættum. Greining á beinþynningu er einföld myndgreiningarrannsókn sem tekur nokkrar mínútur. Á Íslandi er nú ágætt aðgengi að beinþéttni mælitækjum, en tvö tæki eru staðsett á göngudeild innkirtla á Landspítalanum þar sem sjálfvirkt svar fæst oftast samstundis. Fleiri tæki eru á höfuðborgarsvæðinu og einnig á Akureyri. Á svæðum þar sem aðgengi að beinþéttnimælingu er ekki eins gott má í sumum tilvikum notast við reiknivél (FRAX) sem er einnig stöðluð fyrir Ísland. Ef áhætta á beinþynningarbroti er þar metin lág þarf jafnvel ekki að fá beinþéttnimælingu í framhaldinu. Lyfjameðferð við beinþynningu minnkar líkurnar á beinþynningarbroti í hrygg frá um 56% og upp yfir 70% eftir því hvaða lyf er notað. Árangur lyfjanna til að koma í veg fyrir brot í mjöðm og framhandlegg er þó ekki eins góður þar sem þá á sér stað fall sem lyfið eðlilega getur ekki komið í veg fyrir. Í þessu samhengi skipta byltuvarnir og sjúkraþjálfun einnig miklu máli til að draga úr líkum á byltum og aukinni áhættu á brotum. Ný og að því er virðast enn öflugri lyf við alvarlegri beinþynningu hafa verið þróuð og verða vonandi einnig aðgengileg á Íslandi innan skamms. En eru bein og beinþynning leiðinleg? Ef ég ætti þetta samtal við starfsbróður minn í dag væri svarið hiklaust nei. Beinþynning er enn í dag vangreint og mjög algengt heilsufarsvandamál með þjáningarfullum og mjög kostnaðarsömum afleiðingum fyrir einstaklinginn og samfélagið allt. Í dag, 20. október er alþjóðlegur dagur beinþynningar. Margt hefur verið gert vel, samanber verkefnið Grípum brotin, sem Ísland er aðili að og miðar að því að greina beinþynningarbrot og beita annars stigs forvörnum til að minnka líkur á frekari skaða. Bæði einstaklingar og heilbrigðisstarfsfólk mættu þó vera meðvitaðri um þennan sjúkdóm sem auðveldlega má greina snemma og meðhöndla til að koma í veg fyrir eitt eða fleiri brot síðar á ævinni með oft alvarlegum afleiðingum. Gæti verið tímabært fyrir þig eða einhvern þér nákominn að láta meta hvort beinþynning sé til staðar? Höfundur er sérfræðilæknir á innkirtladeild Landspítalans. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Mest lesið Sorrý, ekkert partý fyrir þig (þú ert svo mikið ves) Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Gerum Áslaugu Örnu að formanni Sjálfstæðisflokksins! Einar Baldvin Árnason Skoðun Sviptum greiðslumiðlun RAPYD starfsleyfi Ástþór Magnússon Skoðun Er meðvirkni kostur? Davíð Þór Sigurðsson Skoðun Frá vinnustofum til borðstofa Halla Margrét Hinriksdóttir,Inga Minelgaite Skoðun Vatn rennur ekki upp í móti Sigmar Guðmundsson Skoðun Er fólk ungt eða gamalt? Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir Skoðun Hingað og ekki lengra. En hvað svo? Heiðbrá Ólafsdóttir Skoðun Öryrkjar eiga betra skilið Svanberg Hreinsson Skoðun Riddarar kærleikans Tómas Torfason Skoðun Skoðun Skoðun Hættið að hæða lýðræðið - Slítið stjórnarsamstarfinu! Lovísa Arnardóttir skrifar Skoðun Gerum Áslaugu Örnu að formanni Sjálfstæðisflokksins! Einar Baldvin Árnason skrifar Skoðun Frá vinnustofum til borðstofa Halla Margrét Hinriksdóttir,Inga Minelgaite skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra. En hvað svo? Heiðbrá Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvernig líður þér í vinnunni? Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga Gígju Baldursdóttir skrifar Skoðun Kvótakerfi stjórnmálaflokkanna Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Sorrý, ekkert partý fyrir þig (þú ert svo mikið ves) Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er meðvirkni kostur? Davíð Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Sviptum greiðslumiðlun RAPYD starfsleyfi Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Öryrkjar eiga betra skilið Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Tómas Torfason skrifar Skoðun Er fólk ungt eða gamalt? Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Vatn rennur ekki upp í móti Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Ólíkt hefst fólk að Hjörleifur Hallgríms Herbertsson skrifar Skoðun Jöfn tækifæri til menntunar Ingibjörg Ólöf Isaksen skrifar Skoðun Niðurskurður fjölbreytileikans í íslenskri kvikmyndagerð Dögg Mósesdóttir,Helga Rakel Rafnsdóttir skrifar Skoðun Þar sem hanar og hænur gala Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Stafræn þjónustubylting Reykjavíkurborgar vekur heimsathygli Alexandra Briem skrifar Skoðun Hlutleysi í NATO – Íslenskar varnir Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þú ert númer 1155 í röðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Á bak við tjöldin Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd skrifar Skoðun Lagarammi um lögbrot Lára G. Sigurðardóttir skrifar Skoðun Burt með mismunun! Skúli Helgason skrifar Skoðun Aukið aðgengi að faglegri þjónustu – Styðjum Afstöðu! Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Óskrifuðu Pálínuboðorðin Óskar Jónasson skrifar Skoðun Sjálfskipaðir sérfræðingar samgöngumála Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Byggjum raðhús í Hvalfjarðargöngum Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Leiðréttum launin Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Er ekki bara best? Reynir Böðvarsson skrifar Sjá meira
„Bein eru leiðinleg”, sagði góður starfsbróðir eitt sinn við mig þegar við vorum að ræða beinþynningu, einn fjölmargra sjúkdóma sem við innkirtlalæknar fáumst við. Ég var honum að mörgu leyti sammála, enda hafði ég þá ekki kynnt mér beinþynningu eða beinasjúkdóma almennt mjög ítarlega. Nú mörgum árum síðar tel ég beinþynningu sérlega áhugaverðan sjúkdóm og jafnvel eitt af stærri lýðheilsuvandamálum samtímans. En hvers vegna er tilefni einmitt nú að velta vöngum yfir beinþynningu frekar en mörgum öðrum brýnum heilsufarsvandamálum? Í dag, 20. október, er alþjóðlegur dagur beinþynningar. Af því tilefni er vert að velta upp mjög algengu vandamáli sem oft á tíðum hefur verið vangreint og lítið rætt. Beinin eru undirstaða stoðkerfisins og líkamans alls. Sterk bein eru því að mörgu leyti undirstaðan sem við byggjum heilsu okkar á. Beinþynning er sjúkdómur sem helst leggst á fólk eftir fimmtugt og veldur beintapi umfram beinnýmyndun sem gerir beinin líklegri til að brotna undan álagi. Eins og á hinum Norðurlöndunum er beinþynning algeng á Íslandi samanborið við flest önnur lönd. Um ein af hverjum tveimur til þremur konum fær beinþynningarbrot einhvern tímann á ævinni og um einn af hverjum fimm körlum. Algengi beinþynningar eftir fimmtugt er um 21% meðal kvenna en rúmlega 6% hjá körlum. Algengustu beinþynningarbrotin eru mjaðmarbrot, framhandleggsbrot og brot á hryggjarliðum, kölluð samfallsbrot. Samanlögð ævilöng áhætta á þessum þremur brotum er um 40%, álíka og algengi kransæðasjúkdóma. Gróflega áætlað má gera ráð fyrir 3-4 þúsund beinþynningar brotum á Íslandi á ári. Því miður er beinþynning bæði vangreind og mjög kostnaðarsöm í meðferð, eftir að brot á sér stað. Álitið er að aðeins eitt af hverjum þremur samfallsbrotum í hrygg greinist. Um 71% kvenna með beinþynningu fá ekki meðferð. Jafnvel þó beinþynningarbrot sjáist (oft fyrir tilviljun) á röntgenmynd af hrygg er býsna algengt að viðeigandi meðferð við beinþynningu sé ekki hafin. Afleiðingar beinþynningarbrota eru þó ekki aðeins verkir og fjarvera frá vinnu eða félagslífi heldur oft einnig viðvarandi færniskerðing, ótímabær flutningur á hjúkrunarheimili eða jafnvel dauði. Eftir hvert beinþynningarbrot aukast verulega líkur á öðru broti. Mjaðmarbrot þarfnast skurðaðgerðar og eru ásamt samfallsbrotum á hrygg bæði dýr í meðferð og umönnun og valda verulegu álagi á heilbrigðiskerfið með oft langri sjúkrahúslegu og jafnvel endurhæfingu. Árið 2019 var beinn kostnaður við beinþynningarbrot í Evrulöndunum 27 auk Sviss og Bretlands metinn vera 57 milljarðar evra, eða ríflega átta þúsund milljarðar íslenskra króna. Til samanburðar var kostnaður af mati og lyfjameðferð við beinþynningu einungis 1,6 milljarður evra. Beinþynning er oftast frumkomin, þ.e. án þess að undirliggjandi sjúkdómur sé til staðar. Beintap byrjar gjarnan hjá konum eftir breytingaskeið en gerist að jafnaði um 10 árum síðar hjá körlum. Í sumum tilvikum valda ákveðnir sjúkdómar eða lyf beinþynningu, til dæmis testósterónskortur hjá körlum, ofvirkur skjaldkirtill, liðagigt eða langvarandi meðferð með bólgueyðandi sterum. Eins virðist beinþynning oft liggja í ættum. Greining á beinþynningu er einföld myndgreiningarrannsókn sem tekur nokkrar mínútur. Á Íslandi er nú ágætt aðgengi að beinþéttni mælitækjum, en tvö tæki eru staðsett á göngudeild innkirtla á Landspítalanum þar sem sjálfvirkt svar fæst oftast samstundis. Fleiri tæki eru á höfuðborgarsvæðinu og einnig á Akureyri. Á svæðum þar sem aðgengi að beinþéttnimælingu er ekki eins gott má í sumum tilvikum notast við reiknivél (FRAX) sem er einnig stöðluð fyrir Ísland. Ef áhætta á beinþynningarbroti er þar metin lág þarf jafnvel ekki að fá beinþéttnimælingu í framhaldinu. Lyfjameðferð við beinþynningu minnkar líkurnar á beinþynningarbroti í hrygg frá um 56% og upp yfir 70% eftir því hvaða lyf er notað. Árangur lyfjanna til að koma í veg fyrir brot í mjöðm og framhandlegg er þó ekki eins góður þar sem þá á sér stað fall sem lyfið eðlilega getur ekki komið í veg fyrir. Í þessu samhengi skipta byltuvarnir og sjúkraþjálfun einnig miklu máli til að draga úr líkum á byltum og aukinni áhættu á brotum. Ný og að því er virðast enn öflugri lyf við alvarlegri beinþynningu hafa verið þróuð og verða vonandi einnig aðgengileg á Íslandi innan skamms. En eru bein og beinþynning leiðinleg? Ef ég ætti þetta samtal við starfsbróður minn í dag væri svarið hiklaust nei. Beinþynning er enn í dag vangreint og mjög algengt heilsufarsvandamál með þjáningarfullum og mjög kostnaðarsömum afleiðingum fyrir einstaklinginn og samfélagið allt. Í dag, 20. október er alþjóðlegur dagur beinþynningar. Margt hefur verið gert vel, samanber verkefnið Grípum brotin, sem Ísland er aðili að og miðar að því að greina beinþynningarbrot og beita annars stigs forvörnum til að minnka líkur á frekari skaða. Bæði einstaklingar og heilbrigðisstarfsfólk mættu þó vera meðvitaðri um þennan sjúkdóm sem auðveldlega má greina snemma og meðhöndla til að koma í veg fyrir eitt eða fleiri brot síðar á ævinni með oft alvarlegum afleiðingum. Gæti verið tímabært fyrir þig eða einhvern þér nákominn að láta meta hvort beinþynning sé til staðar? Höfundur er sérfræðilæknir á innkirtladeild Landspítalans.
Er fólk ungt eða gamalt? Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir Skoðun
Skoðun Hvernig líður þér í vinnunni? Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga Gígju Baldursdóttir skrifar
Skoðun Er fólk ungt eða gamalt? Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar
Skoðun Niðurskurður fjölbreytileikans í íslenskri kvikmyndagerð Dögg Mósesdóttir,Helga Rakel Rafnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd skrifar
Er fólk ungt eða gamalt? Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir Skoðun