Þegar hin þybbna Salka Valka var sölluð niður Auður Jónsdóttir skrifar 20. október 2021 11:30 Man þegar ég gaf út fyrstu skáldsöguna mína, sirka 24 ára, þá bauð pabbi mér að lesa upp á vinnustaðnum sínum. Ég mætti þangað með Huldari Breiðfjörð og á meðan hann las hlustaði ég á útvarpið, það átti að dæma bækurnar okkar. Man hvernig ég missti máttinn í fótunum við að heyra Kollu Bergþórs rífa bókina mína niður í útvarpi allra landsmanna, svo gagnrýnin að á endanum stundi spyrillinn: Getur hún þá skrifað? Já, það er nú ekki alveg útséð um það – eitthvað í þá veru svaraði Kolla. Mig sundlaði enn þegar ég staulaðist fram fyrir vinnufélaga pabba og man eftir tilfinningunni að ég væri svikin vara. Ég fann til með þeim öllum að hlusta á mig. Mér fannst ég vera feik. Alveg síðan það spurðist út að ég ætlaði að gefa út bók hafði ég reglulega heyrt hvíslað í kringum mig að ég væri bara vesenismanneskja að herma eftir afa mínum. Örfáum dögum síðar vorum við Huldar tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna, ég held yngstu kandídatarnir fram að því. Það vakti úlfaþyt, og hvíslið ágerðist að ég hefði fengið þetta út af afa mínum. Guðni Elísson hafði verið í valnefndinni og ég man að hann hringdi í mig og sagði eitthvað í þessa veru: Ekki taka nærri þér þó að allir séu að tala illa um þig! Þú varst ekki tilnefnd út af afa þínum. Á þessum árum var tilfinningahiti í menningarumfjöllun og stundum eins og fólk skiptist í fagurfræðilegar félagslúppur svo kornungt upplifði ungskáld að vera á síðum blaðanna þar sem því var ýmist hrósað eða það rakkað niður – já eða tekist á um það og það borið saman við vini sína. Menningarpólitíkin var meiri. Við vorum nokkur frekar ung þá að gefa út. Mikael Torfason, Guðrún Eva, Steinar Bragi, Stefán Máni, Gerður Kristný, Andri Snær, Huldar og fleiri. Flest upplifðu það líka kornung að verk þess voru stundum sölluð niður á opinberum vettvangi, en þá höfðu dagblöðin ólíkt meira vægi en nú. Ef það birtist vondur dómur í DV las landinn hann og maður þráði að deyja í nokkrar vikur á eftir. Einu sinni fékk ég svo vondan dóm í DV að Silja Aðalsteinsdóttir, þá menningarritstjóri, valdi sérstaklega góða mynd af mér því hún fann til með mér. Fyrir vikið varð dómurinn ennþá stærri. Næstum því síða um hversu hæfileikalaus ég væri og svo þessi flennistóra litmynd! Sami ritdómari reif í sig bók eftir vinkonu mína sama ár, held ég, og ég man við sátum tvær á Mokka og ég var að reyna að telja henni trú um að hún myndi lifa þetta af á meðan hún kreppti höndum utan um kaffibollann með lokuð augu og hvíslaði bara: Ekki tala! Stundum gat þetta verið svo sárt að það var eins og ástarsorg í tíunda veldi. Eftir margra mánaða strit kallaði eitthvað í manni á að vera klappað á bakið en í staðinn beið opinber niðurlæging á síðum dagblaðanna. Ég man eftir að hafa oftar en einu sinni legið eins og frosin og fundist átak að anda eftir svoleiðis salíbunu. Á þessum árum og árin á eftir fékk ég þó reglulega tilnefningu til Íslensku bókmenntaverðlaunanna og oftar en einu sinni lenti ég í því að tilnefning verks míns varð umdeild, eins og t.d. þegar ég skrifaði fræðibók handa börnum sem var tilnefnd í flokknum fræðibækur og verk almenns eðlis. Á endanum var það orðið svoleiðis um tíma að ég fann fyrir skömm ef ég var tilnefnd. Eins og ég hefði stolið einhverju frá öðrum sem ættu það frekar skilið og allir væru að tala illa um mig. Auðvitað var það gaman, en það var ekki að ástæðulausu sem einhver gerði grín að þybbnu Sölku Völku sem væri í áskrift að tilnefningum. Skömmin átti samt kannski líka rætur að rekja í það að ólíkt skrifandi jafnöldrum mínum hafði ég flosnaði ung upp úr skóla og þrátt fyrir bókmenntalegt bakland þá var mitt eina áunna bakland að hafa verið lestrarormur. Mér fannst ég ekki standa undir því að vera rithöfundur því ég var dropát. Það var alltaf þessi tilfinning, að ég væri að feika. En samt hélt maður áfram að skrifa, og líka hinir, og með tímanum varð til höfundaverk og maður skildi að sitt sýnist hverjum um hverja bók. Einhver gat þakkað manni sundur og saman fyrir bók sem einhver annar hafði rakkað niður. Bók varð að bíómynd eða fékk verðlaun á sama tíma og hún var harkalega gagnrýnd af öðrum. Einn þakkaði manni fyrir kærlega eina bók en sagði að sú á undan eða eftir hefði verið hræðileg. Svo hitti maður einhvern annan sem þakkaði innilega fyrir bókina sem hinum hafði þótt svona afleit. Þegar til dæmis bókin Fólkið í kjallaranum kom út hófst sú vegferð með að hún var sölluð niður í fyrsta blaðadómnum en endaði vertíðina með að fá bókmenntaverðlaunin. Jólabókaflóðið er rússíbani tilfinninga fyrir ungan höfund. Eina ráðið sem ég get gefið höfundum sem eru að byrja að gefa út er að halda áfram að skrifa, þó að þeir fái útreið. Svo margir sem skrifa upplifa annað slagið niðurrif í einhverri mynd. En líka svo margt gott og umfram allt tækifærið til að vera rödd sem skapar sögur úr óreiðu veruleikans. Höfundur er rithöfundur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bókmenntir Fjölmiðlar Auður Jónsdóttir Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen Skoðun Skoðun Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Lýst eftir afstöðu Viðreisnar til ríkisstyrkja Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Vegferð menntunar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Sjá meira
Man þegar ég gaf út fyrstu skáldsöguna mína, sirka 24 ára, þá bauð pabbi mér að lesa upp á vinnustaðnum sínum. Ég mætti þangað með Huldari Breiðfjörð og á meðan hann las hlustaði ég á útvarpið, það átti að dæma bækurnar okkar. Man hvernig ég missti máttinn í fótunum við að heyra Kollu Bergþórs rífa bókina mína niður í útvarpi allra landsmanna, svo gagnrýnin að á endanum stundi spyrillinn: Getur hún þá skrifað? Já, það er nú ekki alveg útséð um það – eitthvað í þá veru svaraði Kolla. Mig sundlaði enn þegar ég staulaðist fram fyrir vinnufélaga pabba og man eftir tilfinningunni að ég væri svikin vara. Ég fann til með þeim öllum að hlusta á mig. Mér fannst ég vera feik. Alveg síðan það spurðist út að ég ætlaði að gefa út bók hafði ég reglulega heyrt hvíslað í kringum mig að ég væri bara vesenismanneskja að herma eftir afa mínum. Örfáum dögum síðar vorum við Huldar tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna, ég held yngstu kandídatarnir fram að því. Það vakti úlfaþyt, og hvíslið ágerðist að ég hefði fengið þetta út af afa mínum. Guðni Elísson hafði verið í valnefndinni og ég man að hann hringdi í mig og sagði eitthvað í þessa veru: Ekki taka nærri þér þó að allir séu að tala illa um þig! Þú varst ekki tilnefnd út af afa þínum. Á þessum árum var tilfinningahiti í menningarumfjöllun og stundum eins og fólk skiptist í fagurfræðilegar félagslúppur svo kornungt upplifði ungskáld að vera á síðum blaðanna þar sem því var ýmist hrósað eða það rakkað niður – já eða tekist á um það og það borið saman við vini sína. Menningarpólitíkin var meiri. Við vorum nokkur frekar ung þá að gefa út. Mikael Torfason, Guðrún Eva, Steinar Bragi, Stefán Máni, Gerður Kristný, Andri Snær, Huldar og fleiri. Flest upplifðu það líka kornung að verk þess voru stundum sölluð niður á opinberum vettvangi, en þá höfðu dagblöðin ólíkt meira vægi en nú. Ef það birtist vondur dómur í DV las landinn hann og maður þráði að deyja í nokkrar vikur á eftir. Einu sinni fékk ég svo vondan dóm í DV að Silja Aðalsteinsdóttir, þá menningarritstjóri, valdi sérstaklega góða mynd af mér því hún fann til með mér. Fyrir vikið varð dómurinn ennþá stærri. Næstum því síða um hversu hæfileikalaus ég væri og svo þessi flennistóra litmynd! Sami ritdómari reif í sig bók eftir vinkonu mína sama ár, held ég, og ég man við sátum tvær á Mokka og ég var að reyna að telja henni trú um að hún myndi lifa þetta af á meðan hún kreppti höndum utan um kaffibollann með lokuð augu og hvíslaði bara: Ekki tala! Stundum gat þetta verið svo sárt að það var eins og ástarsorg í tíunda veldi. Eftir margra mánaða strit kallaði eitthvað í manni á að vera klappað á bakið en í staðinn beið opinber niðurlæging á síðum dagblaðanna. Ég man eftir að hafa oftar en einu sinni legið eins og frosin og fundist átak að anda eftir svoleiðis salíbunu. Á þessum árum og árin á eftir fékk ég þó reglulega tilnefningu til Íslensku bókmenntaverðlaunanna og oftar en einu sinni lenti ég í því að tilnefning verks míns varð umdeild, eins og t.d. þegar ég skrifaði fræðibók handa börnum sem var tilnefnd í flokknum fræðibækur og verk almenns eðlis. Á endanum var það orðið svoleiðis um tíma að ég fann fyrir skömm ef ég var tilnefnd. Eins og ég hefði stolið einhverju frá öðrum sem ættu það frekar skilið og allir væru að tala illa um mig. Auðvitað var það gaman, en það var ekki að ástæðulausu sem einhver gerði grín að þybbnu Sölku Völku sem væri í áskrift að tilnefningum. Skömmin átti samt kannski líka rætur að rekja í það að ólíkt skrifandi jafnöldrum mínum hafði ég flosnaði ung upp úr skóla og þrátt fyrir bókmenntalegt bakland þá var mitt eina áunna bakland að hafa verið lestrarormur. Mér fannst ég ekki standa undir því að vera rithöfundur því ég var dropát. Það var alltaf þessi tilfinning, að ég væri að feika. En samt hélt maður áfram að skrifa, og líka hinir, og með tímanum varð til höfundaverk og maður skildi að sitt sýnist hverjum um hverja bók. Einhver gat þakkað manni sundur og saman fyrir bók sem einhver annar hafði rakkað niður. Bók varð að bíómynd eða fékk verðlaun á sama tíma og hún var harkalega gagnrýnd af öðrum. Einn þakkaði manni fyrir kærlega eina bók en sagði að sú á undan eða eftir hefði verið hræðileg. Svo hitti maður einhvern annan sem þakkaði innilega fyrir bókina sem hinum hafði þótt svona afleit. Þegar til dæmis bókin Fólkið í kjallaranum kom út hófst sú vegferð með að hún var sölluð niður í fyrsta blaðadómnum en endaði vertíðina með að fá bókmenntaverðlaunin. Jólabókaflóðið er rússíbani tilfinninga fyrir ungan höfund. Eina ráðið sem ég get gefið höfundum sem eru að byrja að gefa út er að halda áfram að skrifa, þó að þeir fái útreið. Svo margir sem skrifa upplifa annað slagið niðurrif í einhverri mynd. En líka svo margt gott og umfram allt tækifærið til að vera rödd sem skapar sögur úr óreiðu veruleikans. Höfundur er rithöfundur.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun