Eru geðlæknar í stofurekstri í útrýmingarhættu? Karl Reynir Einarsson skrifar 17. apríl 2021 13:01 Sérfræðilæknar, sem reka eigin læknastofur, hafa um árabil verið ein hinna þriggja meginstoða heilbrigðiskerfisins. Hinar tvær eru sjúkrahúsin í landinu og heilsugæslan. Undanfarin ár hefur nýliðun í hópi geðlækna í stofurekstri, eða geðlækna á stofu eins og þeir eru yfirleitt kallaðir, verið lítil. Árið 2009 voru þeir 37 talsins og heildarfjöldi viðtala það ár var rúmlega 39 þúsund. Síðan hefur leiðin legið niður á við. Árið 2020 voru 32 geðlæknar á stofu og heildarfjöldi viðtala rúmlega 30 þúsund. Ekki eru til tölur fyrir heildarfjölda stöðugilda geðlækna á stofu undanfarin ár, sumir eru í hlutastarfi á stofu og vinna annars staðar með s.s. á spítala eða heilsugæslu. Fjöldi viðtala er því besti mælikvarðinn á starfsemina í heild sinni, en þetta helst í hendur. Þegar þetta er ritað eru starfandi 28 geðlæknar á stofu, 17 vinna eingöngu á stofu en 11 einnig annars staðar. Það má gróflega áætla að alls séu um 20 stöðugildi lækna ef allir væru eingöngu í 100% starfi á stofu. Undanfarinn áratug hefur geðlæknum á stofu fækkað um næstum fjórðung og fjölda viðtala sem því nemur. Þá vaknar spurningin: hvernig verður þetta eftir önnur tíu ár? Gera má tilraun til að spá fyrir um þróunina næstu ár með því að skoða aldurssamsetningu hópsins. Í dag er meðalaldur geðlækna í stofurekstri um 62 ár. Af þeim 28 sem enn eru starfandi á þessum vettvangi eru tíu þegar orðnir 67 ára eða eldri, eða 36%. Einungis fimm eru undir fimmtugu. Áhuginn á stofurekstri hefur sjaldan eða aldrei verið minni. Hver er ástæðan fyrir þessu? Ég tel að nokkrir þættir spili hér saman: Í fyrsta lagi þá er starfsumhverfið verra en það hefur verið lengi. Fjárhagslegir hvatar til að hefja stofurekstur eru ekki lengur fyrir hendi. Gjaldskrá geðlækna hefur ekki haldið í við hækkun á rekstrarkostnaði, sem er meiri en margur heldur. Leiga, tryggingar, kostnaður við sjúkraskrárkerfi og önnur gjöld – allt hefur þetta hækkað meira en gjaldskrá Sjúkratrygginga Íslands. Það er athyglisvert að að einkarekið starfsumhverfi geðlækna virðist ekki lengur samkeppnisfært við sumar opinberar stofnanir, enda oft margir sem sækja þar um lausar stöður. Í öðru lagi þá tel ég að breytt viðhorf til vinnu og einkalífs hafi hér áhrif. Í dag vill fólk vinna til að lifa, en hér áður fyrr lifði fólk til að vinna. Þetta er jákvæð þróun, en veldur því að fyrir hvern geðlækni á stofu sem fer á eftirlaun í dag þarf stundum tvo yngri til að hitta jafnmarga sjúklinga. Þeir sem eru í einkarekstri fá einungis greitt fyrir hvert viðtal, mismikið eftir því hvað það er langt. Ef sjúklingurinn mætir ekki í tímann fær læknirinn ekkert greitt. Ef læknirinn mætir ekki vinnu vegna veikinda er hann án launa þann daginn. Hér áður fyrr gátu stofulæknar verið með mjög góðar tekjur með því að vinna langa vinnudaga og jafnvel um helgar líka. Í dag eru viðhorfin breytt, tekjurnar minnka sem því nemur og betra að vera opinber starfsmaður, með frítöku- og veikindarétt og geta t.d. verið heima hjá veiku barni án þess að vera tekjulaus þann daginn. Í þriðja lagi hefur samningsleysi við Sjúkratryggingar Íslands haft mjög slæm áhrif á viðhorf geðlækna til stofureksturs. Áralöng óvissa með rekstrarumhverfið er ekki til þess fallin að menn fari út í einkarekstur. Í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur heldur engum dulist að einkarekstur í heilbrigðisþjónustu hefur ekki notið sérstakrar veldvildar, a.m.k. ekki ef þjónustan er veitt hér á landi. Það er auðvitað sjónarmið út af fyrir sig að öll geðheilbrigðisþjónusta í landinu eigi að vera rekin af opinberum stofnunum. Nú styttist hins vegar í kosningar og þá verður vonandi tekin umræða um þetta efni, því ég efast um að meirihluti þjóðarinnar styðji núverandi stefnu. Þegar allt er tekið saman bendir því ýmislegt til þess að geðlæknar á stofu séu í raunverulegri útrýmingarhættu og muni halda áfram að fækka næstu árin ef ekkert breytist. Þetta gerist á sama tíma og þörf er á fleiri geðlæknum vegna fjölgunar þjóðarinnar og eðlilegum kröfum um meira jafnvægi á milli vinnu og einkalífs. Það er mikilvægt að öllum sé þetta ljóst. Við þetta mun fjölbreytt og hagkvæm þjónusta tapast, starfsumhverfi geðlækna verður fábreyttara og landið minna aðlaðandi fyrir geðlækna sem nú starfa á erlendri grundu. Ég á erfitt með að trúa því að meirihluti þjóðarinnar sé þessu fylgjandi. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Sérfræðilæknar, sem reka eigin læknastofur, hafa um árabil verið ein hinna þriggja meginstoða heilbrigðiskerfisins. Hinar tvær eru sjúkrahúsin í landinu og heilsugæslan. Undanfarin ár hefur nýliðun í hópi geðlækna í stofurekstri, eða geðlækna á stofu eins og þeir eru yfirleitt kallaðir, verið lítil. Árið 2009 voru þeir 37 talsins og heildarfjöldi viðtala það ár var rúmlega 39 þúsund. Síðan hefur leiðin legið niður á við. Árið 2020 voru 32 geðlæknar á stofu og heildarfjöldi viðtala rúmlega 30 þúsund. Ekki eru til tölur fyrir heildarfjölda stöðugilda geðlækna á stofu undanfarin ár, sumir eru í hlutastarfi á stofu og vinna annars staðar með s.s. á spítala eða heilsugæslu. Fjöldi viðtala er því besti mælikvarðinn á starfsemina í heild sinni, en þetta helst í hendur. Þegar þetta er ritað eru starfandi 28 geðlæknar á stofu, 17 vinna eingöngu á stofu en 11 einnig annars staðar. Það má gróflega áætla að alls séu um 20 stöðugildi lækna ef allir væru eingöngu í 100% starfi á stofu. Undanfarinn áratug hefur geðlæknum á stofu fækkað um næstum fjórðung og fjölda viðtala sem því nemur. Þá vaknar spurningin: hvernig verður þetta eftir önnur tíu ár? Gera má tilraun til að spá fyrir um þróunina næstu ár með því að skoða aldurssamsetningu hópsins. Í dag er meðalaldur geðlækna í stofurekstri um 62 ár. Af þeim 28 sem enn eru starfandi á þessum vettvangi eru tíu þegar orðnir 67 ára eða eldri, eða 36%. Einungis fimm eru undir fimmtugu. Áhuginn á stofurekstri hefur sjaldan eða aldrei verið minni. Hver er ástæðan fyrir þessu? Ég tel að nokkrir þættir spili hér saman: Í fyrsta lagi þá er starfsumhverfið verra en það hefur verið lengi. Fjárhagslegir hvatar til að hefja stofurekstur eru ekki lengur fyrir hendi. Gjaldskrá geðlækna hefur ekki haldið í við hækkun á rekstrarkostnaði, sem er meiri en margur heldur. Leiga, tryggingar, kostnaður við sjúkraskrárkerfi og önnur gjöld – allt hefur þetta hækkað meira en gjaldskrá Sjúkratrygginga Íslands. Það er athyglisvert að að einkarekið starfsumhverfi geðlækna virðist ekki lengur samkeppnisfært við sumar opinberar stofnanir, enda oft margir sem sækja þar um lausar stöður. Í öðru lagi þá tel ég að breytt viðhorf til vinnu og einkalífs hafi hér áhrif. Í dag vill fólk vinna til að lifa, en hér áður fyrr lifði fólk til að vinna. Þetta er jákvæð þróun, en veldur því að fyrir hvern geðlækni á stofu sem fer á eftirlaun í dag þarf stundum tvo yngri til að hitta jafnmarga sjúklinga. Þeir sem eru í einkarekstri fá einungis greitt fyrir hvert viðtal, mismikið eftir því hvað það er langt. Ef sjúklingurinn mætir ekki í tímann fær læknirinn ekkert greitt. Ef læknirinn mætir ekki vinnu vegna veikinda er hann án launa þann daginn. Hér áður fyrr gátu stofulæknar verið með mjög góðar tekjur með því að vinna langa vinnudaga og jafnvel um helgar líka. Í dag eru viðhorfin breytt, tekjurnar minnka sem því nemur og betra að vera opinber starfsmaður, með frítöku- og veikindarétt og geta t.d. verið heima hjá veiku barni án þess að vera tekjulaus þann daginn. Í þriðja lagi hefur samningsleysi við Sjúkratryggingar Íslands haft mjög slæm áhrif á viðhorf geðlækna til stofureksturs. Áralöng óvissa með rekstrarumhverfið er ekki til þess fallin að menn fari út í einkarekstur. Í tíð núverandi ríkisstjórnar hefur heldur engum dulist að einkarekstur í heilbrigðisþjónustu hefur ekki notið sérstakrar veldvildar, a.m.k. ekki ef þjónustan er veitt hér á landi. Það er auðvitað sjónarmið út af fyrir sig að öll geðheilbrigðisþjónusta í landinu eigi að vera rekin af opinberum stofnunum. Nú styttist hins vegar í kosningar og þá verður vonandi tekin umræða um þetta efni, því ég efast um að meirihluti þjóðarinnar styðji núverandi stefnu. Þegar allt er tekið saman bendir því ýmislegt til þess að geðlæknar á stofu séu í raunverulegri útrýmingarhættu og muni halda áfram að fækka næstu árin ef ekkert breytist. Þetta gerist á sama tíma og þörf er á fleiri geðlæknum vegna fjölgunar þjóðarinnar og eðlilegum kröfum um meira jafnvægi á milli vinnu og einkalífs. Það er mikilvægt að öllum sé þetta ljóst. Við þetta mun fjölbreytt og hagkvæm þjónusta tapast, starfsumhverfi geðlækna verður fábreyttara og landið minna aðlaðandi fyrir geðlækna sem nú starfa á erlendri grundu. Ég á erfitt með að trúa því að meirihluti þjóðarinnar sé þessu fylgjandi. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir Skoðun
Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir Skoðun