Skoðun

Geð­heil­brigði – Höfum við gengið til góðs?

Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar

Geðhjálp hefur sett fram 9 áherslupunkta í stefnu sinni; að:

  1. gera heildarúttekt á umfangi og framkvæmd geðheilbrigðisþjónustu á Íslandi
  2. efla heilsugæsluna sem fyrsta viðkomustað og gera þjónustuna þverfaglegri
  3. stórauka stuðning og fræðslu fyrir foreldra
  4. hefja niðurgreiðslu sálfræðiþjónustu
  5. gera geðrækt að hluta af aðalnámskrá grunnskóla
  6. fjölga atvinnutækifærum fyrir ungmenni og fólk með geðrænan vanda
  7. byggja nýtt húsnæði geðsviðs LSH og SAK og endurskoða hugmyndafræði og innihald meðferðar
  8. útiloka nauðung og þvingun við meðferð
  9. koma á fót geðráði; breiðum samráðsvettvangi um geðheilbrigðismál

Fyrsta áhersluatriðið stefnunnar er að gera heildarúttekt á umfangi og framkvæmd geðheilbrigðisþjónustu á Íslandi. Skoða þarf í hvað fjármagnið fer og hvort það endurspegli vandann og áherslur stjórnvalda. Stjórnvöld gera þá kröfu að þjónustan sé byggð á vísindalegum grunni. Geðgreiningar byggja á huglægu mati, - kenningin um efnaójafnvægi í heila heldur ekki, og lyfin eru hugbreytandi með auka- og/eða hliðarverkunum sem geta hindrað almenna þátttöku og virkni þeirra sem eiga við slæma geðheilsu að stríða. Geðhjálp vill að byggt verði nýtt húsnæði geðsviðs LSH og SAK en samhliða sé hugmyndafræði og innihaldi meðferðar endurskoðuð. Ný steinsteypa og umgjörð gerir lítið gagn ef hugmyndafræði og innviðirnir eru óbreyttir.

Áföll, vanræksla og erfið skilyrði í æsku hafa áhrif á almenna heilsu og

líðan á fullorðinsárum. Því kallar almenningur eftir frekari sálfræðiaðstoð og að sú þjónusta verði niðurgreidd með einhverjum hætti. Lyf eru þó enn fyrsta lausnin og oftar en ekki aðallausnin, þrátt fyrir að vitað sé að í mörgum tilfellum hafi lyfjafyrirtækin stýrt rannsóknarniðurstöðum sér í hag, keypt áhrifavalda og blekkt lækna, stjórnvöld og almenning með markaðssetningu. Meðan stjórnvöld stuðla ekki að auknum valmöguleikum í geðmeðferðum viðhaldast sömu nálganir. Þegar rannsakaðar eru mismunandi íhlutanir og þær bornar t.d. saman við árangur geðlyfja kemur í ljós að flestar þeirra virka og þyngst vegur svokölluð placebo-/lyfleysuáhrif; trú okkar á að hlutirnir virki. Umgjörðin og sá sem veitir meðferðina skiptir því oft meira máli en aðferðin sem beitt er.

Við getum státað okkur af góðu heilbrigðiskerfi, heilbrigðisstarfsfólki, samfélagsúrræðum og að umræða hefur aukist. Þrátt fyrir þennan meðbyr á stór hluti þeirra sem takast á við geðraskanir í erfiðleikum og um 40% þeirra sem búa við örorku er fólk með geðraskanir. Fjölgun þeirra hefur verið tæpleg 200% á síðustu 30 árum á meðan þjóðinni hefur fjölgað um 40% á sama tíma.

Uppeldisskilyrði hafa áhrif á geðslag og því ætti að auka stuðning við börn og á sama tíma þarf aukin stuðning og fræðslu fyrir foreldra. Skólakerfið þarf einnig að endurskilgreina innihald námskráa og umgjörð til að undirbúa börn betur fyrir fullorðinsárin. Geðrækt sem hluti af aðalnámskrá grunnskóla ásamt fleiri þáttum sem nútímasamfélag krefst er tímabær framþróun. Vinnumarkaðurinn kemur ekki nægilega til móts við fjölbreytileika og getu fólks. Fjölga þarf því atvinnutækifærum fyrir ungmenni og fólk með geðrænan vanda. Geðlyf, hugræn atferlismeðferð eða sálfræðimeðferð duga skammt ef aðalvandinn liggur í umhverfisþáttum, s.s. fátækt, atvinnuleysi, fordómum, mismunun og skorti á tækifærum. Skorti á því að hafa hlutverk og tilheyra samfélagi. Krafan um að efla heilsugæsluna sem fyrsta viðkomustað og gera þjónustuna þverfaglegri, er til komin vegna vanda sem ekki verður leystur með lyfjum eða fræðslu. Margir sem leita til heilsugæslunnar í vanlíðan þurfa jafnvel einungis stuðning við að öðlast hlutverk, tilheyra samfélaginu í ríkari mæli og tækifæri að láta gott af sér leiða.

Á meðan sjónarhornið einskorðast við einstaklingsvandamál í stað þess að skoða það umhverfi sem viðkomandi sprettur úr er kannski ekki hægt að ætlast til að við náum lengra. Þjáning er fylgifiskur lífsins, enda oft uppspretta þroska og uppgötvana. Þegar fólk er spurt hvað hafi gagnast þeim í bataferlinu telja þeir upp umhverfisþætti sem hafi stuðlað að bata. Nauðung og þvingun við meðferð er dæmi um skaðlega nálgun sem ber að uppræta.

Það er kominn tími til málefnalegra skoðanaskipta, um áhrifavalda og breyttar nálganir. Geðráð er breiður samráðsvettvangur um geðheilbrigðismál sem einstaka þjóðir hafa komið á fót til að vinna gegn stöðnun í málaflokknum og sérhagsmunagæslu. Fólk með ólíkan bakgrunn og hugmyndafræðilegar forsendur tekst á, forgangsraðar, fylgist með, veitir aðhald og kemur með tillögur. Á þeim 40 árum sem ég hef starfað innan geðgeirans hafa hugmyndir manna um orsakir geðheilsuvanda og leiðir út úr honum breyst. Þegar ég hóf störf sem iðjuþjálfi í Noregi þá voru svokallaðar samfélagslækningar ríkjandi. Vanlíðan skapaðist í tengslum manna á milli og leiðin til lausnar væri því í samskiptum. Geðdeildir störfuðu í anda

lýðræðissamfélaga, með þverfaglegri nálgun og valddreifingu. Skjólstæðingar blómstruðu oft innan þessa ramma, en lentu yfirleitt í vandræðum eftir útskrift því á heimavelli hafði ekkert breyst.

Því er spurning hvort við höfum við gengið til góðs? 

Höfundur er iðjuþjálfi og varaformaður Geðhjálpar.




Skoðun

Skoðun

Þöggun

Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar

Sjá meira


×