Samkeppniseftirlitið og landbúnaður Erna Bjarnadóttir skrifar 15. febrúar 2021 11:31 Þann 11. febrúar sl. gekkst Félag atvinnurekenda fyrir rafrænum fundi um samkeppnismál. Þar fór forstjóri Samkeppniseftirlitsins um víðan völl. Í fyrirsögn fréttar Viðskiptablaðsins um fundinn segir að forstjórinn hafi skotið á „Boga Nils og hagsmunasamtök“. Í fréttinni kom m.a. fram að forstjórinn hefði talið samkeppni lausn við öllum vanda í heimskreppu (þ.m.t. í flugrekstri) og að nú heyrðist hærra í verndunarsinnum (þ.m.t. hagsmunasamtökum bænda). Íslenskur samkeppnisréttur er evrópskur samkeppnisréttur Við mat á yfirlýsingum forstjóra Samkeppniseftirlitsins er mikilvægt að meðtaka að hann er yfirmaður samkeppnismála á Íslandi. Samkeppniseftirlitið annast framkvæmd samkeppnislaga nr. 44/2005. Þessi lög er að finna í íslensku lagasafni vegna áhrifa evrópsks réttar á íslenskan rétt. Með aðild Íslands að EES-samningnum voru innleiddar fjölmargar lagabreytingar en samþykkt samkeppnislaga nr. 8/1993 var ein þeirra. Allar meginreglur samkeppnisréttarins hér á landi má með einum eða öðrum hætti rekja til meginlands Evrópu og má sjá þess stað í stjórnsýslu Samkeppniseftirlitsins. Sérfræðingar á þessu sviði hafa tjáð mér að þegar Samkeppniseftirlitið metur áhrif einstakra samninga hér á landi, er oft og tíðum vísað til fordæma úr evrópskum samkeppnisrétti í stjórnsýslu þess. Af þessari ástæðu hljóta yfirlýsingar forstjóra Samkeppniseftirlitsins að vekja athygli, einkum þegar hann talar um verndarstefnu og nefnir hagsmunasamtök bænda sérstaklega í því sambandi. Yfirlýsingar Samkeppniseftirlits um íslenskan landbúnað Af frétt Viðskiptablaðsins að dæma taldi forstjórinn að verndarstefna væri að skjóta rótum í heimsfaraldri og minntist hann í því sambandi á breytt fyrirkomulag á útboði tollkvóta fyrir landbúnaðarafurðir frá ESB og aðgerða sem nefndar hafa verið til að bæta rekstur kjötafurðastöðva. Í erindi sem Leifur Örn Leifsson, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá Innnesi hélt á sama fundi, var jafnvel gengið svo langt að tala um að tekin hefði verið ákvörðun um hækkun útboðsgjalds. Slíkt á vitanlega ekki við rök að styðjast og hef ég farið yfir það í annarri grein. Sjá einnig: Skinkuskákin í Kringlunni Á undanförnum misserum hefur farið fram margvísleg vinna þar sem rekstrarskilyrði íslensks landbúnaðar eru borin saman við rekstrarskilyrði landbúnaðar í Noregi og ESB. Þar má nefna skýrslu Lagastofnunar HÍ sem var unnin fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Niðurstaða þessarar vinnu hefur leitt í ljós að víðtækar undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir framleiðendur landbúnaðarvara í Noregi og innan ESB. Samkvæmt 3. gr. norsku samkeppnislaganna frá 2004 getur konungur með reglugerð innleitt undanþágu frá 10.-11. gr. laganna sem er nauðsynleg til að útfæra norsku landbúnaðarstefnuna. Á þessum grundvelli eru norskir bændur og hagsmunasamtök þeirra undanþegnir gildissviði norskra samkeppnislaga. Mun lengra er gengið innan ESB. Í 42. gr. Lissabonsáttmálans er fjallað um landbúnað og tiltekið að samkeppnisreglur gildi um hann að því marki sem ákveðið er af Ráðinu og framkvæmdastjórn ESB. Þetta er útfært nánar í reglugerð EB nr. 1308/2013 um sameiginlegt markaðskerfi með landbúnaðarvörur. Í reglugerðinni er að finna víðtækar undanþágur fyrir bændur og samtök þeirra frá samkeppnisreglum ESB. Þar er byggt á því að sameiginlegt markaðsstarf bænda sé mikilvægt þar sem það bætir markaðssetningu, áætlanagerð, aðlögun framboðs að eftirspurn, stuðlar að hagræðingu o.m.fl. Á þessum grundvelli gilda undanþágur m.a. fyrir framleiðendur mjólkur, kjöts og grænmetis. Í 209. gr. reglugerðarinnar segir í lauslegri þýðingu: Ákvæði 101. gr. gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka [...] sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum, nema þegar það stofnar markmiðum 39. gr. sáttmálans í hættu. Þessar undanþágur frá samkeppnisreglum eru taldar nauðsynlegar til að framkvæma landbúnaðarstefnu ESB og koma til viðbótar við annan stuðning til bænda á grundvelli sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar (CAP). Ef undanþágur gilda í Noregi og ESB – af hverju ekki á Íslandi? Eftirfarandi spurning vaknar þegar hlýtt er á yfirlýsingar forstjórans um hagsmunabaráttu bænda: Ef undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir bændur í Noregi og ESB – af hverju geta slíkar undanþágur ekki gilt á Íslandi? Svarið er einfalt. Undanþágur geta gilt á Íslandi ef löggjafinn ákveður að undanþágur skuli gilda til að framkvæma íslenska landbúnaðarstefnu. Það er þó alvarlegra að forstjóri Samkeppniseftirlitsins tekur í málflutningi sínum á opinberum vettvangi ekki tillit til þessara atriða. Þess í stað er því haldið fram að hagsmunasamtök hugsi til skamms tíma og að nauðsynlegt sé að líta til „annarra þjóða og árangurs þeirra“. En hvað ef aðrar þjóðir – helstu viðskiptalönd Íslands – hafa einmitt í gildi undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur og samtök þeirra? Af hverju ekki taka upp slíkar undanþágur hér á landi þannig að íslenskur landbúnaður geti keppt – eða a.m.k. reynt að keppa – við innfluttar landbúnaðarvörur? Niðurlag Í niðurlagi erindis forstjórans á fyrrnefndum fundi, birtist svo rúsínan í pylsuendanum: „Þið þekkið á eigin skinni að hindranir af hálfu stjórnvalda eða stærri fyrirtækja geta dregið úr ykkur kraftinn. Að mínu mati þurfa stjórnvöld að gera meira af því að hlusta á ykkar reynslu.“ Þarna var talað beint til Félags atvinnurekenda. Jæja, Páll Gunnar, hlustaðu nú: Reynsla bænda er að þeir geti ekki keppt við erlendar innfluttar landbúnaðarvörur. Bændur hafa kynnt sér norskar og evrópskar reglur sem gilda um landbúnað og sjá að þar gilda víðtækar undanþágur frá samkeppnislögum. Vinsamlegast svaraðu frekar spurningunni sem blasir við: Hvaða skuldbindingar Íslands að EES-rétti gera það að verkum að undanþágur geta ekki gilt frá samkeppnislögum á Íslandi fyrir landbúnað ef slíkar undanþágur gilda í Noregi og ESB? Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skattar og tollar Erna Bjarnadóttir Landbúnaður Mest lesið Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson Skoðun Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Virkjum lýðræðið Jórdís Skúladóttir Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson skrifar Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Virkjum lýðræðið Jórdís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Þann 11. febrúar sl. gekkst Félag atvinnurekenda fyrir rafrænum fundi um samkeppnismál. Þar fór forstjóri Samkeppniseftirlitsins um víðan völl. Í fyrirsögn fréttar Viðskiptablaðsins um fundinn segir að forstjórinn hafi skotið á „Boga Nils og hagsmunasamtök“. Í fréttinni kom m.a. fram að forstjórinn hefði talið samkeppni lausn við öllum vanda í heimskreppu (þ.m.t. í flugrekstri) og að nú heyrðist hærra í verndunarsinnum (þ.m.t. hagsmunasamtökum bænda). Íslenskur samkeppnisréttur er evrópskur samkeppnisréttur Við mat á yfirlýsingum forstjóra Samkeppniseftirlitsins er mikilvægt að meðtaka að hann er yfirmaður samkeppnismála á Íslandi. Samkeppniseftirlitið annast framkvæmd samkeppnislaga nr. 44/2005. Þessi lög er að finna í íslensku lagasafni vegna áhrifa evrópsks réttar á íslenskan rétt. Með aðild Íslands að EES-samningnum voru innleiddar fjölmargar lagabreytingar en samþykkt samkeppnislaga nr. 8/1993 var ein þeirra. Allar meginreglur samkeppnisréttarins hér á landi má með einum eða öðrum hætti rekja til meginlands Evrópu og má sjá þess stað í stjórnsýslu Samkeppniseftirlitsins. Sérfræðingar á þessu sviði hafa tjáð mér að þegar Samkeppniseftirlitið metur áhrif einstakra samninga hér á landi, er oft og tíðum vísað til fordæma úr evrópskum samkeppnisrétti í stjórnsýslu þess. Af þessari ástæðu hljóta yfirlýsingar forstjóra Samkeppniseftirlitsins að vekja athygli, einkum þegar hann talar um verndarstefnu og nefnir hagsmunasamtök bænda sérstaklega í því sambandi. Yfirlýsingar Samkeppniseftirlits um íslenskan landbúnað Af frétt Viðskiptablaðsins að dæma taldi forstjórinn að verndarstefna væri að skjóta rótum í heimsfaraldri og minntist hann í því sambandi á breytt fyrirkomulag á útboði tollkvóta fyrir landbúnaðarafurðir frá ESB og aðgerða sem nefndar hafa verið til að bæta rekstur kjötafurðastöðva. Í erindi sem Leifur Örn Leifsson, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá Innnesi hélt á sama fundi, var jafnvel gengið svo langt að tala um að tekin hefði verið ákvörðun um hækkun útboðsgjalds. Slíkt á vitanlega ekki við rök að styðjast og hef ég farið yfir það í annarri grein. Sjá einnig: Skinkuskákin í Kringlunni Á undanförnum misserum hefur farið fram margvísleg vinna þar sem rekstrarskilyrði íslensks landbúnaðar eru borin saman við rekstrarskilyrði landbúnaðar í Noregi og ESB. Þar má nefna skýrslu Lagastofnunar HÍ sem var unnin fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Niðurstaða þessarar vinnu hefur leitt í ljós að víðtækar undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir framleiðendur landbúnaðarvara í Noregi og innan ESB. Samkvæmt 3. gr. norsku samkeppnislaganna frá 2004 getur konungur með reglugerð innleitt undanþágu frá 10.-11. gr. laganna sem er nauðsynleg til að útfæra norsku landbúnaðarstefnuna. Á þessum grundvelli eru norskir bændur og hagsmunasamtök þeirra undanþegnir gildissviði norskra samkeppnislaga. Mun lengra er gengið innan ESB. Í 42. gr. Lissabonsáttmálans er fjallað um landbúnað og tiltekið að samkeppnisreglur gildi um hann að því marki sem ákveðið er af Ráðinu og framkvæmdastjórn ESB. Þetta er útfært nánar í reglugerð EB nr. 1308/2013 um sameiginlegt markaðskerfi með landbúnaðarvörur. Í reglugerðinni er að finna víðtækar undanþágur fyrir bændur og samtök þeirra frá samkeppnisreglum ESB. Þar er byggt á því að sameiginlegt markaðsstarf bænda sé mikilvægt þar sem það bætir markaðssetningu, áætlanagerð, aðlögun framboðs að eftirspurn, stuðlar að hagræðingu o.m.fl. Á þessum grundvelli gilda undanþágur m.a. fyrir framleiðendur mjólkur, kjöts og grænmetis. Í 209. gr. reglugerðarinnar segir í lauslegri þýðingu: Ákvæði 101. gr. gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka [...] sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum, nema þegar það stofnar markmiðum 39. gr. sáttmálans í hættu. Þessar undanþágur frá samkeppnisreglum eru taldar nauðsynlegar til að framkvæma landbúnaðarstefnu ESB og koma til viðbótar við annan stuðning til bænda á grundvelli sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar (CAP). Ef undanþágur gilda í Noregi og ESB – af hverju ekki á Íslandi? Eftirfarandi spurning vaknar þegar hlýtt er á yfirlýsingar forstjórans um hagsmunabaráttu bænda: Ef undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir bændur í Noregi og ESB – af hverju geta slíkar undanþágur ekki gilt á Íslandi? Svarið er einfalt. Undanþágur geta gilt á Íslandi ef löggjafinn ákveður að undanþágur skuli gilda til að framkvæma íslenska landbúnaðarstefnu. Það er þó alvarlegra að forstjóri Samkeppniseftirlitsins tekur í málflutningi sínum á opinberum vettvangi ekki tillit til þessara atriða. Þess í stað er því haldið fram að hagsmunasamtök hugsi til skamms tíma og að nauðsynlegt sé að líta til „annarra þjóða og árangurs þeirra“. En hvað ef aðrar þjóðir – helstu viðskiptalönd Íslands – hafa einmitt í gildi undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur og samtök þeirra? Af hverju ekki taka upp slíkar undanþágur hér á landi þannig að íslenskur landbúnaður geti keppt – eða a.m.k. reynt að keppa – við innfluttar landbúnaðarvörur? Niðurlag Í niðurlagi erindis forstjórans á fyrrnefndum fundi, birtist svo rúsínan í pylsuendanum: „Þið þekkið á eigin skinni að hindranir af hálfu stjórnvalda eða stærri fyrirtækja geta dregið úr ykkur kraftinn. Að mínu mati þurfa stjórnvöld að gera meira af því að hlusta á ykkar reynslu.“ Þarna var talað beint til Félags atvinnurekenda. Jæja, Páll Gunnar, hlustaðu nú: Reynsla bænda er að þeir geti ekki keppt við erlendar innfluttar landbúnaðarvörur. Bændur hafa kynnt sér norskar og evrópskar reglur sem gilda um landbúnað og sjá að þar gilda víðtækar undanþágur frá samkeppnislögum. Vinsamlegast svaraðu frekar spurningunni sem blasir við: Hvaða skuldbindingar Íslands að EES-rétti gera það að verkum að undanþágur geta ekki gilt frá samkeppnislögum á Íslandi fyrir landbúnað ef slíkar undanþágur gilda í Noregi og ESB? Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni.
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun