Til hvers er forsetinn? Sigurður Hjartarson skrifar 26. janúar 2021 17:01 Á öldum byltinga, þegar konungsvald í Evrópu féll hvert á eftir öðru varð það fljótt ljóst fyrir konungssinnum alls staðar, að tími einvaldsins var búinn og ef ætti að halda í einhverja konungsstjórn yrði að reyna að hitta þá byltingarsinna einhvers staðar í miðjunni og koma fyrir nýju stjórnarskipulagi, þar sem völd konungs væru skert og hlutverk hans í ríkinu endurhugsuð. Urðu þá til þessi svo kölluðu stjórnarskrárbundin konungsveldi, þar sem framkvæmdavald ríkisins var fyrst og fremst í höndum þingsins. Þá komu til mikilvægar spurningar eins og hvaða hlutverki gegnir konungur í þessu nýja stjórnarskipulagi? Ef konungur átti að vera áfram með völd þurfti hann að þjóna einhverjum tilgangi. Af hverju þarf kóng? Lengi vel voru þessar spurningar rökræddar, áður en svör náðust og menn voru sammála. Fyrir rest var komist að þeirri niðurstöðu að hlutverk konungs væri að hann þjónaði best sínu starfi sem nokkurskonar faðir þjóðarinnar. Hlutlaus úrskurðaraðili sem öll þjóðin gat reitt sig á. Litið var svo á að ekki væri hægt að spilla konungi þar sem hann sat á sínum stóli til dauðadags og allt sem þótti í hag lands og þjóðar hlyti því einnig að vera í hag hans. Konungur var tákn stöðugleika sem var gefið allskonar völd til þess að refsa þinginu ef það færi gegn hag lands og þjóðar. Fyrstu Stjórnarskrár Íslands voru í raun skrifaðar með þetta undirstöðuatriði í huga. Íslenska Alþingið sæi um alla daglegu stjórn landsins og ráðherra Íslands, seinna forsætisráðherra sat sem æðsti fulltrúi þingsins, en danakonungur hélt þeim völdum sem leyfðu honum stíga inn í ef honum þætti svo þurfa. Þegar Íslendingar fengu síðan sjálfstæði árið 1944 þurfti að skrifa nýja stjórnarskrá sem gerði ekki ráð fyrir konungsstjórn. Ísland var búið að vera fullvalda ríki í 26 ár og óþarfi þótti að gjörbreyta íslensku ríkisstjórninni eftir sjálfstæði. Alþingið starfaði því áfram af mestu leiti óbreytt, helstu breytingar í stjórnarskránni má segja að hafi verið í myndun forsætisstóls. Allar helstu skyldur og völd sem áður höfðu verið í höndum konungs voru nú gefnar Forseta Íslands. En það vekur upp nokkrar spurningar. Hvert er hlutverk forsetans? Hvaða tilgangi þjónar Forseti Íslands í nútíma lýðræði? Er hann gripur fortíðar, gefið völd sem konungur átti aldrei að hafa til þess að byrja með, sem þjóna engu öðru hlutverki en til þess að stríða gegn því sem annars er frjálst lýðræðislegt ferli? Eða þjónar hann mikilvægum parti í að halda heilsu og stöðugleika íslenska ríkisins? Til hvers er Forseti Íslands? Flestir vita hvaða hlutverki Forseti Íslands gegnir í utanríkismálum en í stuttu máli þá er hann þjóðhöfðingi Íslands og gegnir mikilvægu landkynningarhlutverki þar sem hann er fulltrúi þjóðar í opinberum og óopinberum erindum um heim allan. Hittir m.a. þjóðhöfðingja og myndar og mótar leiðir í myndun alþjóðatengsla. En það sem er áhugavert við Forsetann eru völd hans innanlands. Forseti hefur synjunarvald fyrir allar ákvarðanir Alþingis. Hann getur kallað fram þjóðaratkvæðisgreiðslur, hann getur lagt niður ríkisstjórnina og skipað í utanþingsstjórn og þegar þingkostningar eru yfirstaðnar þá er það hans hlutverk að skipa ráðherra í ríkisstjórn. Þegar fram liðu aldir fóru skoðanir fólks á konungsvaldi að breytast. Í dag er það nokkur sameiginlegur skilningur í þeim fáu konungsríkjum sem eftir eru að hvorki konungur né drottning eigi að skipta sér af stjórnmálum yfir höfuð. Flest öll völdin sem þau tæknilega hafa, eiga ekki að vera notuð undir neinum kringumstæðum. Hér á Íslandi hafa skoðanir okkar á forsetavaldi einnig líkt og með konungsvaldið farið hægt og sígandi sömu leið. Í dag er ekki ætlast til þess að forseti skipti sér of mikið af stjórnarmyndun heldur leyfi þinginu að ráða för. Synjunarvald hans er eitthvað sem á að nota sem minnst og oftast er ætlast til þess að forseti sé helst ekki að nota völd sín sem honum eru þó gefin samkvæmt stjórnarskrá okkar. Að mínu mati er þetta ekki réttur hugsunarháttur. Ég tel það vera í hag þjóðarinnar að vera með forseta sem er óragur við að nota öll þau völd sem standa honum til boða því Forseti Íslands er kosinn beint af íslensku þjóðinni í þeim tilgangi til þess að starfa sem fulltrúi hennar gegn þinginu. Þó svo að það sé erfitt að gera sér grein fyrir því hvort að þeir sem skrifuðu stjórnarskrána á sínum tíma hafi áttað sig á því eða ekki. En með því að gefa forseta öll völd konungs erfði hann það hlutverk sem upprunalega var ætlað konungi. Forseti Íslands sinnir föðurhlutverki þjóðarinnar. Honum er ekki ætlað að taka reglulegan þátt í stjórnarhlutverki þingsins heldur á hann að horfa yfir það í fjarska. Honum var gefið tól til þess að stoppa þingið þegar það tekur ákvarðanir gegn vilja eða hag þjóðarinnar. Forseta er ekki ætlað að hafa sterkar stjórnmálaskoðanir, heldur líkt og konungur á hann að vera hlutlaus úrskurðaraðili, og með beinum kosningum óháðum stjórnmálaflokkum og þingi er hann bundinn engum öðrum en þjóðinni sjálfri. Forseti í eðli sínu er einfaldlega ekki vinur þingsins, heldur þvert á móti. Forseti Íslands er hamar þjóðarinnar gegn þinginu. Forseti sem er vinsæll meðal þingmanna er að öllum líkindum forseti sem er ekki að sinna sínu starfi eins og honum er ætlað. Sannleikur sem fyrrverandi Forseti Hr. Ólafur Ragnar Grímsson skildi vel. Enda hikaði hann ekki við það að nota völd sýn þegar þörf þótti á. Hvort sem það var í Fjölmiðlafrumvarpinu árið 2004 eða í Icesave deilunni á sínum tíma. Ef Forseti Íslands sinnir sínu starfi eins og honum er ætlað að gera, þá er íslenska stjórnkerfið virkilega gott kerfi, sem skiptir ríkisvaldi á þann hátt að ríkisstjórnin ætti í rauninni aldrei að geta unnið gegn hag þjóðarinnar. Forseti Íslands hefur ekkert vald til þess að koma inn breytingum beint, en það sem hann hefur eru tól til þess að stöðva breytingar þingsins sem meirihluti þjóðar er ekki samþykkur. Því á það ekki að skipta neinu máli hversu lengi forseti situr á sínum stóli svo lengi sem það er hægt að reiða á hann til þess að taka upp hanskann fyrir þjóðinni þegar þörf er á. En auðvitað á þjóðin ekki að hika við það að losa sig við hann í næstu kosningum ef hann gerir það ekki. Það er því mín skoðun að þegar áberandi meirihluti þjóðarinnar stendur í andstöðu gegn sölu Íslandsbanka, aðild að orkupökkum eða þegar ákveðinn „Grenjandi minnihluti“ lætur í sér heyra, þá hefur Forseti Íslands lýðræðislega skildu gagnvart þjóðinni til þess að stíga inn fyrir hennar hönd. Sá forseti sem ekki gerir sig líklegan til þess að standa upp fyrir þeirri þjóð sem starf hans reiðir á, hefur litla ástæðu til þess að sitja áfram sem kjörinn fulltrúi þjóðarinnar og það er lýðræðisleg skylda þjóðarinnar að losa sig við hann. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Forseti Íslands Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Sjá meira
Á öldum byltinga, þegar konungsvald í Evrópu féll hvert á eftir öðru varð það fljótt ljóst fyrir konungssinnum alls staðar, að tími einvaldsins var búinn og ef ætti að halda í einhverja konungsstjórn yrði að reyna að hitta þá byltingarsinna einhvers staðar í miðjunni og koma fyrir nýju stjórnarskipulagi, þar sem völd konungs væru skert og hlutverk hans í ríkinu endurhugsuð. Urðu þá til þessi svo kölluðu stjórnarskrárbundin konungsveldi, þar sem framkvæmdavald ríkisins var fyrst og fremst í höndum þingsins. Þá komu til mikilvægar spurningar eins og hvaða hlutverki gegnir konungur í þessu nýja stjórnarskipulagi? Ef konungur átti að vera áfram með völd þurfti hann að þjóna einhverjum tilgangi. Af hverju þarf kóng? Lengi vel voru þessar spurningar rökræddar, áður en svör náðust og menn voru sammála. Fyrir rest var komist að þeirri niðurstöðu að hlutverk konungs væri að hann þjónaði best sínu starfi sem nokkurskonar faðir þjóðarinnar. Hlutlaus úrskurðaraðili sem öll þjóðin gat reitt sig á. Litið var svo á að ekki væri hægt að spilla konungi þar sem hann sat á sínum stóli til dauðadags og allt sem þótti í hag lands og þjóðar hlyti því einnig að vera í hag hans. Konungur var tákn stöðugleika sem var gefið allskonar völd til þess að refsa þinginu ef það færi gegn hag lands og þjóðar. Fyrstu Stjórnarskrár Íslands voru í raun skrifaðar með þetta undirstöðuatriði í huga. Íslenska Alþingið sæi um alla daglegu stjórn landsins og ráðherra Íslands, seinna forsætisráðherra sat sem æðsti fulltrúi þingsins, en danakonungur hélt þeim völdum sem leyfðu honum stíga inn í ef honum þætti svo þurfa. Þegar Íslendingar fengu síðan sjálfstæði árið 1944 þurfti að skrifa nýja stjórnarskrá sem gerði ekki ráð fyrir konungsstjórn. Ísland var búið að vera fullvalda ríki í 26 ár og óþarfi þótti að gjörbreyta íslensku ríkisstjórninni eftir sjálfstæði. Alþingið starfaði því áfram af mestu leiti óbreytt, helstu breytingar í stjórnarskránni má segja að hafi verið í myndun forsætisstóls. Allar helstu skyldur og völd sem áður höfðu verið í höndum konungs voru nú gefnar Forseta Íslands. En það vekur upp nokkrar spurningar. Hvert er hlutverk forsetans? Hvaða tilgangi þjónar Forseti Íslands í nútíma lýðræði? Er hann gripur fortíðar, gefið völd sem konungur átti aldrei að hafa til þess að byrja með, sem þjóna engu öðru hlutverki en til þess að stríða gegn því sem annars er frjálst lýðræðislegt ferli? Eða þjónar hann mikilvægum parti í að halda heilsu og stöðugleika íslenska ríkisins? Til hvers er Forseti Íslands? Flestir vita hvaða hlutverki Forseti Íslands gegnir í utanríkismálum en í stuttu máli þá er hann þjóðhöfðingi Íslands og gegnir mikilvægu landkynningarhlutverki þar sem hann er fulltrúi þjóðar í opinberum og óopinberum erindum um heim allan. Hittir m.a. þjóðhöfðingja og myndar og mótar leiðir í myndun alþjóðatengsla. En það sem er áhugavert við Forsetann eru völd hans innanlands. Forseti hefur synjunarvald fyrir allar ákvarðanir Alþingis. Hann getur kallað fram þjóðaratkvæðisgreiðslur, hann getur lagt niður ríkisstjórnina og skipað í utanþingsstjórn og þegar þingkostningar eru yfirstaðnar þá er það hans hlutverk að skipa ráðherra í ríkisstjórn. Þegar fram liðu aldir fóru skoðanir fólks á konungsvaldi að breytast. Í dag er það nokkur sameiginlegur skilningur í þeim fáu konungsríkjum sem eftir eru að hvorki konungur né drottning eigi að skipta sér af stjórnmálum yfir höfuð. Flest öll völdin sem þau tæknilega hafa, eiga ekki að vera notuð undir neinum kringumstæðum. Hér á Íslandi hafa skoðanir okkar á forsetavaldi einnig líkt og með konungsvaldið farið hægt og sígandi sömu leið. Í dag er ekki ætlast til þess að forseti skipti sér of mikið af stjórnarmyndun heldur leyfi þinginu að ráða för. Synjunarvald hans er eitthvað sem á að nota sem minnst og oftast er ætlast til þess að forseti sé helst ekki að nota völd sín sem honum eru þó gefin samkvæmt stjórnarskrá okkar. Að mínu mati er þetta ekki réttur hugsunarháttur. Ég tel það vera í hag þjóðarinnar að vera með forseta sem er óragur við að nota öll þau völd sem standa honum til boða því Forseti Íslands er kosinn beint af íslensku þjóðinni í þeim tilgangi til þess að starfa sem fulltrúi hennar gegn þinginu. Þó svo að það sé erfitt að gera sér grein fyrir því hvort að þeir sem skrifuðu stjórnarskrána á sínum tíma hafi áttað sig á því eða ekki. En með því að gefa forseta öll völd konungs erfði hann það hlutverk sem upprunalega var ætlað konungi. Forseti Íslands sinnir föðurhlutverki þjóðarinnar. Honum er ekki ætlað að taka reglulegan þátt í stjórnarhlutverki þingsins heldur á hann að horfa yfir það í fjarska. Honum var gefið tól til þess að stoppa þingið þegar það tekur ákvarðanir gegn vilja eða hag þjóðarinnar. Forseta er ekki ætlað að hafa sterkar stjórnmálaskoðanir, heldur líkt og konungur á hann að vera hlutlaus úrskurðaraðili, og með beinum kosningum óháðum stjórnmálaflokkum og þingi er hann bundinn engum öðrum en þjóðinni sjálfri. Forseti í eðli sínu er einfaldlega ekki vinur þingsins, heldur þvert á móti. Forseti Íslands er hamar þjóðarinnar gegn þinginu. Forseti sem er vinsæll meðal þingmanna er að öllum líkindum forseti sem er ekki að sinna sínu starfi eins og honum er ætlað. Sannleikur sem fyrrverandi Forseti Hr. Ólafur Ragnar Grímsson skildi vel. Enda hikaði hann ekki við það að nota völd sýn þegar þörf þótti á. Hvort sem það var í Fjölmiðlafrumvarpinu árið 2004 eða í Icesave deilunni á sínum tíma. Ef Forseti Íslands sinnir sínu starfi eins og honum er ætlað að gera, þá er íslenska stjórnkerfið virkilega gott kerfi, sem skiptir ríkisvaldi á þann hátt að ríkisstjórnin ætti í rauninni aldrei að geta unnið gegn hag þjóðarinnar. Forseti Íslands hefur ekkert vald til þess að koma inn breytingum beint, en það sem hann hefur eru tól til þess að stöðva breytingar þingsins sem meirihluti þjóðar er ekki samþykkur. Því á það ekki að skipta neinu máli hversu lengi forseti situr á sínum stóli svo lengi sem það er hægt að reiða á hann til þess að taka upp hanskann fyrir þjóðinni þegar þörf er á. En auðvitað á þjóðin ekki að hika við það að losa sig við hann í næstu kosningum ef hann gerir það ekki. Það er því mín skoðun að þegar áberandi meirihluti þjóðarinnar stendur í andstöðu gegn sölu Íslandsbanka, aðild að orkupökkum eða þegar ákveðinn „Grenjandi minnihluti“ lætur í sér heyra, þá hefur Forseti Íslands lýðræðislega skildu gagnvart þjóðinni til þess að stíga inn fyrir hennar hönd. Sá forseti sem ekki gerir sig líklegan til þess að standa upp fyrir þeirri þjóð sem starf hans reiðir á, hefur litla ástæðu til þess að sitja áfram sem kjörinn fulltrúi þjóðarinnar og það er lýðræðisleg skylda þjóðarinnar að losa sig við hann.
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar