Af alræði og inngripum Kolbeinn Óttarsson Proppé skrifar 10. nóvember 2020 11:45 Eftir því sem erfitt ástand ílengist getur tvennt gerst; annars vegar að hið erfiða ástand verður normið og hins vegar að óþol fólks gagnvart því aukist úr hófi fram. Mannskepnan býr yfir ótrúlegri aðlögunarhæfni eins og sést í alls kyns átökum og stríðum, náttúruhamförum og öðrum hamförum. Eitt sinn las ég bók sem geymdi frásagnir íbúa Lundúna úr síðari heimsstyrjöldinni. Lýsingar þeirra á því hvernig loftárásir Þjóðverja vöndust svo að þau tóku vart eftir þeim lengur eru magnaðar. Hins vegar eigum við líka ótal dæmi um það að samhent átak fjarar út eftir því sem tíminn líður. Heimsbyggðin öll glímir nú við smitsjúkdóm. Á örfáum mánuðum breiddist hann um Jörðina alla og í öllum löndum hefur þurft að grípa til alls kyns aðgerða til að hefta útbreiðslu hans. Samkomubönn, fjöldatakmarkanir, grímuskylda, ýmissi þjónustu lokað, heimsóknir bannaðar til viðkvæmra hópa og svo framvegis og svo framvegis. Eins og vera ber hefur fólk mismunandi skoðanir á þessu, annað væri nú með slíkt inngrip í daglegt líf. Á Íslandi höfum við sem betur fer borið gæfu til að sjá sameiginlega markmiðið, þó vissulega sé aðeins deilt um leiðina þangað. Mér virðist sem bæði viðbrögðin sem ég lýsti hér í upphafi eigi við um okkur Íslendinga. Fyrir sumum eru takmarkanirnar orðnar fullkomlega eðlilegt ástand. Við göngum út úr húsi og finnst við nakin ef við vitum ekki af grímunni í vasanum eða á andlitinu. Okkur dettur ekki í hug að heilsast með handbandi eða faðmlagi og við erum öll orðin sjóuð í þeim dansi sem það er að mæta fólki í heimsfaraldri – stígum til hliðar, stundum aðeins á ská og jafnvel aftur á bak – allt til að halda hæfilegri fjarlægð. Flest getur orðið að normi. Við bíðum fyrir utan búðir, nöldrum kannski aðeins en bíðum samt, og veltum fyrir okkur hvort við náum að fara í jólaklippinguna ef allt gengur vel. Óþolið eykst líka. Eftir því sem fleiri verða fyrir efnahagslegum áhrifum af þeim aðgerðum sem gripið hefur verið til vegna heimsfaraldursins er eðlilegt að fleiri velti nauðsyn þeirra fyrir sér. Markmið allra er að samfélagið fúnkeri sem best til lengri tíma, en fólk deilir um leiðirnar. Og eftir því sem erfiða ástandið ílengist ber meira á því að fólk sé búið að fá nóg. Hugsi, fjandinn fjarri mér þetta er ekki hægt, við þurfum að komast út úr þessu skrýtna normi og aftur í normið sem við þekktum fyrir. Æ fleiri hafa nú stigið fram og kallað eftir því að hömlum verði aflétt. Ég er þeirrar skoðunar að umræða um slíkt sé góð. Ég hef hins vegar þá skoðun að þau sem tali um hömlur sem alræði og telja inngrip ríkisins í einkalíf fólks núna, séu ekki mjög fróð um söguna. Ekki þarf að fletta lengi í gegnum sögubækur til að sjá raunveruleg dæmi um alræði stjórnvalda og má ég kasta einu stykki vistarbandi inn í umræðuna til þeirra sem telja Íslandsmet sett í inngripi stjórnvalda? Ég gæti tekið ótal önnur dæmi, en það að vera neyddur til að vera í húsmennsku einhvers staðar, eins og vistarbandið gerði, er of gott dæmi til að sleppa. Þau sem halda að núverandi aðgerðir stjórnvalda séu meiri inngrip í einkalíf okkar en vistarbandið, eru haldin forréttindablindu nútímamannsins. En það er gott að þessi viðhorf séu komin fram. Það þýðir nefnilega ekki að boða opna og lýðræðislega umræðu um allt en bregðast svo illa við þegar hún leiðir í ljós sjónarmið andstæð okkar. Mín skoðun er að fólk sem setur sig hvað harðast á móti hömlum stjórnvalda sjái ekki skóginn fyrir trjánum. Sé of upptekið af einstaka aðgerðum til að sjá heildarmyndina og hverju þær aðgerðir skila sér. Núverandi bylgja heimsfaraldursins virðist í rénum á Íslandi. Ég hef engan heyrt færa rök fyrir því að betri staða sé ekki vegna þeirra takmarkana og hamla sem settar hafa verið í sóttvarnarskyni. Ef ekki er gripið til aðgerða þá er það náttúrulögmál að bylgjan vaxi. Líkur aukast á atburðum eins og að fá smit í viðkvæman hóp, sem hefur kostað mörg mannslíf síðustu vikur. Pólitíkusar geta ekki rökrætt eða náð málamiðlunum við náttúrulögmál. Við þurfum ekki annað en að horfa til annarra landa, hvar staðan er verri og grípa hefur þurft til harðari aðgerða en hér, til að sjá að svo er. Vonandi halda núverandi hömlur og takmarkanir áfram að virka. Og vonandi höldum við áfram að ræða um ágæti aðgerðanna. Við þurfum að vera undir það búin að grípa aftur til aðgerða þegar næsta bylgja kemur. Þá er gott að hafa lært af reynslunni, geta séð hvaða aðgerðir hafa virkað og hverjar ekki. Því þegar að heimsfaraldri kemur er betra að byggja á reynslu en óskhyggju. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Kolbeinn Óttarsson Proppé Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Samfylkingin ætlar ekki að hækka tekjuskatt Alma D. Möller skrifar Skoðun Hvað eiga eldri borgarar að kjósa? Hjördís Hendriksdóttir skrifar Skoðun Við erum að ná árangri Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Ég og amma mín sem er dáin Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Spegill eða stjórntæki? Hlutverk skoðanakannana og almenningsálits í stefnumótun og stjórnmálum Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson skrifar Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum frelsi til handfæraveiða – eflum sjávarbyggðirnar Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verja þarf friðinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Billy bókahilla og börnin mín Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Svör við atvinnuumsóknum – Ákall til atvinnurekenda Valgerður Rut Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umræða á villigötum Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum skrifar Skoðun Eigum við ekki bara að klára þetta Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Löggilding iðngreina stuðlar að auknum gæðum og öryggi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Draumalandið Björn Þorláksson skrifar Skoðun Að vera ung kona á Íslandi árið 2024 Eden Ósk Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta og orkuvinnsla fara vel saman Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Hvaða aukna aðgengi, Willum Þór? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Hvers vegna skortir hjúkrunarrými á Íslandi? Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Eftir því sem erfitt ástand ílengist getur tvennt gerst; annars vegar að hið erfiða ástand verður normið og hins vegar að óþol fólks gagnvart því aukist úr hófi fram. Mannskepnan býr yfir ótrúlegri aðlögunarhæfni eins og sést í alls kyns átökum og stríðum, náttúruhamförum og öðrum hamförum. Eitt sinn las ég bók sem geymdi frásagnir íbúa Lundúna úr síðari heimsstyrjöldinni. Lýsingar þeirra á því hvernig loftárásir Þjóðverja vöndust svo að þau tóku vart eftir þeim lengur eru magnaðar. Hins vegar eigum við líka ótal dæmi um það að samhent átak fjarar út eftir því sem tíminn líður. Heimsbyggðin öll glímir nú við smitsjúkdóm. Á örfáum mánuðum breiddist hann um Jörðina alla og í öllum löndum hefur þurft að grípa til alls kyns aðgerða til að hefta útbreiðslu hans. Samkomubönn, fjöldatakmarkanir, grímuskylda, ýmissi þjónustu lokað, heimsóknir bannaðar til viðkvæmra hópa og svo framvegis og svo framvegis. Eins og vera ber hefur fólk mismunandi skoðanir á þessu, annað væri nú með slíkt inngrip í daglegt líf. Á Íslandi höfum við sem betur fer borið gæfu til að sjá sameiginlega markmiðið, þó vissulega sé aðeins deilt um leiðina þangað. Mér virðist sem bæði viðbrögðin sem ég lýsti hér í upphafi eigi við um okkur Íslendinga. Fyrir sumum eru takmarkanirnar orðnar fullkomlega eðlilegt ástand. Við göngum út úr húsi og finnst við nakin ef við vitum ekki af grímunni í vasanum eða á andlitinu. Okkur dettur ekki í hug að heilsast með handbandi eða faðmlagi og við erum öll orðin sjóuð í þeim dansi sem það er að mæta fólki í heimsfaraldri – stígum til hliðar, stundum aðeins á ská og jafnvel aftur á bak – allt til að halda hæfilegri fjarlægð. Flest getur orðið að normi. Við bíðum fyrir utan búðir, nöldrum kannski aðeins en bíðum samt, og veltum fyrir okkur hvort við náum að fara í jólaklippinguna ef allt gengur vel. Óþolið eykst líka. Eftir því sem fleiri verða fyrir efnahagslegum áhrifum af þeim aðgerðum sem gripið hefur verið til vegna heimsfaraldursins er eðlilegt að fleiri velti nauðsyn þeirra fyrir sér. Markmið allra er að samfélagið fúnkeri sem best til lengri tíma, en fólk deilir um leiðirnar. Og eftir því sem erfiða ástandið ílengist ber meira á því að fólk sé búið að fá nóg. Hugsi, fjandinn fjarri mér þetta er ekki hægt, við þurfum að komast út úr þessu skrýtna normi og aftur í normið sem við þekktum fyrir. Æ fleiri hafa nú stigið fram og kallað eftir því að hömlum verði aflétt. Ég er þeirrar skoðunar að umræða um slíkt sé góð. Ég hef hins vegar þá skoðun að þau sem tali um hömlur sem alræði og telja inngrip ríkisins í einkalíf fólks núna, séu ekki mjög fróð um söguna. Ekki þarf að fletta lengi í gegnum sögubækur til að sjá raunveruleg dæmi um alræði stjórnvalda og má ég kasta einu stykki vistarbandi inn í umræðuna til þeirra sem telja Íslandsmet sett í inngripi stjórnvalda? Ég gæti tekið ótal önnur dæmi, en það að vera neyddur til að vera í húsmennsku einhvers staðar, eins og vistarbandið gerði, er of gott dæmi til að sleppa. Þau sem halda að núverandi aðgerðir stjórnvalda séu meiri inngrip í einkalíf okkar en vistarbandið, eru haldin forréttindablindu nútímamannsins. En það er gott að þessi viðhorf séu komin fram. Það þýðir nefnilega ekki að boða opna og lýðræðislega umræðu um allt en bregðast svo illa við þegar hún leiðir í ljós sjónarmið andstæð okkar. Mín skoðun er að fólk sem setur sig hvað harðast á móti hömlum stjórnvalda sjái ekki skóginn fyrir trjánum. Sé of upptekið af einstaka aðgerðum til að sjá heildarmyndina og hverju þær aðgerðir skila sér. Núverandi bylgja heimsfaraldursins virðist í rénum á Íslandi. Ég hef engan heyrt færa rök fyrir því að betri staða sé ekki vegna þeirra takmarkana og hamla sem settar hafa verið í sóttvarnarskyni. Ef ekki er gripið til aðgerða þá er það náttúrulögmál að bylgjan vaxi. Líkur aukast á atburðum eins og að fá smit í viðkvæman hóp, sem hefur kostað mörg mannslíf síðustu vikur. Pólitíkusar geta ekki rökrætt eða náð málamiðlunum við náttúrulögmál. Við þurfum ekki annað en að horfa til annarra landa, hvar staðan er verri og grípa hefur þurft til harðari aðgerða en hér, til að sjá að svo er. Vonandi halda núverandi hömlur og takmarkanir áfram að virka. Og vonandi höldum við áfram að ræða um ágæti aðgerðanna. Við þurfum að vera undir það búin að grípa aftur til aðgerða þegar næsta bylgja kemur. Þá er gott að hafa lært af reynslunni, geta séð hvaða aðgerðir hafa virkað og hverjar ekki. Því þegar að heimsfaraldri kemur er betra að byggja á reynslu en óskhyggju. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Skoðun Spegill eða stjórntæki? Hlutverk skoðanakannana og almenningsálits í stefnumótun og stjórnmálum Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Löggilding iðngreina stuðlar að auknum gæðum og öryggi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar