Við þurfum að tala um Vest­firði

Samanlögð rekstrarniðurstaða allra sveitarfélaga á Vestfjörðum á síðasta ári var 155 milljónir í mínus. Ef við bætum hliðarrekstri, eins og hafnarstarfsemi, við þá hoppar talan upp í 191 milljón í plús. Það segir reyndar ekki alla söguna því það er í raun bara afkoma Ísafjarðarhafnar sem veldur því að niðurstaðan lafir fyrir ofan núllið. Sú afkoma mun hverfa á þessu ári. Ef Ísafjarðarbær er tekinn út fyrir sviga þá er samanlögð rekstrarniðurstaða vestfirskra sveitarfélaga, að öllu meðtöldu, 50 milljónir í mínus. Þetta var staðan í árslok 2019. Í bullandi góðæri. Áður en heimsfaraldur og kreppa skall á.

Vestfirðir lafa þannig með höfuðið hálft í kafi. Fjárhagslega. Að öðru leyti standa Vestfirðir keikir. Beinir í baki og moldríkir af náttúru og menningu. Vestfirðingar hafa alltaf haft burði til að vaxa og dafna. Þeir þurfa bara að átta sig á hvað þarf til.

Þegar sveitarfélög í varnarbaráttu horfa fram á annað eins tekjufall og nú blasir við þá dugar ekki sitja áfram mosagróinn á sama steininum. Stefni menn á eitthvað metnaðarfyllra en rétt halda lífi, þá verða forsvarsmenn sveitarfélaganna að grípa til róttækari aðgerða en þeir hafa hingað til treyst sér til að gera. Sameina krafta sína. Það þýðir ekkert að stinga höfðinu endalaust í sílóið, taka höggið af hverri kreppunni á fætur annari og verja svo árunum þess á milli í að krafsa sig upp á augnlokunum. Ætli fjórðungurinn sér að verða eitthvað þegar hann verður stór þá þarf hann að horfast í augu við staðreyndir.

Blákaldur raunveruleikinn er sá að rekstur fjórðungsins gengur ekki upp í núverandi mynd. Það er of mikil yfirbygging, of mikill tvíverknaður og of mikil stöðnun. Og síðast en ekki síst, alltof margir ósamstíga stjórnendur buslandi í alltof grunnu vatni. Betri samgöngur brúa bilið á milli samfélaganna. Landfræðilega. En það nýtist aldrei almennilega nema fólkið fylgi með.

Þessi staða hefur bitnað á þjónustunni og fólkinu um árabil. Þetta vita Vestfirðingar. Nauðsynlegar fjárfestingar sitja á hakanum um allan fjórðung. Hús leka og götur molna í sundur. Mannauðurinn er vanræktur og tækifæri renna mönnum úr greipum. Þetta er ekki glæsileg lýsing, ég veit það, en staðan er einfaldlega sú að þegar níu mismunandi sveitarfélög hafa lokið við að nurla saman aurum til að halda úti lágmarks þjónustu þá eiga Vestfirðingar aldrei neitt eftir til að hlúa að fólkinu og fjórðungnum. Sækja fram.

Það er svo óvestfirskt að geta ekki talað hreint út um hlutina. Eins og það sé eitthvað feimnismál að segja hlutina eins og þeir eru. Eða má það kannski bara ef maður hvíslar það nógu lágt ofan í hálsmálið? Hvísl sem svo hverfur út í norðanáttina á sameiginlegum fundum fjórðungsins. Ár eftir ár.

Við getum til dæmis talað um fjölda sveitar-og bæjarstjóra ef við viljum rýna í yfirbyggingu. Allt saman mikið sómafólk sem vill fjórðungnum vel. En ég er handviss um að þau gætu nýtt reynslu sína og báráttuþrek betur í þágu Vestfjarða án þess að gegna öll sama starfinu. Ég þori að lofa því.

Þeir eru sem sagt sjö, bæjarstjórarnir á Vestfjörðum. Í níu sveitarfélögum. Það þýðir að það er einn bæjarstjóri á hverja 1000 íbúa. Það er svona eins og það væru átján bæjarstjórar á Akureyri, 131 í Reykjavík og fimm bæjarstjórar í Klakksvík í Færeyjum. Þetta nær náttúrlega ekki nokkurri átt. Hin tvö sveitarfélögin á Vestfjörðum eru með starfandi oddvita í hlutastarfi en ég tel þá ekki með því öll svæði þurfa sína heimastjórn, sama hvað öllum sameiningum líður. Í laun þessara sjö bæjarstjóra fara á annað hundrað milljónir af sameiginlegum sjóðum Vestfirðinga á ári. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að það er að minnsta kosti áttatíu milljónum of mikið fyrir ekki fjölmennari fjórðung. Hóflega reiknað.

En þetta snýst ekki bara um bæjarstjórana. Það er líka alveg galið að reka níu mismunandi bæjarskrifstofur og kjósa samtals 53 fulltrúa til að fara með umboð fimm þúsund kosningabærra manna. Á meðan allir aðrir þjónustuþættir svelta. Væri ekki alveg borðleggjandi að byrja þarna?

En þetta eru nú ekki stóru tölurnar, heyri ég einhvern segja. Það er alveg rétt. Þetta dugar engan veginn. Það þarf að reka alla þætti fjórðungsins betur. Sveitarfélögin verða að taka höndum saman og hætta að finna upp hjólið hvert í sínu horni. Bítast um brauðmolana. Hætta að elda sömu súpuna í níu hriplekum pottum. Það er engin skynsemi í þessari innbyrðis einangrunarstefnu sveitarfélaganna. Samstaða og samstarf er eina leiðin áfram ef við raunverulega viljum sjá fjórðunginn vaxa.

Hvort sveitarfélögin verða eitt, tvö eða þrjú skiptir ekki öllu máli. Heila málið er að níu einingar er of mikið. Ég heyri marga af þessum 53 kjörnu fulltrúum færa fyrir því rök að sameiningar muni leiða til enn frekari einangrunar þorpanna. Sporin hræði í þeim efnum. Gott og vel, en þá er það líka undir þeim komið að standa betur að samstarfinu. Til þess eru þeir kjörnir. Fólkið fyrir vestan á skilið betri þjónustu og skynsamlegri fjármálastjórn. Vestfirðingar þurfa að læra af því sem aflaga hefur farið og horfa frekar til þess sem vel hefur verið gert. Grípa til aðgerða sem skila íbúunum raunverulegum umbótum. Það þarf að ráðast að rót vandans og hætta að stara inn í svartnættið. Hætta að rembast við að kenna klósettpappírnum um magakveisuna.

Til þess þarf hugarfarsbreytingu og samstöðu á fleiri vígstöðvum en bara þegar fjórðungurinn fjargviðrast út í ríkisvaldið. Ég skal gefa ykkur eitt lítið dæmi um ríkjandi viðhorf fyrir vestan. Fyrir nokkrum árum komu sveitarstjórnarmenn á norðanverðum Vestfjörum saman til að ræða samstarf. Þar var farið yfir fjölmarga þætti sem gráupplagt væri að gera í sameiningu. Sorpmál, slökkvilið, hafnir, skóla og fleira. Allir voru sammála. Menn féllust í faðma og skáluðu fyrir nýjum tímum og auknu samstarfi sveitarfélaga. Dásamlega falleg stund. En hvað gerðist svo? Ekkert. Ekki nokkur skapaður hlutur. Orðin voru innantóm.

Stöðnun er ekki lengur valkostur á Vestfjörðum. Það gengur ekki að sveitarfélög skili áætlun eftir áætlun, ár eftir ár, þar sem fé til raunverulegra fjárfestinga og uppbyggingar er af svo skornum skammti að það dugir varla fyrir hálfri gangstéttarhellu. Það hljóta allir að sjá.

Að lokum vil ég taka það fram að ég er ekki í neinni persónulegri vegferð með því skrifa um þetta. Mínum tíma fyrir vestan er lokið. En hjarta mitt slær samt fyrir vestan. Þar eru mínar rætur. Ég skrifa þetta vegna þess að ég get ekki setið hjá og horf upp á fjórðunginn sogast lengra og lengra aftur úr öðrum landshlutum. Það er bara of sorglegt. Mér líður í alvörunni eins og ég sé að horfa upp á náinn ættingja drekka sig í hel og sólunda bróðurparti launa sinna. Við þurfum að hjálpa honum að koma sér á lappir. Taka sig á.

Og ekki segja mér enn eina ferðina að laxeldið muni bjarga þessu. Eða þörungarnir. Eða rækjuverksmiðjan. Ég er búinn að hlusta á sönginn um vestfirsku fortíðarþrána í fjörutíu ár. Stórfellda atvinnuuppbyggingu sem mun hefja Vestfirði aftur upp í fyrri hæðir. En svo auðugur er enginn maður að hann geti keypt sér aftur fortíð sína. Ef grunnreksturinn er ekki góður þá mun fjórðungurinn ekki ná vopnum sínum. Hvað sem öllu verksmiðjubrölti líður. Vestfirðingar þurfa að hafa kjark til að draga línu í sandinn, horfa fram á við og sameina krafta sína. Átta sig á því hvað það er raunverulega sem sameinar þá. Það þarf að gerast núna. Ekki seinna.

Höfundur er Vestfirðingur.