Sagan af stjórnarskránni Guðmundur Steingrímsson skrifar 21. október 2019 07:00 Mér finnst mjög mikilvægt að íslenska þjóðin eignist nýja stjórnarskrá. Mér fannst ferlið sem hannað var til að skrifa svoleiðis skjal fyrir nokkrum árum vera sallafínt, lýðræðislegt og fagurt. Þjóðfundur í Laugardalshöll lagði línurnar. Svo var kosið stjórnlagaþing sem skrifaði plaggið og af henti það Alþingi sem átti að klára málið. Mér finnst ömurlegt að Alþingi hafi brugðist. Málið strandaði í sölum þess. Um þessar mundir eru sjö ár frá því að efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um meginatriði nýju stjórnarskrárinnar. Afstaða kjósenda var skýr og ferlið naut afgerandi stuðnings. Þeim mun skammarlegra var það fyrir Alþingi að klára ekki málið. Sem þingmaður á þessum árum var ég í ágætri stöðu til að fylgjast með framvindunni. Ég hef velt henni talsvert fyrir mér síðan. Hvað gerðist? Af hverju fór þetta svona?Kjaftað í kaf Jú, tveir stjórnmálaf lokkar reyndust mjög augljóslega á móti þessu öllu saman þegar hólminn var komið. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarf lokkurinn lögðust mjög gegn því að nýja stjórnarskráin yrði afgreidd af Alþingi. Málþófið var linnulaust. Stjórnarskrármálið afhjúpaði þannig mjög meinlegan galla sem er á þingsköpum Alþingis. Á þingi ræður minnihlutinn. Með því að tala. Þetta er ekki hægt að stoppa, því jafnvel þótt ákvæði til að þvinga fram atkvæðagreiðslu hefðu verið notuð, þá er samt hægt að tala. Þingsköpin eru míglek þegar kemur að þessu. Og tíminn var knappur. Stjórnarskráin var til umfjöllunar á þingi á kosningavori. Það þurfti að afgreiða hana fyrir kosningar. Í slíkri tímaþröng var málþófið enn áhrifaríkara. Margir eiga skiljanlega erfitt með að sætta sig við að nýja stjórnarskráin hafi mætt þessari andstöðu. Í andstöðunni kom auðvitað fram ömurlegt virðingarleysi gagnvart lýðræðislegu ferli og vilja almennings. En hún var þarna samt. Það er mikilvægt að reyna að skilja úr hverju hún spratt. Til voru þeir þingmenn sem vildu þetta aldrei. Þeir fengu vopn í hendurnar þegar Hæstiréttur í fáránlegum úrskurði sínum dæmdi kjörið til stjórnlagaþings ógilt, og þingið var eftir það kallað ráð. Andstæðingum var þar með í lófa lagið, á grunni smásmugulegra formgalla á kosningunni, að segja ferlið ekki lýðræðislegt. Strax á þessum tímapunkti var ljóst að vegurinn að nýrri stjórnarskrá yrði þyrnum stráður. Þess vegna var efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu síðar um tillögurnar. Hún átti að styrkja ferlið aftur með stuðningi almennings. Um þjóðaratkvæðagreiðsluna ríkti hins vegar aldrei sameiginlegur skilningur. Fól niðurstaðan í sér að nákvæmlega þessi texti, sem stjórnlagaráð hafi skrifað, skyldi verða óbreyttur að nýrri stjórnarskrá? Eða átti bara að byggja á honum? Var atkvæðagreiðslan bindandi eða bara ráðgefandi? Um þetta er enn þá deilt af töluverðri lipurð, sem er bagalegt. Var meirihluti? Það var því ekki flókið fyrir andstæðinga, úr því sem komið var, að þyrla upp alls konar moldviðri. Fleira bættist við. Þegar stjórnarskráin kom inn í þingið þurfti hún auðvitað, lögum samkvæmt, að fá efnislega umfjöllun eins og öll önnur frumvörp. Þetta þýddi að alls konar umsagnir og athugasemdir komu frá hinum og þessum aðilum. Það er lýðræðislegt og fagurt líka. Sumar þessar athugasemdir voru mjög veigamiklar og erfitt að líta fram hjá þeim. Umboðsmaður Alþingis sendi til dæmis langa umsögn þar sem hann fór kyrfilega yfir mjög stór atriði sem þyrfti að laga. Ég man að á þeim nefndarfundi setti marga hljóða, því jafnvel þótt maður styddi nýja stjórnarskrá af heilum hug, þá var erfitt að horfa fram hjá svo málefnalegum og vel ígrunduðum málflutningi. Líklega hefði vel verið hægt að bregðast við og gera gott skjal enn þá betra, ef vilji hefði staðið til þess. Þá bankaði hins vegar annar veruleiki upp á. Andstöðu við stjórnarskrána var á þessum tímapunkti farið að gæta á meðal þingmanna stjórnarf lokkanna. Það var því orðin nokkuð aðkallandi spurning hvort nýja stjórnarskráin hefði yfirleitt meirihluta á þingi. Ég sá ekki betur en að klókir stjórnarþingmenn pössuðu sig á því að láta ekki andstöðu sína mikið í ljós, til að styggja ekki kjósendahóp sinn. Þeir treystu því frekar að málið kæmi aldrei til atkvæða. Stjórnarandstaðan sá um það. Málið dautt Á vormánuðum 2013 má því segja að þetta ferli hafi verið komið allverulega út í skurð. Allt í rugli. Málþóf. Óeining. Athugasemdir. Tímaþröng. Varla meirihluti. Og það sem meira er: Jafnvel þótt það hefði tekist að koma málinu í gegnum þetta ósamvinnuþýða þing með töfra- eða bolabrögðum, þá hefði einungis hálfur sigur unnist. Næsta þing hefði þurft að samþykkja plaggið líka. Tvö þing þarf til að samþykkja stjórnarskrárbreytingar. Öllum var ljóst að næsta þing, með Framsókn og Sjálfstæðisf lokk í meirihluta — eins og allt stefndi í — myndi aldrei samþykkja frumvarpið. Málið var því dautt. Í bili. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Stjórnarskrá Mest lesið Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Styrkleiki íslensku grunnskólanna Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun 100 þúsund á mánuði Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Með háskólapróf til að snýta og skeina? Hildur Sólmundsdóttir Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn boðar skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Mér finnst mjög mikilvægt að íslenska þjóðin eignist nýja stjórnarskrá. Mér fannst ferlið sem hannað var til að skrifa svoleiðis skjal fyrir nokkrum árum vera sallafínt, lýðræðislegt og fagurt. Þjóðfundur í Laugardalshöll lagði línurnar. Svo var kosið stjórnlagaþing sem skrifaði plaggið og af henti það Alþingi sem átti að klára málið. Mér finnst ömurlegt að Alþingi hafi brugðist. Málið strandaði í sölum þess. Um þessar mundir eru sjö ár frá því að efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um meginatriði nýju stjórnarskrárinnar. Afstaða kjósenda var skýr og ferlið naut afgerandi stuðnings. Þeim mun skammarlegra var það fyrir Alþingi að klára ekki málið. Sem þingmaður á þessum árum var ég í ágætri stöðu til að fylgjast með framvindunni. Ég hef velt henni talsvert fyrir mér síðan. Hvað gerðist? Af hverju fór þetta svona?Kjaftað í kaf Jú, tveir stjórnmálaf lokkar reyndust mjög augljóslega á móti þessu öllu saman þegar hólminn var komið. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarf lokkurinn lögðust mjög gegn því að nýja stjórnarskráin yrði afgreidd af Alþingi. Málþófið var linnulaust. Stjórnarskrármálið afhjúpaði þannig mjög meinlegan galla sem er á þingsköpum Alþingis. Á þingi ræður minnihlutinn. Með því að tala. Þetta er ekki hægt að stoppa, því jafnvel þótt ákvæði til að þvinga fram atkvæðagreiðslu hefðu verið notuð, þá er samt hægt að tala. Þingsköpin eru míglek þegar kemur að þessu. Og tíminn var knappur. Stjórnarskráin var til umfjöllunar á þingi á kosningavori. Það þurfti að afgreiða hana fyrir kosningar. Í slíkri tímaþröng var málþófið enn áhrifaríkara. Margir eiga skiljanlega erfitt með að sætta sig við að nýja stjórnarskráin hafi mætt þessari andstöðu. Í andstöðunni kom auðvitað fram ömurlegt virðingarleysi gagnvart lýðræðislegu ferli og vilja almennings. En hún var þarna samt. Það er mikilvægt að reyna að skilja úr hverju hún spratt. Til voru þeir þingmenn sem vildu þetta aldrei. Þeir fengu vopn í hendurnar þegar Hæstiréttur í fáránlegum úrskurði sínum dæmdi kjörið til stjórnlagaþings ógilt, og þingið var eftir það kallað ráð. Andstæðingum var þar með í lófa lagið, á grunni smásmugulegra formgalla á kosningunni, að segja ferlið ekki lýðræðislegt. Strax á þessum tímapunkti var ljóst að vegurinn að nýrri stjórnarskrá yrði þyrnum stráður. Þess vegna var efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu síðar um tillögurnar. Hún átti að styrkja ferlið aftur með stuðningi almennings. Um þjóðaratkvæðagreiðsluna ríkti hins vegar aldrei sameiginlegur skilningur. Fól niðurstaðan í sér að nákvæmlega þessi texti, sem stjórnlagaráð hafi skrifað, skyldi verða óbreyttur að nýrri stjórnarskrá? Eða átti bara að byggja á honum? Var atkvæðagreiðslan bindandi eða bara ráðgefandi? Um þetta er enn þá deilt af töluverðri lipurð, sem er bagalegt. Var meirihluti? Það var því ekki flókið fyrir andstæðinga, úr því sem komið var, að þyrla upp alls konar moldviðri. Fleira bættist við. Þegar stjórnarskráin kom inn í þingið þurfti hún auðvitað, lögum samkvæmt, að fá efnislega umfjöllun eins og öll önnur frumvörp. Þetta þýddi að alls konar umsagnir og athugasemdir komu frá hinum og þessum aðilum. Það er lýðræðislegt og fagurt líka. Sumar þessar athugasemdir voru mjög veigamiklar og erfitt að líta fram hjá þeim. Umboðsmaður Alþingis sendi til dæmis langa umsögn þar sem hann fór kyrfilega yfir mjög stór atriði sem þyrfti að laga. Ég man að á þeim nefndarfundi setti marga hljóða, því jafnvel þótt maður styddi nýja stjórnarskrá af heilum hug, þá var erfitt að horfa fram hjá svo málefnalegum og vel ígrunduðum málflutningi. Líklega hefði vel verið hægt að bregðast við og gera gott skjal enn þá betra, ef vilji hefði staðið til þess. Þá bankaði hins vegar annar veruleiki upp á. Andstöðu við stjórnarskrána var á þessum tímapunkti farið að gæta á meðal þingmanna stjórnarf lokkanna. Það var því orðin nokkuð aðkallandi spurning hvort nýja stjórnarskráin hefði yfirleitt meirihluta á þingi. Ég sá ekki betur en að klókir stjórnarþingmenn pössuðu sig á því að láta ekki andstöðu sína mikið í ljós, til að styggja ekki kjósendahóp sinn. Þeir treystu því frekar að málið kæmi aldrei til atkvæða. Stjórnarandstaðan sá um það. Málið dautt Á vormánuðum 2013 má því segja að þetta ferli hafi verið komið allverulega út í skurð. Allt í rugli. Málþóf. Óeining. Athugasemdir. Tímaþröng. Varla meirihluti. Og það sem meira er: Jafnvel þótt það hefði tekist að koma málinu í gegnum þetta ósamvinnuþýða þing með töfra- eða bolabrögðum, þá hefði einungis hálfur sigur unnist. Næsta þing hefði þurft að samþykkja plaggið líka. Tvö þing þarf til að samþykkja stjórnarskrárbreytingar. Öllum var ljóst að næsta þing, með Framsókn og Sjálfstæðisf lokk í meirihluta — eins og allt stefndi í — myndi aldrei samþykkja frumvarpið. Málið var því dautt. Í bili.
Styrkleiki íslensku grunnskólanna Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Styrkleiki íslensku grunnskólanna Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun