Á að hætta olíuleit á Drekasvæðinu vegna umhverfis- og loftslagsmála? Skúli Thoroddsen skrifar 23. nóvember 2016 07:00 Markmið Parísarsamkomulagsins er að halda hnattrænni hlýnun innan við 2°C miðað við tímabilið fyrir iðnbyltinguna. Miðað við þær aðgerðir sem þjóðir heims hafa boðað er þó ekki útlit fyrir að þau markmið náist nema gripið verði til róttækari aðgerða. Nú hafa um 200 þjóðir samþykkt samkomulagið þar með talin Bandaríkin sem svara fyrir 17,89% gróðurhúsalofttegunda, Kína 20,09%, Þýskaland 2,56% og Ísland 0,09%[i]. Umhverfisverndarsamtök hafa höfðað mál gegn norska ríkinu vegna olíutengdrar starfsemi á norðurslóðum og telja hana fara gegn m.a. Parísarsamkomulaginu sem Noregur hefur samþykkt. Stangast olíuvinnsla á við markmið Parísarsamkomulagsins? Um 29% af orkuframleiðslu heimsins kemur frá brennslu kola. Olíu, um 31%. Gas stendur fyrir 21%, kjarnorka 5%, vatnsorka 3%, lífefnaolía 10%, sól, vindur og aðrir endurnýjanlegir orkugjafar svo sem jarðvarmavirkjanir framleiddu einungis um 1% sama ár, árið 2013. Árið 2040 verður þetta hlutfall nokkuð svipað, þá hefur mannkyni fjölgað úr 7 milljörðum manna í 10. Alþjóða orkumálastofnunin gerir þó ráð fyrir að endurnýjanlegir orkugjafar hafi aukið hlut sinn úr 1% í 5%. Til að bregðast við loftslagsbreytingunum þarf umfram allt að skipta út kolum fyrir gas eða olíu þar sem þess er kostur, auka endurnýjanlega orkukosti og breyta afstöðu fólks til orkusparnaðar. Af endurnýjanlegum kostum eigum við Íslendingar marga góða, bæði í jarðvarma, vatnsafli, vindorku og sjávarföllum. Með endurskoðaðri orkustefnu í Noregi er m.a. gert ráð fyrir aukinni framleiðslu vatnsorku og að vega beri umhverfisþætti virkjana á móti loftslagsþáttum, hagkvæmni og arðsemi.[ii] Með stefnu Noregs að leiðarljósi, ætti Ísland að auka raforkuframleiðslu frá endurnýjanlegum orkugjöfum, ekki minnka hana, vegna loftslagsbreytinga, og vega þau áhrif virkjana heima og heiman á móti staðbundnum umhverfisáhrifum á landsvæði. Slík kallar á alveg nýja nálgun m.a. í rammaáætlun. Því hefur verið haldið fram að olíuleit og olíuvinnsla á Drekasvæðinu gæti haft í för með sér víðtæk og eftir atvikum óafturkræf umhverfisáhrif. Starfsemin sé leikur að eldinum. Áhætta. Og nú hafa loftslagsmálin bæst við sem nýr áhættuþáttur. Óvissa um afleiðingar tiltekinnar starfsemi er ævinlega til staðar. Allri óvissu um áhættusama starfsemi verður einungis eytt með engri starfsemi. Duga þessi rök fyrir því að hætta leit og stöðva frekari starfsemi á Drekasvæðinu? Er æskilegt út frá markmiðum Parísarsamkomulagsins að hafna vinnslu olíu og gass á Drekasvæðinu. Helstu ögranir og áhættuþættir vegna starfsemi á Drekasvæðinu felast í svæðinu sjálfu; ísingu og myrkri að vetri og þoku að sumri, viðkvæmu norðurslóðaumhverfi og fjarlægð frá landi. Með sambærilegu regluverki og gildir í Noregi, byggðu á meira en 40 ára reynslu Norðmanna, eru þessir þætti allir vel yfirstíganlegir og áhættulitlir. Ekkert stórslys hefur átt sér stað á norska landgrunninu síðan á sjöunda áratug síðustu aldar og hvorki hafa orðið umhverfisslys né óafturkræf náttúruspjöll. Nú eru í gildi tvö rannsóknarleyfi á Drekasvæðinu. Leyfin kveða á um fyrirheit að vinnsluleyfum í 30 ár, annars vegar frá árinu 2023 og hins vegar 2026, finnist vinnanleg olía/gas á svæðinu. Gert er ráð fyrir að unnið verði eftir sambærilegu öryggisregluverki og því norska. Norsk stjórnvöld hafa talið mikilvægt að laða til sín mikils metin öflug fyrirtæki, en gæta um leið fyllsta öryggis við vinnsluna, einnig vegna umhverfisþátta. Mikilvægt sé að standa vörð um orðstír þjóðarinnar og atvinnulíf og að þjóðin njóti arðs af auðlindinni. Leyfishafar á Drekasvæðinu eru viðurkennd, reynslumikil olíufyrirtæki frá Kína og Kanada, með norska ríkisolíufélagið Petoro að bakhjarli í báðum leyfunum. Ætla má að þessi fyrirtæki hafi kostað nær þremur miljörðum króna til rannsókna á Drekasvæðinu. Þá koma til árleg leyfisgjöld, um 86 milljónir á ári. Skatttekjur af kolvetnisvinnslu eru 5% framleiðsluskattur, 20% tekjuskattur og svo sérstakur kolvetnisskattur sem hlutfall af hagnaði, 45%. Það er því augljóst að auðlindagjald af kolvetnisvinnslu er langt umfram auðlindagjald af öðrum auðlindum þjóðarinnar, hverju nafni sem nefnast. Eins og þekkt er hefur norska ríkið sett á laggirnar sérstakan innviðasjóð, olíusjóðinn, þar sem vextir af höfuðstól sjóðsins, ekki sjóðurinn sjálfur, er nýttur til innviðauppbyggingar í samræmi við sjálfbærnisjónarmið. Slíkan innviðasjóð mætti byggja upp hér á landi og tryggja þannig sjálfbæra olíu- og gasvinnslu. Riftun Íslands á núverandi leyfum, svo sem vegna umhverfissjónarmiða eða af öðrum ástæðum sem ekki varða vanefndir leyfishafa sjálfra, hefði án efa í för með miljarða kostnað fyrir íslenska ríkið, að ýtrustu bótakröfum leyfishafa virtum og því vart raunhæfur kostur. Til að uppfylla Parísarsamkomulagið, til skemmri tíma, lögðu stjórnmálaflokkarnir, fyrir kosningarnar í október sl., áherslu á m.a. landgræðslu og endurheimt votlendis og sumir á lokun álvera.[iii] Þýskaland gæti, að mati höfundar þessarar greinar, líklega uppfyllt sáttmálann með því að skipta út kolum fyrir gas við raforkuframleiðslu. Um helmingur raforku í Þýskalandi í dag kemur frá brennslu kola. Björt framtíð, Píratar, Samfylkingin og Vinstri græn hafa lýst sig andsnúin frekari leit og vinnslu olíu á Drekasvæðinu og telja hana ekki samræmast markmiðum í loftslagsmálum. En er það svo? Sá möguleiki er vissulega fyrir hendi að olía/gas á Drekasvæðinu geti hjálpað til við að draga úr brennslu kola, sem nú nema tæpum þriðjungi að vægi við orkuframleiðslu heimsins, og þannig hjálpað til við að ná markmiðum Parísarsamkomulagsins. Það þarf að hugsa dæmið í heild og staldra við í raunveruleikanum þegar stefnumörkun í loftslagsmálum er mótuð. Sú umræða er í það minnsta einnar messu virði. [i] https://en.wikipedia.org/wiki/Paris_Agreement [ii] Stortingsmeldning 25 2015-2016, Energipolitikken mot 2030 [iii] https://www.mbl.is/frettir/kosning/2016/10/26/hver_er_stefnan_um_framtid_jardar/ Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Olíuleit á Drekasvæði Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Markmið Parísarsamkomulagsins er að halda hnattrænni hlýnun innan við 2°C miðað við tímabilið fyrir iðnbyltinguna. Miðað við þær aðgerðir sem þjóðir heims hafa boðað er þó ekki útlit fyrir að þau markmið náist nema gripið verði til róttækari aðgerða. Nú hafa um 200 þjóðir samþykkt samkomulagið þar með talin Bandaríkin sem svara fyrir 17,89% gróðurhúsalofttegunda, Kína 20,09%, Þýskaland 2,56% og Ísland 0,09%[i]. Umhverfisverndarsamtök hafa höfðað mál gegn norska ríkinu vegna olíutengdrar starfsemi á norðurslóðum og telja hana fara gegn m.a. Parísarsamkomulaginu sem Noregur hefur samþykkt. Stangast olíuvinnsla á við markmið Parísarsamkomulagsins? Um 29% af orkuframleiðslu heimsins kemur frá brennslu kola. Olíu, um 31%. Gas stendur fyrir 21%, kjarnorka 5%, vatnsorka 3%, lífefnaolía 10%, sól, vindur og aðrir endurnýjanlegir orkugjafar svo sem jarðvarmavirkjanir framleiddu einungis um 1% sama ár, árið 2013. Árið 2040 verður þetta hlutfall nokkuð svipað, þá hefur mannkyni fjölgað úr 7 milljörðum manna í 10. Alþjóða orkumálastofnunin gerir þó ráð fyrir að endurnýjanlegir orkugjafar hafi aukið hlut sinn úr 1% í 5%. Til að bregðast við loftslagsbreytingunum þarf umfram allt að skipta út kolum fyrir gas eða olíu þar sem þess er kostur, auka endurnýjanlega orkukosti og breyta afstöðu fólks til orkusparnaðar. Af endurnýjanlegum kostum eigum við Íslendingar marga góða, bæði í jarðvarma, vatnsafli, vindorku og sjávarföllum. Með endurskoðaðri orkustefnu í Noregi er m.a. gert ráð fyrir aukinni framleiðslu vatnsorku og að vega beri umhverfisþætti virkjana á móti loftslagsþáttum, hagkvæmni og arðsemi.[ii] Með stefnu Noregs að leiðarljósi, ætti Ísland að auka raforkuframleiðslu frá endurnýjanlegum orkugjöfum, ekki minnka hana, vegna loftslagsbreytinga, og vega þau áhrif virkjana heima og heiman á móti staðbundnum umhverfisáhrifum á landsvæði. Slík kallar á alveg nýja nálgun m.a. í rammaáætlun. Því hefur verið haldið fram að olíuleit og olíuvinnsla á Drekasvæðinu gæti haft í för með sér víðtæk og eftir atvikum óafturkræf umhverfisáhrif. Starfsemin sé leikur að eldinum. Áhætta. Og nú hafa loftslagsmálin bæst við sem nýr áhættuþáttur. Óvissa um afleiðingar tiltekinnar starfsemi er ævinlega til staðar. Allri óvissu um áhættusama starfsemi verður einungis eytt með engri starfsemi. Duga þessi rök fyrir því að hætta leit og stöðva frekari starfsemi á Drekasvæðinu? Er æskilegt út frá markmiðum Parísarsamkomulagsins að hafna vinnslu olíu og gass á Drekasvæðinu. Helstu ögranir og áhættuþættir vegna starfsemi á Drekasvæðinu felast í svæðinu sjálfu; ísingu og myrkri að vetri og þoku að sumri, viðkvæmu norðurslóðaumhverfi og fjarlægð frá landi. Með sambærilegu regluverki og gildir í Noregi, byggðu á meira en 40 ára reynslu Norðmanna, eru þessir þætti allir vel yfirstíganlegir og áhættulitlir. Ekkert stórslys hefur átt sér stað á norska landgrunninu síðan á sjöunda áratug síðustu aldar og hvorki hafa orðið umhverfisslys né óafturkræf náttúruspjöll. Nú eru í gildi tvö rannsóknarleyfi á Drekasvæðinu. Leyfin kveða á um fyrirheit að vinnsluleyfum í 30 ár, annars vegar frá árinu 2023 og hins vegar 2026, finnist vinnanleg olía/gas á svæðinu. Gert er ráð fyrir að unnið verði eftir sambærilegu öryggisregluverki og því norska. Norsk stjórnvöld hafa talið mikilvægt að laða til sín mikils metin öflug fyrirtæki, en gæta um leið fyllsta öryggis við vinnsluna, einnig vegna umhverfisþátta. Mikilvægt sé að standa vörð um orðstír þjóðarinnar og atvinnulíf og að þjóðin njóti arðs af auðlindinni. Leyfishafar á Drekasvæðinu eru viðurkennd, reynslumikil olíufyrirtæki frá Kína og Kanada, með norska ríkisolíufélagið Petoro að bakhjarli í báðum leyfunum. Ætla má að þessi fyrirtæki hafi kostað nær þremur miljörðum króna til rannsókna á Drekasvæðinu. Þá koma til árleg leyfisgjöld, um 86 milljónir á ári. Skatttekjur af kolvetnisvinnslu eru 5% framleiðsluskattur, 20% tekjuskattur og svo sérstakur kolvetnisskattur sem hlutfall af hagnaði, 45%. Það er því augljóst að auðlindagjald af kolvetnisvinnslu er langt umfram auðlindagjald af öðrum auðlindum þjóðarinnar, hverju nafni sem nefnast. Eins og þekkt er hefur norska ríkið sett á laggirnar sérstakan innviðasjóð, olíusjóðinn, þar sem vextir af höfuðstól sjóðsins, ekki sjóðurinn sjálfur, er nýttur til innviðauppbyggingar í samræmi við sjálfbærnisjónarmið. Slíkan innviðasjóð mætti byggja upp hér á landi og tryggja þannig sjálfbæra olíu- og gasvinnslu. Riftun Íslands á núverandi leyfum, svo sem vegna umhverfissjónarmiða eða af öðrum ástæðum sem ekki varða vanefndir leyfishafa sjálfra, hefði án efa í för með miljarða kostnað fyrir íslenska ríkið, að ýtrustu bótakröfum leyfishafa virtum og því vart raunhæfur kostur. Til að uppfylla Parísarsamkomulagið, til skemmri tíma, lögðu stjórnmálaflokkarnir, fyrir kosningarnar í október sl., áherslu á m.a. landgræðslu og endurheimt votlendis og sumir á lokun álvera.[iii] Þýskaland gæti, að mati höfundar þessarar greinar, líklega uppfyllt sáttmálann með því að skipta út kolum fyrir gas við raforkuframleiðslu. Um helmingur raforku í Þýskalandi í dag kemur frá brennslu kola. Björt framtíð, Píratar, Samfylkingin og Vinstri græn hafa lýst sig andsnúin frekari leit og vinnslu olíu á Drekasvæðinu og telja hana ekki samræmast markmiðum í loftslagsmálum. En er það svo? Sá möguleiki er vissulega fyrir hendi að olía/gas á Drekasvæðinu geti hjálpað til við að draga úr brennslu kola, sem nú nema tæpum þriðjungi að vægi við orkuframleiðslu heimsins, og þannig hjálpað til við að ná markmiðum Parísarsamkomulagsins. Það þarf að hugsa dæmið í heild og staldra við í raunveruleikanum þegar stefnumörkun í loftslagsmálum er mótuð. Sú umræða er í það minnsta einnar messu virði. [i] https://en.wikipedia.org/wiki/Paris_Agreement [ii] Stortingsmeldning 25 2015-2016, Energipolitikken mot 2030 [iii] https://www.mbl.is/frettir/kosning/2016/10/26/hver_er_stefnan_um_framtid_jardar/ Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar