Bjargræði eða böl? Vonlaus staða flóttamanna á Íslandi Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir skrifar 22. október 2015 07:00 Lög þau sem á Íslandi gilda um dvalarleyfi til útlendinga eru svo götótt og geðþóttaleg að furðu vekur. Þau fela ráðherra nánast alræðisvald varðandi það að setja reglur og veita undanþágur frá reglum. Þau veita einnig Útlendingastofnun allverulegt svigrúm til þess að túlka reglur og líta fram hjá þeim (96/2002, greinar 5, 32, 33, 50, 51, 52). Sú nýjung að taka upp kærunefnd útlendingamála sl. vor var skref til bóta, en hefur því miður ekki miklu breytt í reynd. Sveigjanleiki laga kann að virðast hagfelldur þegar samfélagsleg sátt ríkir um túlkun laganna og framkvæmd. Farsælla væri þó að hafa um þessi mál skýran lagaramma þannig að hægt sé að fjalla af raunverulegri fagmennsku frekar en geðþótta um málefni flóttamanna og innflytjenda. Nú hefur og sýnt sig að gjá er að myndast milli almenningsálitsins og stjórnvalda vegna þess hvernig lögin hafa verið túlkuð. Hentistefnuvald Útlendingastofnunar Þegar umdeild mál hafa komið upp þar sem fólki er vísað frá landinu þá hefur einatt verið vísað til laga. Staðreyndin er hins vegar sú að forstjóri Útlendingastofnunar hefur kosið að túlka lögin þannig að hælisleitendur hafa ekki svo séð verði notið nokkurs vafa. Þvert á móti hafa ákvarðandir stofnunarinnar verið íþyngjandi og harðneskjulegar gagnvart þeim sem hingað leita. Yfir Útlendingastofnun ríkir innanríkisráðherra sem lögum samkvæmt gæti gripið í taumana en hefur ekki, þegar þessi orð eru skrifuð, gert það. Eitt dæmi um lagaákvæði sem litið var fram hjá þegar albanskri fjölskyldu var neitað um dvalarleyfi fyrr í vikunni – en hefði svo auðveldlega mátt láta ráða gagnstæðri niðurstöðu – er 12. grein laganna. Þar segir að sérstaklega skuli litið til hagsmuna barna þegar ákvörðun er tekin um dvalarleyfi af mannúðarástæðum „og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun“. Vandséð er að þetta lagaákvæði hafi ráðið nokkru við þá ákvörðun að reka fimm manna fjölskyldu úr landi þrátt fyrir þá staðreynd að börnin voru byrjuð í skóla og foreldrarnir allir af vilja gerðir að sjá fjölskyldunni farborða í nýjum heimkynnum. Annað hörmulegt dæmi, jafn nýlegt, varðar sýrlenska barnafjölskyldu. Fólkið hafði neyðst til þess að sækja um – og fengið – dvalarleyfi í Grikklandi, til þess að komast þar í gegn með börnin sín á flóttanum frá stríðshrjáðu Sýrlandi. Hefðu þau ekki sótt um dvalarleyfi þar í landi hefðu þau verið handtekin og aldrei komist lengra. Grikkland hefur verið skilgreint sem óöruggt land, eins og innanríkisráðherra hefur sjálfur upplýst í þingræðu, og það er ekki venja siðaðra þjóða að senda flýjandi fólk til landa sem skilgreind hafa verið sem óörugg. Enn kýs þó Útlendingastofnun að horfa á allt annað lagaákvæði heldur en það sem mælir fyrir um hagsmuni barnanna tveggja sem foreldrarnir hafa flúið með norður hingað í leit að öryggi og auknum lífsgæðum. Niðurstaðan er miskunnarlaus. Fólkinu skal vísað úr landi og það sent til Grikklands. Óboðleg staða Það er óboðlegt að löggjöf sem varðar líf og afdrif fólks í erfiðum aðstæðum skuli vera svo götótt og illa úr garði gerð að það velti á duttlungum embættismanna og/eða pólitískum geðþótta ráðamanna hvernig úr rætist. Að það skuli vera hægt að velja lagagreinar líkt og smárétti af hlaðborði til þess að rökstyðja nánast hvað sem er við afgreiðslu mála. Úr þessu er brýn þörf að bæta. Málefni flóttamanna og innflytjenda (sem er ekki endilega sami hópur) þarf nauðsynlega að taka til gagngerrar endurskoðunar á Íslandi. Nafngiftin „lög um útlendinga“ er ein og sér aðgreinandi og neikvæð. Þetta verður enn augljósara í markmiðsgrein laganna þar sem fjallað er um „heimild til að hafa eftirlit með komu til landsins og för úr landi og með dvöl útlendinga hér á landi í samræmi við stefnu stjórnvalda hverju sinni“ (2. gr). Þetta tortryggna viðhorf hefur einmitt ráðið för við framkvæmd laganna gagnvart því fólki sem leitar til Íslands í von um betra líf, augljóslega með þá von í brjósti að geta orðið hér nýtir þjóðfélagsþegnar. Mannleg örlög koma okkur við Hinn þungi flóttamannastraumur – sem kalla mætti þjóðflutninga – til Evrópu frá Sýrlandi, Afganistan og fleiri átakasvæðum hefur opnað nýjar víddir í umræðunni um málefni flóttamanna. Myndir af lífvana börnum sem haföldur skola upp að ströndum nágrannaþjóða hafa opnað augu okkar fyrir því að mannleg örlög koma okkur öllum við. „Að hjörtum mannanna svipar saman í Súdan og Grímsnesinu.“ Þess vegna er nú vaxandi þrýstingur á stjórnvöld allra Evrópulanda að bregðast við ástandinu sem sam-mannlegum vanda, af þeirri mannúð sem krefjast má af siðmenntuðum þjóðum, með vandaðri löggjöf og skýrum, sanngjörnum reglum og samstarfi. Um tíma leit svo út sem íslensk stjórnvöld ætluðu að svara þessu ákalli. Því miður benda aðgerðir Útlendingastofnunar síðustu daga ekki til þess að stjórnvöldum sé nein alvara með hálfvolgum yfirlýsingum um óljósar úrbætur. Sé ekki svo, þá er höndin augljóslega ekki að hlýða höfðinu. En innanríkisráðherra – sem lögum samkvæmt setur reglur og skilyrði fyrir komu fólks til landsins, dvalar- og búsetuleyfi (2. gr.) – er í lófa lagið að endurskoða þær reglur sem Útlendingastofnun beitir fyrir sig til þess að reka barnafjölskyldur úr landi. Boltinn er hjá ráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir Mest lesið Leiðréttum launin Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Óskrifuðu Pálínuboðorðin Óskar Jónasson Skoðun Byggjum raðhús í Hvalfjarðargöngum Matthías Arngrímsson Skoðun Sjálfskipaðir sérfræðingar samgöngumála Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir Skoðun Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd Skoðun JL húsið og að éta það sem úti frýs… Sveinn Hjörtur Guðfinnsson Skoðun Stafræn þjónustubylting Reykjavíkurborgar vekur heimsathygli Alexandra Briem Skoðun Á bak við tjöldin Arnar Þór Jónsson Skoðun Þú ert númer 1155 í röðinni Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Lagarammi um lögbrot Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Jöfn tækifæri til menntunar Ingibjörg Ólöf Isaksen skrifar Skoðun Niðurskurður fjölbreytileikans í íslenskri kvikmyndagerð Dögg Mósesdóttir,Helga Rakel Rafnsdóttir skrifar Skoðun Þar sem hanar og hænur gala Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Stafræn þjónustubylting Reykjavíkurborgar vekur heimsathygli Alexandra Briem skrifar Skoðun Hlutleysi í NATO – Íslenskar varnir Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þú ert númer 1155 í röðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Á bak við tjöldin Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd skrifar Skoðun Lagarammi um lögbrot Lára G. Sigurðardóttir skrifar Skoðun Burt með mismunun! Skúli Helgason skrifar Skoðun Aukið aðgengi að faglegri þjónustu – Styðjum Afstöðu! Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Óskrifuðu Pálínuboðorðin Óskar Jónasson skrifar Skoðun Sjálfskipaðir sérfræðingar samgöngumála Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Byggjum raðhús í Hvalfjarðargöngum Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Leiðréttum launin Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Er ekki bara best? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Fjölgun lóða, hér er leiðin! Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Það er enn tími… Svanhildur Bogadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í þágu barna Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Flugvöllur í Hvassahrauni eða Árborg? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun JL Gettó Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Mun Alþingi fremja landráð? Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Hvað vitum við? Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Hvetjum samstarfsfólkið til að fara í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun „Hvert stefnirðu?“ Arna Stefanía Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þetta er allt að koma... Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Mörkin lögmannsstofa: Áskorun til núverandi stjórnarmanna Björn Thorsteinsson skrifar Skoðun JL húsið og að éta það sem úti frýs… Sveinn Hjörtur Guðfinnsson skrifar Skoðun Palestína, háskólar og (af)nýlenduvædd rými Jovana Pavlović skrifar Skoðun Nágrannar óskast! Embla Vigfúsdóttir skrifar Sjá meira
Lög þau sem á Íslandi gilda um dvalarleyfi til útlendinga eru svo götótt og geðþóttaleg að furðu vekur. Þau fela ráðherra nánast alræðisvald varðandi það að setja reglur og veita undanþágur frá reglum. Þau veita einnig Útlendingastofnun allverulegt svigrúm til þess að túlka reglur og líta fram hjá þeim (96/2002, greinar 5, 32, 33, 50, 51, 52). Sú nýjung að taka upp kærunefnd útlendingamála sl. vor var skref til bóta, en hefur því miður ekki miklu breytt í reynd. Sveigjanleiki laga kann að virðast hagfelldur þegar samfélagsleg sátt ríkir um túlkun laganna og framkvæmd. Farsælla væri þó að hafa um þessi mál skýran lagaramma þannig að hægt sé að fjalla af raunverulegri fagmennsku frekar en geðþótta um málefni flóttamanna og innflytjenda. Nú hefur og sýnt sig að gjá er að myndast milli almenningsálitsins og stjórnvalda vegna þess hvernig lögin hafa verið túlkuð. Hentistefnuvald Útlendingastofnunar Þegar umdeild mál hafa komið upp þar sem fólki er vísað frá landinu þá hefur einatt verið vísað til laga. Staðreyndin er hins vegar sú að forstjóri Útlendingastofnunar hefur kosið að túlka lögin þannig að hælisleitendur hafa ekki svo séð verði notið nokkurs vafa. Þvert á móti hafa ákvarðandir stofnunarinnar verið íþyngjandi og harðneskjulegar gagnvart þeim sem hingað leita. Yfir Útlendingastofnun ríkir innanríkisráðherra sem lögum samkvæmt gæti gripið í taumana en hefur ekki, þegar þessi orð eru skrifuð, gert það. Eitt dæmi um lagaákvæði sem litið var fram hjá þegar albanskri fjölskyldu var neitað um dvalarleyfi fyrr í vikunni – en hefði svo auðveldlega mátt láta ráða gagnstæðri niðurstöðu – er 12. grein laganna. Þar segir að sérstaklega skuli litið til hagsmuna barna þegar ákvörðun er tekin um dvalarleyfi af mannúðarástæðum „og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun“. Vandséð er að þetta lagaákvæði hafi ráðið nokkru við þá ákvörðun að reka fimm manna fjölskyldu úr landi þrátt fyrir þá staðreynd að börnin voru byrjuð í skóla og foreldrarnir allir af vilja gerðir að sjá fjölskyldunni farborða í nýjum heimkynnum. Annað hörmulegt dæmi, jafn nýlegt, varðar sýrlenska barnafjölskyldu. Fólkið hafði neyðst til þess að sækja um – og fengið – dvalarleyfi í Grikklandi, til þess að komast þar í gegn með börnin sín á flóttanum frá stríðshrjáðu Sýrlandi. Hefðu þau ekki sótt um dvalarleyfi þar í landi hefðu þau verið handtekin og aldrei komist lengra. Grikkland hefur verið skilgreint sem óöruggt land, eins og innanríkisráðherra hefur sjálfur upplýst í þingræðu, og það er ekki venja siðaðra þjóða að senda flýjandi fólk til landa sem skilgreind hafa verið sem óörugg. Enn kýs þó Útlendingastofnun að horfa á allt annað lagaákvæði heldur en það sem mælir fyrir um hagsmuni barnanna tveggja sem foreldrarnir hafa flúið með norður hingað í leit að öryggi og auknum lífsgæðum. Niðurstaðan er miskunnarlaus. Fólkinu skal vísað úr landi og það sent til Grikklands. Óboðleg staða Það er óboðlegt að löggjöf sem varðar líf og afdrif fólks í erfiðum aðstæðum skuli vera svo götótt og illa úr garði gerð að það velti á duttlungum embættismanna og/eða pólitískum geðþótta ráðamanna hvernig úr rætist. Að það skuli vera hægt að velja lagagreinar líkt og smárétti af hlaðborði til þess að rökstyðja nánast hvað sem er við afgreiðslu mála. Úr þessu er brýn þörf að bæta. Málefni flóttamanna og innflytjenda (sem er ekki endilega sami hópur) þarf nauðsynlega að taka til gagngerrar endurskoðunar á Íslandi. Nafngiftin „lög um útlendinga“ er ein og sér aðgreinandi og neikvæð. Þetta verður enn augljósara í markmiðsgrein laganna þar sem fjallað er um „heimild til að hafa eftirlit með komu til landsins og för úr landi og með dvöl útlendinga hér á landi í samræmi við stefnu stjórnvalda hverju sinni“ (2. gr). Þetta tortryggna viðhorf hefur einmitt ráðið för við framkvæmd laganna gagnvart því fólki sem leitar til Íslands í von um betra líf, augljóslega með þá von í brjósti að geta orðið hér nýtir þjóðfélagsþegnar. Mannleg örlög koma okkur við Hinn þungi flóttamannastraumur – sem kalla mætti þjóðflutninga – til Evrópu frá Sýrlandi, Afganistan og fleiri átakasvæðum hefur opnað nýjar víddir í umræðunni um málefni flóttamanna. Myndir af lífvana börnum sem haföldur skola upp að ströndum nágrannaþjóða hafa opnað augu okkar fyrir því að mannleg örlög koma okkur öllum við. „Að hjörtum mannanna svipar saman í Súdan og Grímsnesinu.“ Þess vegna er nú vaxandi þrýstingur á stjórnvöld allra Evrópulanda að bregðast við ástandinu sem sam-mannlegum vanda, af þeirri mannúð sem krefjast má af siðmenntuðum þjóðum, með vandaðri löggjöf og skýrum, sanngjörnum reglum og samstarfi. Um tíma leit svo út sem íslensk stjórnvöld ætluðu að svara þessu ákalli. Því miður benda aðgerðir Útlendingastofnunar síðustu daga ekki til þess að stjórnvöldum sé nein alvara með hálfvolgum yfirlýsingum um óljósar úrbætur. Sé ekki svo, þá er höndin augljóslega ekki að hlýða höfðinu. En innanríkisráðherra – sem lögum samkvæmt setur reglur og skilyrði fyrir komu fólks til landsins, dvalar- og búsetuleyfi (2. gr.) – er í lófa lagið að endurskoða þær reglur sem Útlendingastofnun beitir fyrir sig til þess að reka barnafjölskyldur úr landi. Boltinn er hjá ráðherra.
Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd Skoðun
Skoðun Niðurskurður fjölbreytileikans í íslenskri kvikmyndagerð Dögg Mósesdóttir,Helga Rakel Rafnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd skrifar
Sveitarfélögin okkar eiga alls ekki að skipta við Rapyd Hópur íbúa í sveitarfélögum sem stunda viðskipti við Rapyd Skoðun