Skoðun

Tilvistarkreppa þjóðríkisins

Eðvarð T. Jónsson skrifar
Stríðsátök, fátækt, hungur og aðrar hörmungar af mannavöldum víða um heim leiða hugann enn á ný að þeirri tilvistarkreppu sem steðjar að fullvalda ríkjum heims. Lengi hefur verið ljóst að þjóðir heims geta ekki einar og óstuddar, og jafnvel ekki nokkrar saman, tekist á við alþjóðleg vandamál eins og stórfelldan straum flóttamanna, hermdarverk, loftlagsbreytingar, fátækt, hungur og alþjóðlega glæpastarfsemi svo eitthvað sé nefnt. Samninga og samvinnu er þörf en hver á að sjá til þess að ríki standi við gerða samninga meðan alþjóðlegt valdsumboð skortir til að koma lögum yfir þá sem brjóta þá? Þeim níðingsverkum virðast engin takmörk sett sem vinna má innan og utan landamæra þjóðríkjanna með alla heimsbyggðina sem hjálparlausan áhorfanda.

Óskorað fullveldi þjóðríkisins er hættuleg tímaskekkja. Engin þjóð getur leyst alþjóðleg vandamál 21. aldarinnar ein síns liðs. Það er allsherjarþörf fyrir alþjóðlegt samstarf eins og Ban Ki-moon, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, hefur bent á. Upplausn og örvænting í heiminum munu stigmagnast meðan þjóðir heims stefna ekki að slíku samstarfi af fullri alvöru. Lausnin er raunveruleg eining, samvinna og samráð þjóða á milli. Breski sagnfræðingurinn Arnold Toynbee skrifaði um þessa þróun af mikilli skarpskyggni og nánast spámannlegu innsæi um miðbik síðustu aldar. Hann tengdi lausnina á hnattrænni kreppu einingu þjóðanna og samruna trúarbragðanna.

Þótt landfræðilegar einingar stækki eru þeir margir sem vilja halda í hugmyndina um óskorað fullveldi þjóðríkisins, ekki síst þeir valdamenn og leiðtogar sem þráfaldlegast hafa vanrækt skyldurnar og misnotað réttindin sem það gefur. Eftir mannfjöldaráðstefnuna í Búkarest 1974 ritaði blaðamaður eftirmæli hennar: „Sumar þjóðir vilja heldur tortímast sem frjáls og fullvalda ríki en fórna hinu minnsta í þágu heildarinnar.“ Í frægri skýrslu sem á sínum tíma var lögð fyrir Rómarklúbbinn segir að vandamál heimsbyggðarinnar sé aðeins hægt að leysa með samvinnu á alþjóðlegum grundvelli. Þetta felur í sér slíka breytingu á hefðbundnum viðhorfum að menn kveinka sér við tilhugsunina. Höfundar skýrslunnar, Mesarovic og Pestel, segja til dæmis að leggja verði grundvöll að nýju heimsskipulagi „þar sem sérhver einstaklingur uppfyllir sitt hlutverk sem meðlimur alþjóðlegs samfélags.“ Þetta þýðir, að dómi þeirra félaga, að í slíku heimsskipulagi myndi mannfellir af völdum þurrka í Súdan vekja sömu viðbrögð í Evrópu og hungursneyð í Rúmeníu.

Ef ekki tekst að bræða saman heiminn í sameiginlegt hnattrænt hagsmunakerfi, blasa við ennþá stórfelldari átök, hatur og eyðilegging. Tvennt stuðlar að þessu: alþjóðleg hreppasjónarmið, sjálfshyggjan sem er innbyggð í þjóðríkishugsunina og pólitískt forræði „sterkra stjórnmálamanna“ og hagsmunahópa sem hanga á hverfulu valdi eins og hundar á roði. Stærri ríkjasambönd krefjast meiri samvinnu og umfram allt samráðs, þar sem leiðarljósið er hagsmunir heildarinnar. Þannig gæti hyllt undir það að með eðlisbreytingu þjóðríkisins hverfi flokka- og sérhagsmunapólitík með þeirri spillingu, átökum og skrumskælingu mannlegs samfélags sem henni fylgir. Í stað úreltrar skilgreiningar stjórnmála í vinstri og hægri stefnu komi svæðisbundin sjónarmið annarsvegar og alþjóðleg hinsvegar, tvær hliðar á einni og sömu mynt. Fjöldi þjóða hefur viðurkennt þessa staðreynd, ef ekki í orði þá á borði. Hinar gömlu menningarþjóðir Evrópu hafa tekið upp samstarf sem vonandi er fyrsta skrefið að yfirþjóðlegu dóms-, löggjafa- og framkvæmdavaldi í mikilvægum málaflokkum.

Valið stendur annarsvegar á milli meiri öngþveitis og glundroða á alþjóðavettvangi og hinsvegar alþjóðahyggju, sem byggir á heilshugar viðurkenningu á sameiginlegum hagsmunum, einingu og bræðralagi allra manna. Kjarni þessa sjónarmiðs var settur fram á síðustu öld af Bahá'u'lláh, höfundi bahá'í trúarinnar, með eftirfarandi orðum: „Jörðin er eitt föðurland og íbúar þess mannkynið.“ Þessi orð eru ekki síst merkileg fyrir það að þau voru sögð fyrir meira en hundrað og fimmtíu árum, á gullöld þjóðríkisins.

Bahá'u'lláh spáði á 19. öld fyrir um sameiningu þjóða heimsins og trúarbragða þess. Það sem er merkilegast við sýn hans er að hann sér alla mannlega viðleitni sem hluta af einu þroskaferli sem hefur aðeins eitt markmið: allsherjarbræðralag þjóða heims, einingu í fjölbreytileika hinnar mannlegu fjölskyldu. Þróunin hefur sýnt að þetta er ekki aðeins fróm óskhyggja eða draumórar. Lýðræði og þingræði hafa leyst einveldi og harðstjórn af hólmi ­ þjóðir heimsins byrjuðu síðan að sameinast og renna saman í stærri einingar. Bahá'u'lláh sagði tæpri öld fyrir stofnun Sameinuðu þjóðanna að sá tími mundi koma að þjóðir heims fórnuðu hluta af óskoruðu forræði sínu til að tryggja sameiginlegt öryggi til alþjóðlegrar stofnunar. Öll ríki heims ættu aðild að henni og hún færi fyrir þeirra hönd með alþjóðlegt framkvæmdavald sem m.a. fæli í sér að koma lögum yfir þá sem ógnuðu heimsfriðnum. Þessu ferli er hvergi nærri lokið. Lítið og ófullkomið þjóðabandalag eins og Evrópusambandið er ekki fylling þessarar þróunar heldur upphafið á ferli, sem leiða mun til friðsamlegrar sameiningar allra þjóða heims.

Spádómum Bahá'u'lláh um hnignun og fall konungsvelda, gjörbreytta stjórnarhætti, heimsstyrjaldir, hnignun siðferðis og allsherjarumbrot, sem í fyllingu tímans fæða af sér nýja sameinaða veröld friðar og réttlætis hefur verið lítill gaumur gefinn hingað til. En það er full ástæða til að taka þá alvarlega því þeir eru að rætast fyrir augum okkar.

Í þessu sambandi má minna á undirskriftarsöfnun sem fram fer á netinu þar sem ákall er sent til Sameinuðu þjóðanna þess efnis að boðað verði í þeirra nafni til tímamótafundar leiðtoga allra þjóða heims með það að markmiði að finna á einlægan og fordómalausan hátt leiðir til að skapa varanlegan frið á jörðu.

Eðvarð T. Jónsson

edvardj@gmail.com




Skoðun

Sjá meira


×