Persónukjör og þjóðkirkjuákvæði

Sr. Solveig Lára Guðmundsdóttir

Vígslubiskup á Hólum

SVAR: JÁ

Já, ég vil að það verði ákvæði um þjóðkirkju í stjórnarskránni vegna þess að þjóðkirkja þjónar allri þjóðinni.

Þjóðkirkja hefur skyldur við alla þjóðina án tillits til trúfélagsaðildar. Þjónar hennar spyrja ekki um hverrar trúar fólk er þegar kemur að þjónustunni.

Þess vegna þjónar kirkjan inni í innstu dölum og úti á ystu nesjum.

Margir halda að ákvæðið um þjóðkirkjuna hafi eitthvað með fjármál að gera eða framlög ríkisins til kirkjunnar. Það er á miklum misskilningi byggt.

Á Íslandi er ekki ríkiskirkja. Það er annars vegar í gildi gagnkvæmur samningur milli ríkis og kirkjunnar um ákveðnar arðgreiðslur af kirkjujörðum sem ríkið tók yfir árið 1997.

Hins vegar er samningur milli ríkis og kirkju um að ríkið innheimti svokölluð sóknargjöld fyrir kirkjuna sem ríkið skilar til sóknanna. Þess vegna er ekki um bein fjárframlög frá ríkinu til kirkjunnar að ræða og því getum við ekki talist ríkiskirkja.

En hér er þjóðkirkja og það hefur allt aðra merkingu. Ef við höfum ekki lengur þjóðkirkju á Íslandi er ekki tryggt að kirkjan geti þjónað öllum sem á kirkjunni þurfa að halda.

Við getum nefnt dæmi: Í skólum landsins eru svokölluð áfallateymi. Í þessum teymum er í langflestum tilfellum fulltrúi þjóðkirkjunnar, sem er sérmenntaður í áfallahjálp og sálgæslu. Í slíkum tilfellum kemur þjóðkirkjan að áföllum með beinum hætti.

Um landið allt er þéttriðið net fagfólks á sviði sálgæslu og sorgarvinnu, sem er tilbúið til að koma hvert sem er og hvenær sem er til hjálpar. Það er köllun íslensku þjóðkirkjunnar.

Sr. Örn Bárður Jónsson

Sóknarprestur í Neskirkju

SVAR: NEI

Fólk sem segir nei við þessari spurningu getur gert það á margs konar forsendum. Ég nefni hér nokkrar.

Sumir vilja að mínu áliti vinna gegn þjóðkirkjunni með öllum ráðum og vilja helst koma í veg fyrir allt trúarstarf á hennar vegum.

Nokkrir herskáir einstaklingar hafa farið mikinn á liðnum misserum og ráðist harkalega gegn kirkju og kristni og feta þar í fótspor erlendra "trúarleiðtoga" sinna eins og t.a.m. Richard Dawkins og Christopher Hitchens sem báðir hafa tekið stórt upp í sig og flutt mál og röksemdir sem fræðimenn hafa hrakið með góðum rökum.

Nefni ég í því sambandi heimspekinginn Alvin Plantinga. Áróður af þessu tagi hefur snúið sumu fólki frá kirkju og kristni en eflt aðra til enn frekari dáða fyrir hönd kirkju og kristni.

Þá eru það þau sem telja að kirkjan sé á spena ríkisins og taka engum rökum eins og þeim að eignir kirkjunnar standi undir rekstri hennar og sóknargjöldin séu meðlimagjöld sem ríkið innheimtir fyrir öll trúfélög, kristin og ekki kristin.

Svo eru það aðrir sem á forsendum jafnræðis milli trúfélaga vilja ekki að neitt trúfélag sé nefnt í nýrri stjórnarskrá.

Og loks eru það þau sem telja að þjóðkirkjunni sé fyrir bestu að vera frjáls og óháð að svo miklu leyti sem það er hægt fyrir stofnun með meirihluta þjóðarinnar innanborðs og þjónustu um land allt.

Núverandi stjórnarskrárákvæði um vernd og stuðning ríkis við þjóðkirkjuna hefur litla þýðingu eins og dæmin sanna og birst hefur í því að ríkið skilar ekki nema hluta sóknargjalda sem það innheimtir fyrir öll trúfélög. Það þykir ekki gott og allra síst í ljósi boðorðanna 10 að innheimtuaðili taki sér "kött".

Ég er talsmaður frjálsrar og öflugrar þjóðkirkju og stend því með samþykkt stjórnlagaráðs. Ég óttast að stjórnarskrárgrein um þjóðkirkjuna verði henni dýrkeypt þegar til lengdar lætur. Ríki og kirkja hafa gert með sér samning um fjármál og hann hlýtur að gilda áfram.

Báðir aðilar geta komið sér saman um að segja samningnum upp en ég er ekki viss um að ríkið vilji það eða að það borgi sig fyrir ríkið. Ég bendi á að í Finnlandi eru tvær þjóðkirkjur, sú lúterska með meirihluta þjóðar innanborðs og svo rétttrúnaðarkirkjan með 1,1% íbúa sem meðlimi.

Hvorug þeirra er í finnsku stjórnarskránni. Hin evangelíska lúterska þjóðkirkja á Íslandi mun lifa áfram hvort sem hennar verður getið í stjórnarskrá eða ekki. Kirkjan þarf að vera öflug af og í sjálfri sér.



Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði persónukjör í kosningum til Alþingis heimilað í meira mæli en nú er?

Katrín Oddsdóttir

Lögfræðingur og fulltrúi í stjórnlagaráði

SVAR: JÁ

Á laugardaginn fáum við einstakt tækifæri. Við getum tekið þátt í að móta söguna með því að setja Íslandi nýjan og betri samfélagssáttmála. Ég mun nýta kosningarétt minn og ætla að segja já við því að tillögur stjórnlagaráðs verði lagðar til grundvallar nýrri stjórnarskrá. Ekki bara vegna þess að þær eru betri en núverandi stjórnarskrá heldur vegna þess að ég trúi því að þær muni stórbæta íslenskt samfélag með því að auka gegnsæi, valddreifingu og ábyrgð.

Ég ætla jafnframt að segja já við spurningu nr. 4 sem fjallar um það hvort heimila eigi persónukjör í stjórnarskrá í auknum mæli en nú er. Með persónukjöri er átt við að kjósandi geti kosið einstaka frambjóðendur, einn eða fleiri, af lista á kjörseðli í stað þess að kjósa einungis á milli lista stjórnmálaflokka eins og tíðkast hefur í alþingiskosningum á Íslandi. Þess ber að geta engin ákvæði eru um persónukjör í núgildandi stjórnarskrá.

Ég tel að með því að setja inn heimild til slíkrar kosningaaðferðar verði skapað mikilvægt mótvægi við flokkakerfið sem, þrátt fyrir ýmsa kosti, hefur reynst okkur Íslendingum dýrkeypt.

Haukur Arnþórsson

stjórnsýslufræðingur

SVAR: NEI

Það er í hæsta máta lýðræðislegt að almenningur hafi áhrif á val fulltrúa sinna. En það má framkvæma á margan hátt.

Slíkt val þarf fyrst og fremst að styðja stjórnmálastarf. Lýðræðislegt hlutverk stjórnmálaflokka er stórt; þeir eiga að leggja samfélaginu til stefnu, gildi og viðmiðanir, leiða stjórnkerfið og skapa samfellu í stjórnmálastarfi. Þeir þurfa að vera í nánu sambandi við almenna flokksmenn, afla samþykkis þeirra og sameina sjónarmið fólks sem deilir samfélagslegum grunngildum.

Ef álitið er að flokkarnir hér á landi sinni hlutverkum sínum illa þyrfti væntanlega að gera flokksstarf öflugra og eftirsóknarverðara. Þannig má rökstyðja að lýðræðið batni ef stofnanir þeirra og flokksmenn velji fulltrúa sem hafa staðið sig vel í flokksstarfinu fremur en að leitað sé til þjóðþekktra einstaklinga frá öðrum vettvangi.

Þótt Danir hafi farið í þessa átt, en flokkarnir þar geta valið hvort þeir raða frambjóðendum á lista eða láta kjósendur um það, er gengið lengra hér, því persónukjör verður ófrávíkjanleg regla. Tillaga stjórnlagaráðs hentar best þar sem ekki er fjölflokkakerfi. Þar er ekki kosið milli flokka, heldur frambjóðenda.

Persónukjör er algengt í engilsaxneskum ríkjum. Oftast í litlum kjördæmum sem eiga eitt eða fá þingsæti. Við þær aðstæður velja kjósendur milli persóna sem eru frá ólíkum stjórnmálaflokkum og flokkarnir hafa valið fyrir þá. Þá leið mætti fara hér á landi. Með því myndi vinnast þrennt: að kjósendur veldu milli persóna, að stjórnmálaflokkarnir veldu einstaklinga til framboðs og að fulltrúarnir yrðu tengdari kjósendum sínum en þeir eru nú í stórum kjördæmum. Það gæti unnið gegn lýðræðishættum netsins.