FME í fjársvelti og óx allt of hægt 13. apríl 2010 06:00 Rannsóknarnefndin telur að Jónas Fr. Jónsson, þáverandi forstjóri FME, hafi sýnt af sér vanrækslu við framkvæmd laga um fjármálastarfsemi. Forstjóri Fjármálaeftirlitsins óskaði ekki eftir auknum fjárveitingum og nýtti ekki þær valdheimildir sem eftirlitið bjó yfir í aðdraganda bankahrunsins, að mati rannsóknarnefndar Alþingis. Hann sýndi af sér vanrækslu að mati nefndarinnar. Eftirlitið treysti of mikið á gölluð álagspróf og lét hjá leggjast að gera lögreglu viðvart um lögbrot. Stjórnendur Fjármálaeftirlitsins (FME) töldu að engin meiri háttar vandræði steðjuðu að bönkunum fram eftir ári 2008. Þeir mátu ástandið rangt. Þetta er meðal þess sem fram kemur í þeim kafla skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis sem fjallar um eftirlitið. Mikið vantaði upp á að FME hafi verið í stakk búið til að sinna eftirliti með fjármálafyrirtækjum þar sem eftirlitið skorti fé til rekstrarins. Af því leiddi að eftirlitið stækkaði ekki nægilega hratt samanborið við gríðarlegan vöxt fjármálakerfisins. „Ábyrgð á því að Fjármálaeftirlitið fékk ekki meiri fjármuni en raun bar vitni liggur að mati rannsóknarnefndar Alþingis hjá stjórnendum Fjármálaeftirlitsins þar sem þeir óskuðu sjálfir ekki eftir nægum fjárveitingum," segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Rannsóknarnefndin telur að Jónas Fr. Jónsson, þáverandi forstjóri FME, hafi sýnt af sér vanrækslu við framkvæmd laga um fjármálastarfsemi. Eins og bankastjórar Seðlabankans er hann átalinn fyrir að hafa ekki sinnt hlutverki sínu nægilega vel, og að hafa ekki haft nægt eftirlit með fjármálakerfinu. Málin ekki í formlegt ferliFME naut þeirrar sérstöðu að fá ekki rekstrarfé af fjárlögum, heldur var starfsemi stofnunarinnar kostuð af eftirlitsskyldum fjármálafyrirtækjum. Í skýrslunni segir að þar sem stjórnendur FME hafi ekki óskað eftir auknum fjármunum til þess að efla stofnunina hafi ekki reynt á hvort löggjafinn hafi verið reiðubúinn til að hækka eftirlitsgjöldin sem lögð voru á fjármálafyrirtækin. Tekið er fram að með þessu sé ekki verið að halda því fram að ábyrgð viðskiptaráðherra og Alþingis hafi engin verið. Skýrsluhöfundar átelja stjórnendur FME fyrir að setja mál ekki í formlegt ferli heldur treysta á að hægt væri að leysa úr þeim með óformlegum samskiptum við fjármálafyrirtæki. Eftirlitið hafi lokið tiltölulega fáum málum með formlegri beitingu valdheimilda, svo sem stjórnvaldssekta, dagsekta eða annarra úrræða. Í ljósi þeirra alvarlegu brota sem FME benti á í skýrslum sínum verður ekki annað séð en tilefni hafi verið til að grípa í mun fleiri tilvikum til slíkra úrræða, að mati rannsóknarnefndarinnar. Ekki verður skorti á heimildum kennt um aðgerðaleysi, enda bjó FME að sömu heimildum og sambærilegar eftirlitsstofnanir á nágrannalöndunum, segir í skýrslunni. Dæmi eru um að mál hafi verið lengi í óformlegum farvegi hjá eftirlitinu lengi, ýmist óhreyfð með öllu eða bréf hafi gengið á milli. Þetta hafði í för með sér að eftirlitsskyldir aðilar komust í sumum tilvikum upp með að færa stórar lánveitingar í bókhald sitt með ólöglegum hætti, í lengri eða skemmri tíma, segir í niðurstöðum rannsóknarnefndarinnar. Mörg þessara brota hafi ekki verið hægt að líta á sem minni háttar brot. Það er að mati rannsóknarnefndarinnar „ótækir stjórnsýsluhættir", og gengur í bága við lögboðna málsmeðferð. Treystu á gölluð álagsprófFjármálaeftirlitið beitti álagsprófum ársfjórðungslega til að kanna hvort fjármálafyrirtæki væru í stakk búin að taka við áföllum án þess að eiginfjárhlutfallið fari niður fyrir lögboðið lágmark. Slík álagspróf voru gerð um mitt ár 2008. Allir bankarnir stóðust prófið. Í tilkynningu frá FME, dagsettri 14. ágúst 2008, segir: „Niðurstöður álagsprófsins sýna að eiginfjárstaða bankanna er sterk og getur þolað töluverð áföll." Einum og hálfum mánuði síðar voru viðskiptabankarnir þrír allir fallnir. Álagsprófin voru gagnrýnd fyrir að mæla ekki nægilega nákvæmlega styrkleika fjármálafyrirtækjanna. Þannig benti Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á það bæði árið 2007 og 2008 að bæta þyrfti prófin. Þau gerðu bara ráð fyrir einföldu áfalli, ekki bylgju áfalla sem skollið gætu á bönkunum. Þrátt fyrir þetta höfðu niðurstöður úr prófunum mikil áhrif á starfsemi FME. Í skýrslu rannsóknarnefndarinnar segir að Jónas Fr. Jónsson, fyrrverandi forstjóri eftirlitsins, hafi litið svo á að ekki væri hægt að grípa inn í starfsemi bankanna, eða krefja þá um að draga úr áhættu, þegar hlutlægir mælikvarðar í prófunum hafi verið í lagi. Rannsóknarnefndin tekur undir gagnrýni Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Nefndin gagnrýnir að í álagsprófunum hafi eingöngu verið horft til áhrifa á eigin bréfa fjármálafyrirtækjanna af lækkun hlutabréfaverðs. Ekki hafi verið tekið tillit til þess hversu viðkvæm fyrirtækin hafi verið fyrir gengi hlutabréfa vegna lána sem þau veittu með veði í hlutabréfum, auk framvirkra samninga um hlutabréf. „Áherslan á eiginfjárhlutfall bankanna við framkvæmd álagsprófa leiddi til þess að niðurstöður prófa Fjármálaeftirlitsins urðu verulega villandi síðustu tólf mánuðina fyrir fall bankanna," segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Öll opinber upplýsingagjöf litaðist af niðurstöðum álagsprófana, sem gáfu til kynna að bankarnir stæðu traustum fótum stuttu fyrir hrun. Það veitti að mati rannsóknarnefndarinnar falskt öryggi. brjann@frettabladid.is Rannsóknarskýrsla Alþingis Mest lesið Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Baráttan um Bandaríkin: Hvað gerist eiginlega í nótt? Erlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Fleiri fréttir Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Leituðu áfram undir ís vegna misræmis milli lista og leiðsögumanna Sjá meira
Forstjóri Fjármálaeftirlitsins óskaði ekki eftir auknum fjárveitingum og nýtti ekki þær valdheimildir sem eftirlitið bjó yfir í aðdraganda bankahrunsins, að mati rannsóknarnefndar Alþingis. Hann sýndi af sér vanrækslu að mati nefndarinnar. Eftirlitið treysti of mikið á gölluð álagspróf og lét hjá leggjast að gera lögreglu viðvart um lögbrot. Stjórnendur Fjármálaeftirlitsins (FME) töldu að engin meiri háttar vandræði steðjuðu að bönkunum fram eftir ári 2008. Þeir mátu ástandið rangt. Þetta er meðal þess sem fram kemur í þeim kafla skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis sem fjallar um eftirlitið. Mikið vantaði upp á að FME hafi verið í stakk búið til að sinna eftirliti með fjármálafyrirtækjum þar sem eftirlitið skorti fé til rekstrarins. Af því leiddi að eftirlitið stækkaði ekki nægilega hratt samanborið við gríðarlegan vöxt fjármálakerfisins. „Ábyrgð á því að Fjármálaeftirlitið fékk ekki meiri fjármuni en raun bar vitni liggur að mati rannsóknarnefndar Alþingis hjá stjórnendum Fjármálaeftirlitsins þar sem þeir óskuðu sjálfir ekki eftir nægum fjárveitingum," segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Rannsóknarnefndin telur að Jónas Fr. Jónsson, þáverandi forstjóri FME, hafi sýnt af sér vanrækslu við framkvæmd laga um fjármálastarfsemi. Eins og bankastjórar Seðlabankans er hann átalinn fyrir að hafa ekki sinnt hlutverki sínu nægilega vel, og að hafa ekki haft nægt eftirlit með fjármálakerfinu. Málin ekki í formlegt ferliFME naut þeirrar sérstöðu að fá ekki rekstrarfé af fjárlögum, heldur var starfsemi stofnunarinnar kostuð af eftirlitsskyldum fjármálafyrirtækjum. Í skýrslunni segir að þar sem stjórnendur FME hafi ekki óskað eftir auknum fjármunum til þess að efla stofnunina hafi ekki reynt á hvort löggjafinn hafi verið reiðubúinn til að hækka eftirlitsgjöldin sem lögð voru á fjármálafyrirtækin. Tekið er fram að með þessu sé ekki verið að halda því fram að ábyrgð viðskiptaráðherra og Alþingis hafi engin verið. Skýrsluhöfundar átelja stjórnendur FME fyrir að setja mál ekki í formlegt ferli heldur treysta á að hægt væri að leysa úr þeim með óformlegum samskiptum við fjármálafyrirtæki. Eftirlitið hafi lokið tiltölulega fáum málum með formlegri beitingu valdheimilda, svo sem stjórnvaldssekta, dagsekta eða annarra úrræða. Í ljósi þeirra alvarlegu brota sem FME benti á í skýrslum sínum verður ekki annað séð en tilefni hafi verið til að grípa í mun fleiri tilvikum til slíkra úrræða, að mati rannsóknarnefndarinnar. Ekki verður skorti á heimildum kennt um aðgerðaleysi, enda bjó FME að sömu heimildum og sambærilegar eftirlitsstofnanir á nágrannalöndunum, segir í skýrslunni. Dæmi eru um að mál hafi verið lengi í óformlegum farvegi hjá eftirlitinu lengi, ýmist óhreyfð með öllu eða bréf hafi gengið á milli. Þetta hafði í för með sér að eftirlitsskyldir aðilar komust í sumum tilvikum upp með að færa stórar lánveitingar í bókhald sitt með ólöglegum hætti, í lengri eða skemmri tíma, segir í niðurstöðum rannsóknarnefndarinnar. Mörg þessara brota hafi ekki verið hægt að líta á sem minni háttar brot. Það er að mati rannsóknarnefndarinnar „ótækir stjórnsýsluhættir", og gengur í bága við lögboðna málsmeðferð. Treystu á gölluð álagsprófFjármálaeftirlitið beitti álagsprófum ársfjórðungslega til að kanna hvort fjármálafyrirtæki væru í stakk búin að taka við áföllum án þess að eiginfjárhlutfallið fari niður fyrir lögboðið lágmark. Slík álagspróf voru gerð um mitt ár 2008. Allir bankarnir stóðust prófið. Í tilkynningu frá FME, dagsettri 14. ágúst 2008, segir: „Niðurstöður álagsprófsins sýna að eiginfjárstaða bankanna er sterk og getur þolað töluverð áföll." Einum og hálfum mánuði síðar voru viðskiptabankarnir þrír allir fallnir. Álagsprófin voru gagnrýnd fyrir að mæla ekki nægilega nákvæmlega styrkleika fjármálafyrirtækjanna. Þannig benti Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á það bæði árið 2007 og 2008 að bæta þyrfti prófin. Þau gerðu bara ráð fyrir einföldu áfalli, ekki bylgju áfalla sem skollið gætu á bönkunum. Þrátt fyrir þetta höfðu niðurstöður úr prófunum mikil áhrif á starfsemi FME. Í skýrslu rannsóknarnefndarinnar segir að Jónas Fr. Jónsson, fyrrverandi forstjóri eftirlitsins, hafi litið svo á að ekki væri hægt að grípa inn í starfsemi bankanna, eða krefja þá um að draga úr áhættu, þegar hlutlægir mælikvarðar í prófunum hafi verið í lagi. Rannsóknarnefndin tekur undir gagnrýni Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Nefndin gagnrýnir að í álagsprófunum hafi eingöngu verið horft til áhrifa á eigin bréfa fjármálafyrirtækjanna af lækkun hlutabréfaverðs. Ekki hafi verið tekið tillit til þess hversu viðkvæm fyrirtækin hafi verið fyrir gengi hlutabréfa vegna lána sem þau veittu með veði í hlutabréfum, auk framvirkra samninga um hlutabréf. „Áherslan á eiginfjárhlutfall bankanna við framkvæmd álagsprófa leiddi til þess að niðurstöður prófa Fjármálaeftirlitsins urðu verulega villandi síðustu tólf mánuðina fyrir fall bankanna," segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Öll opinber upplýsingagjöf litaðist af niðurstöðum álagsprófana, sem gáfu til kynna að bankarnir stæðu traustum fótum stuttu fyrir hrun. Það veitti að mati rannsóknarnefndarinnar falskt öryggi. brjann@frettabladid.is
Rannsóknarskýrsla Alþingis Mest lesið Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Baráttan um Bandaríkin: Hvað gerist eiginlega í nótt? Erlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Innlent Fleiri fréttir Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Grasrótin að styrkjast eftir samstarf sem mögulega var of dýrkeypt Haustið 2008 að einhverju leyti „reyfarakennt“ Sex kílómetrar urðu átta í straumhörðum og ísköldum sjónum „Þetta var hræðilegt slys“ Hræðilegt slys og sögulegar kosningar Mögulega merki um að lítið magn kviku hafi verið á ferð Læknar boða miklu harðari aðgerðir Sigurður Ingi þögull um búsetuúrræðin Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Leituðu áfram undir ís vegna misræmis milli lista og leiðsögumanna Sjá meira