Pólitískt ofbeldi, fasismi og tvískinnungur valdsins Davíð Aron Routley og Karl Héðinn Kristjánsson skrifa 17. september 2025 13:33 Í Bandaríkjunum hefur árum saman verið hamrað á áróðri gegn svokölluðum „vinstri öfgamönnum“. Fjölmiðlar vestanhafs tala um Antifa sem helstu ógnina við lýðræðið, en tölfræðin segir annað: aðeins 4% pólitískra morða síðustu áratuga eru framin af öfgafólki vinstra megin, á meðan 76% eru af hendi hægri öfgamanna. Þrátt fyrir þessar staðreyndir fá þeir sem réttlæta kúgun og ofbeldi gegn framsæknu fólki stöðugt sviðsljósið í fjölmiðlum. Á sama tíma eru fórnarlömb hægri ofbeldis, sem eru mun fleiri, sett til hliðar í opinberri umræðu. Melissa Hortman, þingkona demókrata, var myrt nýverið ásamt eiginmanni sínum án þess að það hafi vakið sérstaka athygli í fjölmiðlum. Þetta tvöfalda siðgæði er ekki nýtt. Í Þýskalandi á fjórða áratugnum myrtu hægri öfgamenn sextán sinnum fleiri en vinstri, en fengu vægari dóma. Meðalrefsing hægrimanna var fjórir mánuðir; fyrir vinstra fólk fimmtán ár. Tugir vinstri manna voru teknir af lífi – enginn hægra megin. Kerfið ver hægrið og refsar vinstrinu. Fasismi sem tól auðvaldsins Michael Parenti bendir á í bókinni Blackshirts and Reds að fasismi sé ekki tilviljunarkennt „brjálæði“, heldur markviss aðferð kapítalismans: járnhnefi auðvaldsins til að kremja skipulagða baráttu verkalýðsins þegar hefðbundnar stjórnmálaleiðir duga þeim ekki lengur. Fasistar stilla sér upp sem andstæðingar kerfisins og elítunnar, en hreyfing þeirra er í reynd í þjónustu fjármagnsaflanna. Hitler og Mussolini seldu sig sem byltingarsinna. En fasismi er fölsk bylting. Þeir tryggðu hagsmuni stórfyrirtækja og landeigenda á kostnað almennings. Sama mynstur sást hjá Franco á Spáni. Í dag lofar Donald Trump að hann muni berjast fyrir „litla manninn“ en veitir milljarðamæringum himinháar skattalækkanir, á kostnað almennings. Orðræða sem valdeflir fasista Fasisminn lifir ekki aðeins á ofbeldi; hann lifir líka á orðræðunni. Hann nær fótfestu þegar persónuleg skoðun, „mér finnst“, „einhver sagði“, er tekin sem samfélagslegur sannleikur og gagnrýnin hugsun víkur. Því öfgafyllri sem sagan er, þeim mun hraðar dreifist hún; fjölmiðlar sem græða á athygli umbuna dramatík, ekki sannleika. Þannig verða samskipti að markaðsvöru: athygli verður að verðmætum, viðbragð að markaðsefni. Og sannleikurinn situr eftir. Valdhafar og nýfasistar nýta sér þetta til að búa til blóraböggla: innflytjendur, múslimar, gyðingar eða „öfgavinstrið“. Þessir hópar eiga að bera sök á hnignun samfélagsins. Reiði almennings er þannig beint frá raunverulegum valdhöfum og yfirstétt, yfir á hópa sem eru auðveld bráð. Þannig er sundrungin styrkt, afvegaleiðingin fullkomin og jarðvegur fasismans ræktaður. Allt til að tryggja áframhaldandi yfirráð auðstéttarinnar. Jarðvegur fasismans í dag Það væri óskhyggja að halda að fasismi sé aðeins draugur fortíðarinnar. Í dag eru nýfasískar hreyfingar í vexti víða um heim. Hægri flokkar sem áður voru á jaðrinum sitja nú í ríkisstjórnum Evrópu; í Bandaríkjunum kynda áhrifamenn og samtök á borð við Turning Point USA undir sundrungu með fjármagni auðstétta; í Bretlandi kalla einstaklingar eins og Tommy Robinson eftir ofsóknum gegn minnihlutahópum. Hættan er raunveruleg og vaxandi. Antonio Gramsci benti á að valdastéttin viðheldur menningarlegu forræði með því að stýra hugmyndum og orðræðu. Þegar reiði og ótti fá meira vægi en rök og raunveruleikinn, verður samfélagið sundrað og þá getur „sterkur leiðtogi“ stigið fram, skapað blóraböggul og nýtt óttann við hann til að boða falskar lausnir á vandamálum sem valdhafar hafa sjálfir skapað. „Slíkar ‘lausnir’ bitna á saklausu fólki, eins og þegar gyðingar voru gerðir að fórnarlömbum í helförinni, þar sem nasistar máluðu þá sem orsök alls ills. Niðurlag Mynstrið er hið sama nú sem áður: réttinda- og réttlætisbarátta alþýðunnar er stimpluð sem „öfgastefna“, á meðan vaxandi ofbeldi ríkisins, íhaldsins og öfgahægrisins er hvítþvegið eða réttlætt.Fasismi er og hefur alltaf verið, meðvitað stjórntæki auðvaldsins til að sundra og kúga, svo arðrán og misskipting geti haldið áfram. Sagan endurtekur sig aldrei nákvæmlega, en hún rímar. Við erum ekki á þriðja áratug síðustu aldar, en sömu stéttahagsmunir liggja að baki: auðstétt sem óttast vald alþýðunnar og er reiðubúin að beita fasisma og harðræði sem vopni þegar annað bregst. Það er okkar hlutverk að sjá í gegnum þessa blekkingu og kveða hana niður áður en sagan endurtekur sig. Þegar neyð og óöryggi almennings vex, ná fasistar fótfestu. Orsökin liggur hjá auðstéttinni sjálfri: hún skapar neyðina með arðráni og misskiptingu og býður upp á falska byltingu - fasisma - til að halda völdum. Lausnin er ekki sundrungin sem auðstéttin boðar og nýtir sér, heldur samstaðan:sameiginleg barátta fyrir réttlæti, gegn misskiptingu og gegn því auðvaldi sem kyndir undir fasisma. Davíð Aron Routley og Karl Héðinn Kristjánsson, félagsmenn í Sósíalistaflokki Íslands. Heimildir Center for Strategic and International Studies (CSIS): The Escalating Terrorism Problem in the United States (2020). Michael Parenti: Blackshirts and Reds: Rational Fascism and the Overthrow of Communism (1997). Emil Julius Gumbel: Vier Jahre politischer Mord (1922). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Karl Héðinn Kristjánsson Sósíalistaflokkurinn Davíð Aron Routley Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Í Bandaríkjunum hefur árum saman verið hamrað á áróðri gegn svokölluðum „vinstri öfgamönnum“. Fjölmiðlar vestanhafs tala um Antifa sem helstu ógnina við lýðræðið, en tölfræðin segir annað: aðeins 4% pólitískra morða síðustu áratuga eru framin af öfgafólki vinstra megin, á meðan 76% eru af hendi hægri öfgamanna. Þrátt fyrir þessar staðreyndir fá þeir sem réttlæta kúgun og ofbeldi gegn framsæknu fólki stöðugt sviðsljósið í fjölmiðlum. Á sama tíma eru fórnarlömb hægri ofbeldis, sem eru mun fleiri, sett til hliðar í opinberri umræðu. Melissa Hortman, þingkona demókrata, var myrt nýverið ásamt eiginmanni sínum án þess að það hafi vakið sérstaka athygli í fjölmiðlum. Þetta tvöfalda siðgæði er ekki nýtt. Í Þýskalandi á fjórða áratugnum myrtu hægri öfgamenn sextán sinnum fleiri en vinstri, en fengu vægari dóma. Meðalrefsing hægrimanna var fjórir mánuðir; fyrir vinstra fólk fimmtán ár. Tugir vinstri manna voru teknir af lífi – enginn hægra megin. Kerfið ver hægrið og refsar vinstrinu. Fasismi sem tól auðvaldsins Michael Parenti bendir á í bókinni Blackshirts and Reds að fasismi sé ekki tilviljunarkennt „brjálæði“, heldur markviss aðferð kapítalismans: járnhnefi auðvaldsins til að kremja skipulagða baráttu verkalýðsins þegar hefðbundnar stjórnmálaleiðir duga þeim ekki lengur. Fasistar stilla sér upp sem andstæðingar kerfisins og elítunnar, en hreyfing þeirra er í reynd í þjónustu fjármagnsaflanna. Hitler og Mussolini seldu sig sem byltingarsinna. En fasismi er fölsk bylting. Þeir tryggðu hagsmuni stórfyrirtækja og landeigenda á kostnað almennings. Sama mynstur sást hjá Franco á Spáni. Í dag lofar Donald Trump að hann muni berjast fyrir „litla manninn“ en veitir milljarðamæringum himinháar skattalækkanir, á kostnað almennings. Orðræða sem valdeflir fasista Fasisminn lifir ekki aðeins á ofbeldi; hann lifir líka á orðræðunni. Hann nær fótfestu þegar persónuleg skoðun, „mér finnst“, „einhver sagði“, er tekin sem samfélagslegur sannleikur og gagnrýnin hugsun víkur. Því öfgafyllri sem sagan er, þeim mun hraðar dreifist hún; fjölmiðlar sem græða á athygli umbuna dramatík, ekki sannleika. Þannig verða samskipti að markaðsvöru: athygli verður að verðmætum, viðbragð að markaðsefni. Og sannleikurinn situr eftir. Valdhafar og nýfasistar nýta sér þetta til að búa til blóraböggla: innflytjendur, múslimar, gyðingar eða „öfgavinstrið“. Þessir hópar eiga að bera sök á hnignun samfélagsins. Reiði almennings er þannig beint frá raunverulegum valdhöfum og yfirstétt, yfir á hópa sem eru auðveld bráð. Þannig er sundrungin styrkt, afvegaleiðingin fullkomin og jarðvegur fasismans ræktaður. Allt til að tryggja áframhaldandi yfirráð auðstéttarinnar. Jarðvegur fasismans í dag Það væri óskhyggja að halda að fasismi sé aðeins draugur fortíðarinnar. Í dag eru nýfasískar hreyfingar í vexti víða um heim. Hægri flokkar sem áður voru á jaðrinum sitja nú í ríkisstjórnum Evrópu; í Bandaríkjunum kynda áhrifamenn og samtök á borð við Turning Point USA undir sundrungu með fjármagni auðstétta; í Bretlandi kalla einstaklingar eins og Tommy Robinson eftir ofsóknum gegn minnihlutahópum. Hættan er raunveruleg og vaxandi. Antonio Gramsci benti á að valdastéttin viðheldur menningarlegu forræði með því að stýra hugmyndum og orðræðu. Þegar reiði og ótti fá meira vægi en rök og raunveruleikinn, verður samfélagið sundrað og þá getur „sterkur leiðtogi“ stigið fram, skapað blóraböggul og nýtt óttann við hann til að boða falskar lausnir á vandamálum sem valdhafar hafa sjálfir skapað. „Slíkar ‘lausnir’ bitna á saklausu fólki, eins og þegar gyðingar voru gerðir að fórnarlömbum í helförinni, þar sem nasistar máluðu þá sem orsök alls ills. Niðurlag Mynstrið er hið sama nú sem áður: réttinda- og réttlætisbarátta alþýðunnar er stimpluð sem „öfgastefna“, á meðan vaxandi ofbeldi ríkisins, íhaldsins og öfgahægrisins er hvítþvegið eða réttlætt.Fasismi er og hefur alltaf verið, meðvitað stjórntæki auðvaldsins til að sundra og kúga, svo arðrán og misskipting geti haldið áfram. Sagan endurtekur sig aldrei nákvæmlega, en hún rímar. Við erum ekki á þriðja áratug síðustu aldar, en sömu stéttahagsmunir liggja að baki: auðstétt sem óttast vald alþýðunnar og er reiðubúin að beita fasisma og harðræði sem vopni þegar annað bregst. Það er okkar hlutverk að sjá í gegnum þessa blekkingu og kveða hana niður áður en sagan endurtekur sig. Þegar neyð og óöryggi almennings vex, ná fasistar fótfestu. Orsökin liggur hjá auðstéttinni sjálfri: hún skapar neyðina með arðráni og misskiptingu og býður upp á falska byltingu - fasisma - til að halda völdum. Lausnin er ekki sundrungin sem auðstéttin boðar og nýtir sér, heldur samstaðan:sameiginleg barátta fyrir réttlæti, gegn misskiptingu og gegn því auðvaldi sem kyndir undir fasisma. Davíð Aron Routley og Karl Héðinn Kristjánsson, félagsmenn í Sósíalistaflokki Íslands. Heimildir Center for Strategic and International Studies (CSIS): The Escalating Terrorism Problem in the United States (2020). Michael Parenti: Blackshirts and Reds: Rational Fascism and the Overthrow of Communism (1997). Emil Julius Gumbel: Vier Jahre politischer Mord (1922).
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun